Мейлан Нежефов
Улихьнаси «Саб ражари Дагъустандиъ» кIуру Telegram каналиъ халис табасаран халкьдин абур, сабур, намус ва гъир’ят суратариъ атIагнайи агъсакълар кайи шикил уларикк ккабхънийиз.
Узу шиклин суракьнаъ гъахьнийза. Дурар, дугъриданра, табасаранлуйир вуйиштIан. Макьалайихьна тувнайи шиклиъ атIагнайидар Хив райондин Гъвандикк гъулан агьалйир вуйиб мялум гъабхьнийзуз. Узу дурарин уьмрикан ва шиклин тарихнан гьякьнаан ахтармиш’валар гъадагъури, гъвандккарин жямяаьтдин арайиъ гьюрмат айи кас, гъулан культурайин хулан директор ва Дагъустан Республикайин культурайин лайикьлу гъуллугъчи Рамазан Бабаевдихьна илтIикIнийза. Ич арайиъ маракьлу сюгьбат гъабхьнийи.
– Рамазан халу, гьаму шиклин тарихнакан ихь газатдин дустариз ктибтуб увкан ккун апIураза.
– Узу армияйиан дуфнайи йисари Сюгют гъулан культурайин хулан директорди дерккнийзу. Думуган йиз чвуччву «Мир» кIуру фотоаппарат багъиш гъапIнийзуз. Валлагьи, гьадму чан ислягьвалин ччвурназ лайикь вуйи фотоаппарат гъабхьнийиз. Му шикил 1973-пи йисан Гъвандикк гъулан гюмихь гъивур узу вуза. Шиклиъ улупнайи агьалйир вари Гъвандккарин гъул’ан ву. Гьадму йисари узу му жюрейин гизаф шиклар, инсанаринси, табиаьтдин, тарихнан йишварин, ихь бицIи дустар вуйи хулан гьяйванатарин, ничхрарин ва чIурдин нахшраринра кмиди йивназа. Гъи дурари гъулан тарихдиъ чпин хусуси йишв бисура. Шиклар гьамус Гъвандккарин культурайин хулаъ экспонатар духьна. Дурар накь гъивдарси рякъюру – гьаци такабурди уьрхюраза. Ухьухь, инсандиз чан гъубшу тарихнакан мялум дарш, дугъан гъюз имбу гележегра мянасуз шул, кIури шулу. Гьаци вуйиган, му уткан шиклариз лигуз юкIв хъайидар хялижвди кьабул апIуз гьарвахтна гьязур вуза!
– Теклифназ аферин, Рамазан халу. Гьамус ккун апIураза увкан шиклин игитарин уьмрикан пуб.
– Буюр, жан бай. Шиклиъ арчул терефнаан сарпир Ибрагьим Жангутаев ву. Ихь юрдариъ Ватандин Аьхю дявдин йисари думу, милица вуди, гъачгъарин гьякь-диван ва журум апIру гъуллугънаъ диванбегийин кюмекчиди лихури гъахьну. Хъа саб вахтна, Яргълиарин колхоздин председателдира гъилихнийи. Дугъан гъвалахъ, шиклик кьюрпир Шамсудин Рамазанов ву. Думу Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи, гъулан жямяаьтлугъ кас ва колхоздин марччлихъан вуйи. Шубурпир – Аьбдуллагь Аваев. Думура Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи вуйи, гъулаз гъафир хайлин йисари колхоздиъ гъаравулвал апIури гъахьнийи. Дугъан гъвалахъ хъайир вари чан уьмрин ужубсиб вахт колхоздиз сарф гъапIу Исрафил Исмяилов ву. Думу, марччлихъанвалилан ккебгъну, бригадирвалин ва малдарвалин жара ляхнариъ гъилихур ву. Ва хьурпирра 105 йисаъди уьмриан гъушу Сефер Абачаев ву. Думура чан уьмур башда-биниз марччлихъанвализ бахш гъапIу кас ву. Гьяйифки, гъи дурарикан сарра ихь арайиъ амдар. Хъа йицIдариинди дурарилантина вуйи баяр-шубар гъи хулан-йишван эйсйир духьна. Мура гъулан девлетна хазна даринхъа? Гъит варидариз Аллагь кюмек ишри!
