2012-пи йисхъанмина 13-пи февраль, варидюн’яйин радиойин йигъ вуди къайд апIура. Радио инсандин зигьимдин зурба хъуркьувалар улупурайи циркларикан саб ву. Совет гьюкумат дубхьну садпи йигъариланмина радиойин ляхниз аьхю фикир тувуз хъюгъну. Диди ихь уьлкейин халкьарин яшайишдинна культурайин уьмриз аьхю тясир гъапIну.
Гьамусяаьт Дагъустандиъ 14 дагълу чIалариинди радиойихъан улхура.
накь
Умгьанат Сулейманова
Тарихдин жикъи вахтнан арайиъ радиойи, бицIи передатчикдихъан ккебгъну, завун хядарихъди аьлакьа дебккнайи аьршдин гимйирин радиоэлектрондин аппаратарихьна зурба ликар алдагъну.
Гизаф йисари социалист уьлкйирин радиовещание ужувлан ва гьякьвалин кьастарин, ислягьвал мюгькам апIбан, халкьарин арайиъ ихтибарвална сар-сарин гъавриъ хьпан гъуллугънаъ дугъубжвну гъабхьну.
Му цирклин зегьметкешари вари чпин кьувватар, аьгъювалар, бажармиш’вал, чпин улихь дугъужвнайи месэлйир гьял апIбаз жалб апIури гъахьну.
Варидюн’яйин радиойин пишекарвалин машквар тебрик апIури, 38 йисандин арайиъ ихь республикайин радиовещаниейин цирклиъ табасаран чIалнан передача гъабхури гъахьи Нурият Базутаевайихъди гюрюшмиш гъахьунза. Гьар йигъан сяаьт юкьубди, чан уткан сесниинди «Улхура Мягьячгъала» келимайилан ккебгъри, дугъу ихь чIалнан передачайин хабрарихъди ухьу таниш апIури гъахьну. Дугъриданна, думу вахтари радио вари халкьарин сягьна вуйи.
Нурият Шаховна Базутаева 1948-пи йисан Хючна гъулаъ бабкан гъахьну. Хючнаарин кьялан мектеб ккудубкIну, думу Мягьячгъалайиъ ДГПИ-йиъ филологияйин факультетдиъ урхуз учIвру. 1972-пи йисан, вуз ккудубкIбан кьяляхъ, думу шаир Юсуф Базутаевдиз швуваз гъягъюру. Москвайиъ М. Горькийдин ччвурнахъ хъайи литературный институт ккудубкIу жигьил шаир Юсуф Базутаевдиз ихь республикайин радиовещаниейин кIулин редакторди лихуз теклиф апIуру. Ва шубуд йисан ТIивак мектебдиъ мялимди гъилиху Нурият Базутаева чан жилирихъди Мягьячгъалайиз кюч шулу. Табасаран чIалнан передача фици ва фила арайиз гъафнуш, Нурият Базутаевайи ич сюгьбатнаъ ктибтура.
– Ихь чIалниинди вуйи радио передача швнудпи йисан ачмиш гъапIну?
– Узу Мягьячгъалайиз гъюру вахтна, Юсуфди радиовещаниейин кIулин редакторди ляхин апIурайи. Дугъахъди сабси узура душваъ ляхниъ учIвнийза. Фу лигурва, вари миллетарин радиопередачйир а. Ухьуз гьаз шулдархъа кIури, Юсуфди, Москвайиз саб-швнуб ражари душну, саб гуж-балайиинди думу передача абццну. Учв Москвайиъ гъурхур вуйиган, дугъаз цIибди вушра таниш касар ади, думу ляхин кIулиз адабгъуз мумкинвал гъабхьну. Табасаран чIалниинди радиопередача 1976-пи йисан ачмиш гъапIну. Думу вахтна табасаран дишагьлийирикан «Дагъустан» ГТРК-йиъ айир сар узу вуйза. Ихь передачайиз, фуж уччвуйи улхуруш, ведущийди ктагъури гъахьну. Ва йиз улхбан саягъ кьабул дубхьну, узуз думу передача гъабхуз теклиф гъапIнийи.
Дюзди гъапиш, радиойин йигъ Урусатдиъ 7-пи майдиъ, хъа Варидюн’яйин радиойин йигъ 13-пи февралиъ къайд апIура. Гьелбетки, кьюбрид машкврарра къайд апIуб лазим ву. Жвуван чIал, тарих, культура, Ватан уьбхюб – думу гьарсар касдин буржи ву. Радиойин гъуллугъчйири думу буржи намуслуди тамам апIура.
– Думу вахтнан йисарикан фу кIваина хуз шулвухьан? Увухъди сабси гъилиху касар фужар вуйи?
