Гюльнара Мягьямедова
Инсаният табиаьтдин саб пай вушра, ухьу йислан-йисаз табиаьтдихьан ярхла шулахьа. Хулар тикмиш апIури, хуларилан бару илтIибкIури, бардин гъирагъдиъ айибдиз фикир туврадархьа. Ухьу табиаьтдихьан фукьан ярхла шулашра, инсандихьан табиаьтдин нази-ниъматар дарди яшамиш хьуз шулдар. Туризм гьяракатниинди артмиш шулайивали йиз гафар тасдикь апIура. Аьхиримжи йисари агьалйир табиаьтдин уткан йишвар гюзет апIуз, улихьна чпиз таниш дару аьтрафарихъди таниш хьуз, рягьятвал гъадабгъуз Дагъустандиз гъюз хъюгъна.

Гьар йисан январин вазлиъ Урусатдиъ чпиин ерлешмиш дубхьнайи вари табиаьтдин гъурулуш табии саягъниинди уьбхюрайи жилин вая штун аьтрафарин (заповедникарин) ва паркарин йигъ къайд апIури шулу. Гьаддихъди аьлакьалу вуди, Дагъустандиъ айи заповедникар кIваин апIурхьа.

Дагъустандин гьюкуматдин табиаьтдин заповедник 1987-пи йисан арайиз гъафну. Гъи заповедникдиз Сарыкумдин барханар (576 гектар), Кизлярин залив (918485 гектар), «Самурский» милли парк ва «Шалбуздагъ» (48273 гектар), Тляратайин заказник (83500 гектар), Аграхандин заказник (39000 гектар), Самурин заказник (1940 гектар) дахил шула. Дагъустандин гьарсаб заповедник чан хусуси жюрейиинди уткан ву. Душвариъ жара йишвариъ адрустар набататар, гьарар, табиаьтдиъ цIибтIан имдру чIурдин гьяйванатар, нахшрар, гьяшаратар, балугъар алахьуру.

Табиаьтдин утканвал уьбхюб гьарсар касдин вазифа ву кIури ашра, думу гафарин санарин ляхнариинди тасдикь апIуз шулдар. Гизаф инсанари табиаьтдиз зиянвалар тувра: яркврариъ айи гьарар алдатIура, хюрч апIуз ихтияр адру чIурдин гьяйванатар йивури йихура, булагъар чиркин апIура, даграрикк, гьюлерикк ккайи жинснан балугъар дисури, дурарин кьадар кам апIура. Саб гафниинди, закурин йигъкан фикир апIурадар. Табиаьтдихьна ухьу гьаму жюрейиинди янашмиш шули гъузиш, ухьуз табиаьтди жаза тувуз мумкинвал а.
Гьаддиз гьюкуматди, экологияйин гизаф тешкилатари ва жара гъуллугъари табиаьтдин утканвал, яркврар, даграр, паркар, дурграйи набататар, чIурдин гьяйванатар инсандин яшайишдин гьяракатарихьан уьрхюра.