– Гьамусси дарди, думугандин агьалйирин уьмур ярхиб ва мяналуб вуди гъабхьну. Яв фикриан, мидин сир фу ву, Рамазан халу?
– Мушваъ жиниб фукIара адар. Дугъриданра, дурари ужуб яшайиш хъапIрира гъахьну. Саб гъапиб, дурари ипIуб ва алабхьуб тек-бирра туканариан гъадабгъури гъабхьундар. Мисалназ, гьаму шиклиз уччвуйи фикир тув увура. Варидарин кIулариин алидар ихь марччлин гъидикь дитIибшну, тартиб дапIну, гьаддикан гьязур дапIнайи бачкIар ву. Гъюнарихъ хъирчнайи ургмарра гьаци ву. Ликариин кIуруш – машар алдру калушариан рякъюрахьуз – варидариин дурхнайи атIнар ал. Ургмарин ва пенжкарин кIанккан кIуруш, дурхнайи жигтар кка. Гьаци ву ипIрубра – анжагъ хулануб, жвуван хилариинди гьясил дапIнайиб. Пеълин муртдилан гъадабгъуб, хюндин ччимдиина гъяйиз. Думуган гъулаъ гъахьундар гьяят абцIну пеъ, йицIуб-йицIихьуб чарва, гьаци цIигьар, кьюб-шубуб ккудурзру хюнйир, ясана гамшар адрудар гьич сар касра гъахьундар. Хъа гъи дицисдар тIубариинди гьисаб апIуз шул.
Узу дарпишра, увуз аьгъявуз: гъи ухьу ишлетмиш апIурайиб вари химия ву. Валлагьи, хябяхъган жандилан илдибтру палатдиан, чIикьрикьар апIури, цIийир утIурччвури шулу. Синтетика ву сарун, синтетика.
Кьюб гъапиб, дурарин лихубра ужуб вуди гъабхьну. Хъа ухьуз аьгъяхьуз, сагъламвал инсандин ришвбаъ, ляхин-карнаъ а. Думугандин нежбервалин таб кайи инсанар эргрударра дайи, яда! Йицар ккитIну, гъулиъди пейин гъабхуйи, думу дарабгъну, гьадушв’ин йицарихъди изан апIуйи. Гьаруриз гьаци чазди вуйи ккитIру жут йицар шуйи. ХутIлар-багъларилан илтIикIну, тIулан арчлар апIуйи. Хъа дишагьлийирра гьадрарихъди шуйигьа. Игнар ургури, шилар йитIури, гадар апIури, йигъ-йишв дарпи халачайихъ деъри, хьаракк ужудар лавшар уржури, ужудар сагъи веледар хури, дурар ликриин апIури, жилирин ва веледарин гъуллугънаъ ади шуйи. Гъи сарун вари «Деврар ва инсанар» кIуру шиклиз илтIикIна, гьапIхьахъа?.. Зиихъ дупнайибдин тIяаьм гьисс гъапIу узу йиз уьмриин фукьан вушра рази вуза.
– Ихь сюгьбатнан аьхириъ, аргъаж шулайи наслариз фу пуз ккундувуз, Рамазан халу?
– Сифтена-сифте ккун апIураза, фициб гъуллугънаъ чпи гъахьишра, жвуван адмивал дудрубгуб. Хъасин, шубуб-юкьуб кIулиинакьан жвуван арха-бина фужар вуш, наънан вуш мялум дапIну, къанун-къайда уьбхюб. Ватандихьна, дадайихьна ва чIалнахьна вуйи ккунивал, хатир-гьюрмат чан инсанвалин шартIариъ ва ифдин дамарариъ намуслувалиинди либхуз гъибтуб.
– Рамазан Бабаевич, сюгьбатназ баракаллагь. Яв гьарсаб шиклин тарих гьамци мяналуди ктибтуз увуз мюгькам сагъ’вал ккун апIураза, гирами!