– Яв суалназ жаваб йиз фикриъ гьаммишан айи касарилан ккебгъуз ккундузуз. Эсерар яратмиш апIру касар – дурар дугъри касар ву. Дурариз завук кайи амсарин тикира акуди рябкъюру, дурар инсанариз анжагъ ужудар хабрар, фикрар, гьиссар хурайидар ву. Яна, пуз шулу, 38 йисан ляхин апIури, нукьсан кадру, тярифнан, марцци, гьюрматлу инсанарин арайиъ гъахьунза. Дурарихъди ляхин, гьевес кади, хушниинди гъябгъюйи. Дурарикан аьхю пай гъи ихь арайиан гъушну. Юсуф Базутаев писателарин союздиз гъушхъан, радиойиз ихь шаир Пирмягьямед Кьасумов, журналистар Амирхан Урцмиханов, Буньямин Багъдаев, Гьюсейн Аьбдурягьманов, Гьясамутдин Аьмирялиев гъафнийи. «Мил» передача гъабхурайи Мягьямед Гьюсейновдира сацIиб вахтна душваъ ляхин гъапIну. Гъи му касарикан гьарурикан макьала бикIуз рубкьуру. Дюзди гъапиш, му касари ихь совет инсанарин загьметнан активвал за апIури, дурарин хъуркьуваларикан мялуматар тувбаз зурба фикир туври гъахьну. Фукьан ужудар вахтар гъахьундайинхъа думу вахтар!
Гьарсар касдин бахт ужуб хизандиъ бабкан хьувалилан, ужуб коллективдиъ ляхин апIбалан, ужур уьмрин юлдшиз кьисмат хьувалилан асиллу ву. Нурият Базутаева Табасаран райондиъ жюрбежюр цирклариъ заан гъуллугъариъ гъилиху Шах Сулеймановичдин риш, шаир Юсуф Базутаевдин хпир ва шубур веледдин (Артур, Надина, Ислам) баб ву. Юсуф ва Нурият Базутаеварин аьхюну бай Артур гъи Украинайиъ гъябгъюрайи хусуси мяна айи дявдин операцияйиъ сифте кIулиан иштирак шула, думу аьхюну прапорщик ву ва хайлин медаларихъди лишанлу дапIна. Нурият Базутаевайин чан ляхинра хайлин грамотйирихъди лишанлу дапIна, думу Дагъустан Республикайин культурайин лайикьлу гъуллугъчи, ВГТРК-йин гьюрматлу ишчи ву.
гъи
Наргиз Гюлечова
Гьаму йигъахъди аьлакьалу вуди, Дагъустандин радиойин табасаран редакцияйин кIулин редактор Селимат Гюльмягьямедовайихъди радиойин гьякьнаан сюгьбат гъубхунза. Дугъан гафариинди, гъи бабан чIалариинди эфириз удубчIвурайи радиойи, ихь дагълуйирин уткан чIалар, аьдатар ва культура уьбхюз кюмек тувра.
«Радиойиъ табасаран чIалнан редакция ачмиш дапIну гизаф йисар ву. Ачмиш апIбан кьяляхъ, редакцияйиъ сарпи редакторин гъуллугъниина М. Горькийин ччвурнахъ хъайи Литературайин институтдин студент, Юсуф Базутаев тяйин гъапIнийи. Хъа гьяйифки, думу ухди уьмриан гъушну…
ЦIиб вахтналан, 1991-пи йисан Табасаран, Хив ва Дербент районариъ яшамиш шулайи табасаран агьалйирин тIалабниинди «Дагъустан» ГТРК-йин табасаран чIалниинди аьхю редакция тешкил гъапIнийи. Думуган редакцияйиз регьбервал Дагъустан Республикайин культурайин лайикьлу гъуллугъчи, шаир Пирмягьямед Кьасумовдихьна тувнийи. Гьадму йисан узура радиойиз ляхниз машинисткади гъадагънийи», ккебгъну чан ихтилат Селимат Гюльмягьямедовайи.
«Гьар йигъан ихь халкь багъри бабан чIалниинди вуйи передачйир, концертар ккергъру вахтназ аьхю аьшкьниинди ккилигури шуйи. Гъи, хуларин цаларик радиоприемникар кимдаршра, радиойихъ хъпехъуз ккунидариз гьамусра мумкинвал имихьуз. Гьамусяаьт узу радиойиъ табасаран чIалниинди передачйир ва хабрар гьязур апIураза. Хъа узу ляхниъ учIву вахтари, аьхю коллективдиъ ади гъахьи гьарсар касди, чаин али ляхин юкIв хъади, аьхю аьшкьниинди кIулиз адабгъури шуйи. Дурари фициб аьшкьниинди ляхин тамам апIураш гъябкъган, йизра ляхнихьна вуйи гьевес артухъ шуйиз.
