Гюльнара Мягьямедова
Варихалкьарин «Иннопром-2025» выставкайиъ гьар йисан гъабхурайи регионарин промышленный политикайин мянфяаьтлувалин натижйир гъивну. 2024-пи йисандин натижйириинди Дагъустан Республикайи кафари Кавказдин федеральный округдин субъектарин арайиъ сабпи йишв гъибисну.
Думу натижйирикан Урусатдин Федерацияйин промышленностдин ва алверин министерствойин натижйир йивру коллегияйиъ гъапнийи. Дагъустандин промышленностдин ва алверин министр Низам Халиловди къайд гъапIганси, думу гъалибвал гьясиллувалин цIийи карханйир, агьалйириз лихру йишвар ачмиш апIури, республикайин правительствойин ва промышленный циркил артмиш апIру министерствйирин уртахъ ляхнин натижа ву.
«Дагъустандин экономика артмиш апIбак пай кивру ихь промышленностдин цирклиъ лихурайидариинди дамагъ апIураза. Думу натижа ихь уртахъ хъуркьувал ву. Гьамци ляхин апIури, артмиш’валин гьяракат давам апIидихьа», – гъапну Низам Халиловди.
Гъи Дагъустан Республикайин промышленностдин циркил, дугъриданра, ужуди артмиш шула. Дагъустандин статистикайин идарайин улупбариинди, 2023-пи йисандин тялукь вахтнахь тевиган, 2024-пи йисандин 12 вазли промышленный гьясиллувалин индекс 101,8%-диина удубчIвну, хъа тартиб апIбан цирклариъ гьадму улупуб – 102,1%-диина.
2024-пи йисан 12 вазлин арайиъ республикайиан мушваз-тушваз 97 971,7 миллиард манатдин кьимат айи сурсат хъадапIну. Гъубшу йисандин тялукь вахтнахь тевиган, диди 121,0% тяйин апIура.
Дагъустан Республикайин промышленный карханйири 2024-пи йисан 11 вазлин арайиъ Урусатдин Федерацияйин вари жюре бюджетариз 16,5 миллиард манатдин налогар тувну, 2023-пи йисан улупбарихь тевиган, диди 113,5% тяйин апIура.
Дагъустан Республикайин инвестицйирин проектарин сиягьнаъ промышленностдин цирклиан уьмуми кьадар 24,7 миллиард манатдин 14 проект а. Думу проектар уьмриз кечирмиш апIували 4436 касдиз лихру цIийи йи-швар ачмиш апIиди. Гьадму кьадарнакан 2025-пи йисан садпи январиз 9,85 миллиард манат ляхниз ишлетмиш дапIна ва 590 кас лихру цIийи йишвар ачмиш дапIна.
Мисал вуди гъадабгъиш, «Кьибла Сухокумскдин электромеханический завод» АО-йин бинайиин 107,5 кВт кьувват айи микIлан энергияйин тувру объектар тикмиш апIру проект либхуз хъюбгъна.
Проектдиз 100 миллион манатдинкьан инвестицйир ишлетмиш дапIна, инсанариз лихру цIийи 20 йишв ачмиш дапIна. Уьмуми харжарикан 35 миллион манат промышленностдин артмиш’валин фонднан терефнаан инвесториз займ жюрейиинди жара гъапIну.
Карханайиъ микIлан энергияйин 6 объект дивну ккудукIна. Дурари гьар вазли 23-28 агъзур кВт электроэнергия тувра.
2024-пи йисан аьхириъ шюше убхьру пич тикмиш дапIну ккудубкIну. Думу харжариз 1679,40 миллион манат гъубшну ва 101 касдиз лихру цIийи йишвар ачмиш гъапIну. 2025-пи йисан январин вазли шюше убхьру пичраъ сабпи ражари цIа ипну.
Федеральный пулин дакьатар жалб апIбан дахилнаъди 2024-пи йисан Дагъустан Республикайиъ промышленный шубуб кластер (шюшейин, ликариин алахьрударин, хьайин) ачмиш гъапIну. Кластерарин иштиракчйириз гьюкуматдин терефнаан кюмек тувра.
Региондиъ тикилишчивалин ляхнар гьяракатнаъ айивалихъди сабси, тикилишчивалин хаммалин муштарйирра артухъ духьна. Лап багарихьди Каспийскдиъ кьюб цIийи завод лихуз хъюгъди. Низам Халиловдин гафариинди, думу заводар «КИП Пром Каспий» индустриальный паркдин жилариин тикмиш дапIна. Сад йис улихьна гьяк гьясил апIру завод либхуз хъюбгъну. Гьамусяаьт заводдиъ йишванна йигъандин арайиъ 200 тонн гьяк гьясил апIруси либхуз гъитбан ляхнар гъахура.
2024-пи йисан «Тюбе» индустриальный паркдин жилариин ипIру-убхъру сурсатарин ва жара бакришнарин 128916 квадратдин метр йишв дибиснайи склад тикмиш апIура. Душваъ «ОZON» компания ерлемиш гъабхьиган, 2000 касдиз лихру йишвар ачмиш хьиди. Гьамусдизкьан инвестори проектдиз 4,8 миллиард манат харж дапIна.
Дагъустан Республикайин председателин табшуругъниинди «2030-пи йисаз Дагъустан Республикайиъ авиацияйин пилот адарди тIирхру гъурулушар артмиш апIуб» региондин программа тартиб ва тяйин дапIна.
Алверчиваликан улхуруш, Да-гъустан Республикайиъ 2024-пи йисан 924621,3 миллион манатдин ариш-веришар гъухну. Думу гъубшу йисан тялукь вахтнахь тевиган, 1,2%-дин артухъ ву (СКФО-йиъ сабпи йишв, РФ-диъ –14-пи йишв).
2024-пи йисан Дагъустан Рес-публикайиъ 251742,4 миллион манатдин оптовый алвер тяйин гъапIну, думу улхьан йисандин тялукь вахтнатIан 25,3%-дин артухъ ву (СКФО-йиъ 2-пи йишв).
Дагъустан Республикайиъ манзилнаъди алвер гъабхбан циркилра ужуди артмиш шула. Гъийин йигъаз республикайиъ маркетплейсарин 1400 пунктди ляхин апIура. Думу 2023-пи йисантIан 3,5 ражари артухъ ву.
Жямяаьтлугъ ипIбар-убхъбар апIру йишварра 2024-пи йисан 4,2%-дин артухъ гъахьнийи (2332 объект айи, думу кьадар 2430-иина удубчIвнийи, гьадму гьисабнаъди хайрар-шейрар гъахру 309 зал, 285 ресторан, 1603 кафе ва 234 столовая).
Республикайиъ «Зеленое яблоко» кIуру 15 тукан лихура. Думу туканариъ 200-дилан зиина касдиз лихру йишвар арццна. Гьацира республикайиъ федеральный алверин «Магнит» цирклира яркьуди ляхин гьатIабццна. 2024-пи йисан республикайиъ «Магнит» ПАО-йин компанияйи 40 цIийи туканар ачмиш гъапIну ва 615 касдиз лихру йи-швар тувну.
Гьелбетда, гьамцдар хъуркьувалари ухьу шад апIура.