Лазим гъабхьиган, гьаммишан кюмек апIузра вари гьязурди шуйи. Кюмекнахъди сабси, тамам апIурайи ляхниз ужуб кьимат дивруган, жвуванра ляхнихьна вуйи янашмиш’вал ва хуш’вал артухъ шулу. Йиз уьмрин гележегдиз рякъ ккивбаз чухсагъул пуз ккундузуз редакцияйин думугандин кIулин редактор вуди гъахьи Пирмягьямед Кьасумовдиз. Думу кас, ляхнин терефнаан, янаки таржумайин ери за апIбаан вая гъавриъ адрахъруб аш, гъавриъ тIаъбан бадали, кюмек ккунди чахьна илтIикIдариз варидиз кюмек тувуз гьаммишан гьязур вуйи», – кIваин апIура йиз сюгьбатчийи.
Селимат Гюльмягьямедовайи радиойиъ чахъди сатIиди лихури гъахьи чан гъарашугъариканра ктибтну. Дугъу мялум гъапIганси, табасаран радиойин дикторарди Нурият Базутаева ва Гьясамудин Амирялиев, таржумачиди Гюльнара Мягьямедова, мухбирди Амирхан Урцмиханов, аьхюну редакторди Гьюсейн Аьбдурягьманов ва хъанара жара касарра лихури гъахьну. Дурарикан хайлиндар, багъри чIал ва культура артмиш апIбаъ зегьмет зигбаз лигну, «Дагъустандин культурайин лайикьлу гъуллугъчи» ччвурназ лайикьлу гъахьну. Радиойин коллективди гъира дурар лап гьюрматниинди кIваин апIура.
«Ухьуз мялум вуйиганси, журналистарин ляхин командировкйирихъди алакьалуб ву. Ич корреспондентари, гизафси табасаранар яшамиш шулайи республикайин жюрбежюр гъулариз гъягъюри, маракьлу темйириан, гьадму гьисабнаъди ихь машгьур халачачйирикан, духтрарикан, мялимарикан, гъулан мяишатдин нежбрарикан передачйир гьязур апIуз материалар хури шулу. Янаки, апIурайи ляхин, жвуван культура ва чIал уьбхбан ва артмиш апIбан бадали кIули гъабхурайиб ву.
Гьяйифки, табасаран чIалниинди передачйир гьязур апIбан вахт цIиб гъапIну. Гьаддихъди сабси редакцияйиъ лихурайи касарин кьадарра кам дапIна.
Гьаци вушра радиойин ляхниъ ужудар дигиш’валарра арайиз дуфна. Аьхиримжи йисари радиойин дарамат капитально рас гъапIну. Редакцйир кIуруш, гьаму деврин тIалабариз жаваб туврайи техникайихъди тямин дапIну, цифровой жюрейиина илтIикIна – фуну вахтна вушра, радиойиан табасаран чIалниинди вуйи хабрарихъ, передачйирихъ вая концертарихъ, интернетдин кюмекниинди дагну, хъпехъуз шулу.
Ав, икибаштIан, газатар-журналариъси, табасаран чIалниинди вуйи радиойианра швнуб-саб жюрейин темйириан передачйир гьязур апIурача. Гьамусяаьт «Ихь игитар» ччвур тувну, хусуси метлеб айи дявдин операцияйин иштиракчйириз бахш вуйи передачара гьар гьяфтайиъ эфириз удубчIвура. Гьаддихъди сабси, табасаран литературайиз, бицIидариз ва гьацира диндин месэлйириз бахш вуйи передачйирра гьар гьяфтайиъ эфириз туврача. Мидланра гъайри, фуну вахтна передачайиз дих гъапIишра, саб читинвалра дарди гъюру жямяаьтлугъ касарра фукьан вушра ахьуз. Варидиз чухсагъул пуз ккундузуз.
Гъи чIал уьбхюри ва думу артмиш апIури айидар, бабан чIалниинди вуйи радио, «Мил» ва «Рубас» телевидениейин передачйир, «Табасарандин нурар» газат, «Дагъустандин дишагьли», «Литературайин Табасаран», «Ппази» журналар ва ихь Табасаран драмтеатр ву. Пуз ккундузузки, гъи мектебариъ урхурайи баяр-шубариз табасаран чIал киврайи мялимарира хайлин зегьмет зигура. Хъа вушра …» – кIваъ утIубкьнайи дерд Селимат Гюльмягьямедовайи ашкар гъапIдар. Хъа думу фу дерд вуш, ухьуз варидариз аьгъяхьуз.
Варидюн’яйин радиойин йигъахъди, республикайин радиойиъ лихурайи вари пишекрар тебрик апIурача. Гъит учву гьаргьан радиойихъан шаду хабрар тувруганси ибшри.
