Зубайдат Шябанова
Хюрикк гъул Табасаран райондин аьхю гъуларикан саб ву. Душваъ 500-тIан артухъ хизанар ва 4 агъзурихьна агьалйир яшамиш шула. Хъа «Хюрккарин сельсовет» гъулан поселениейин дахилнаъ, Хюрикк гъултIан гъайри, юкьубсана гъул а: Хянягъ, Ругуж, Пилигъ ва ЦанитIил. Аьхиримжи переписдин улупбариинди, му гъуларин жямяаьтарин уьмуми кьадар 7 агъзуртIан артухъ инсанар ву.
ИкибаштIан, гьарсаб поселениейиъси, мушваъра ихь гъулариз хас вуйи учIру месэлйир арайиз гъюра. Дурар жигьилариз хулар дивуз жил ва гъулариъ убхъру шид адрувалихъди, цIийиди диврайи мектеб тикилишчйири дивну ккудудубкIрайивалихъди, духтрарин амбулатория лап гъагъи гьялнаъ айивалихъди аьлакьалу ву. Гьаму ва жара месэлйирикан учу Хюрикк гъулан поселениейин глава Аьлибег Сеферовдихъди (шиклиъ) сюгьбат гъубхунча. Дугъу редакцияйин терефнаан вуйи гьарсаб суалназ кьатI’и ва мяналу жаваб тувнийи.
– Аьлибег Шябанович, Хюрикк гъулан поселение райондиъ варитIан аьхюдарикан саб ву. Гизаф кьадар агьалйирин гъайгъушнаъ хьувал думукьан гьии ляхин дар. Гъулан поселениейин главади лихури 15 йистIан артухъ шулайивали ув’ин жямяаьтдин хъугъвал аливаликан кIура. Жямяаьтдин хъугъвал гъазанмиш апIуз читинди вуйин?
– Гъулан, райондин вая шагьрин администрацияйин вакилди ясана главади лихувал – му, сабпи нубатнаъ, инсанарин гъайгъушнаъ хьувал, жямяаьтдин яшайишдин месэлйириз асас фикир тувувал ву. Варидариз гъулай шараитариъ, мублагъди артмиш шулайи гъулариъ яшамиш хьуз ккунду. Гъуларин артмиш’вал, сабпи нубатнаъди, гъулан главайикан ва дугъан командайикан асиллу ву. Узу жямяаьтдиин рази вуза. Главайинна жямяаьтдин гафнан сабвали хайлин месэлйир гьял апIуз рякъяр ачухъ апIуру.
– Гаф саб вушра, жигьиларин арайиъ гъулариъ гъузуз даккнидарра ашул?
– Гъулариъ гъузуз даккнидар дер-ккуз шулдар. Гьяйифки, учухьра му месэла арабир арайиз гъюри шулу. Гьаци, ич гъуландар, республикайинси, Урусатдинра хайлин шагьрариз кюч гъахьну. Вушра, удучIвну гъягърудар думукьан гизаф адар. Хюрккарин поселениейин жигьилар гъи коммерцияйин цирклиъ ариш-вериш апIбиин, тикилишчивалин ляхнариин машгъул ву. Хайлин жигьилар чпин хал-хизан гъулариъ гъибтну, вахтназди жара йишвариз лихуз гъягъюра, гизафдар хусуси метлеб айи дядин операцияйиъ а.
– Хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ айи эскрарин хизанариз фициб кюмек туврачва?
– Ич администрацияйиз дахил шулайи гъулариан душваъ саки 100-дихьна эскрар а. Администрацияйиз илтIикIдариз учхьан шлубдин кюмек апIури шулча. Дюзди кIуруш, гъулан администрацйириз дурарин хизанарин вари месэлйир гьял апIуз вари ихтиярар, ясана мумкинвалар адар. Хючнаъ «Ватан уьбхюрайидарин кабинет» кIуру идара абццна. Гьадму кабинетдиъ дурарин дерди-балайихъ, дурарин учIру месэлйирихъ хъпехъуру, хъа йишв’ин гьял апIуз шулдарш, республикайин дережайиъ гьял апIуз адабгъуру. Хусуси метлеб айи дявдин оперцияйин эскрарин хизанарин вакилар асас вуди гьадму идарайиз ва райондин администрацияйиз илтIикIуру. Гьелбетда, гъи поселенйирин ва районарин главйирилан гъадабгъну, уьлкейин президентдиина, варидари сабпи нубатнаъди хусуси метлеб айи дявдин операцияйин эскрарин ва дурарин хизанарин месэлйириз асас фикир тувра.
– Аьлибег Шябанович, Хюрикк гъулаъ жилихъди аьлакьалу месэла варитIан учIрударикан саб ву. Гъулариъ жигьилар гъудрузрайиб, белки, гьаддихъдира аьлакьалу вуйкIан?
– Ав, дюз кIурава. Му месэла лап учIруди дийибгъна. Гъи хусуси метлеб айи дявдин операцияйин эскрариз, гъулан аьхю хизанариан жара хьуз ккуни жигьилариз гъулаъ хулар дивуз ккунду. Хъа, гьяйиф, гъулан жиларин резервдин фонд, гъул яркьу апIру мумкинвал адар. Хайлин жигьилари чпин абйир-бабарихъан гъузу хутIлариъ, багъариъ хулар дивра. Дициб мумкинвал адрудар, шагьрариъ хулар вая жил масу гъадабгъну, гьадушвариз кюч шула.
– Улихьна йигъари Хянгъярин рибчрарихъди аьлакьалу месэла вари республика вуйибси тарабгънийи. Думу гъул ичв поселениейик кабхърайивализ лигну, агьалйирин наразивалар учвукра куркIуншул?
– Агьалйирин му дюшюшдихъди аьлакьалу наразивал аьхюб гъабхьну. РД-йин табиаьтдин дакьатарин ва экологияйин министерствойиан гъафи хялариз учу, рибчрарихъ бару иливузкьан йишв хъадар, агьалйириз му ляхнар кьабул шулдар, арчал иливуб дюз дар, кIури гъапнийча. Амма министерствойин вакилари учуз Дагъустандин Правительствойин кагъаз улупну ва дидин бинайиинди чпиз гьадабтIуз ихтияр айиваликан гъапну. Бару иливбан кьяляхъ, халкьдин наразивал ва социалин сетариъ айи илтIикIбар республикайин главайизра гъяркъну ва арчал алдабгъуз буйругъ тувну. ИкибаштIан, учу арчил иливуз рази дарча.
– Узуз айи мялуматариинди, рибчрарин месэла ккудубкIнадар…
– Дюз кIурава, ккудубкIнадар. Гележегдиъ му месэла фици гьял шулуш, пуз хьибдарзухьан, фицики учухъди министерствойин вакилари саб жюрейинра аьлакьа уьбхюрадар ва чпи гъабхуз планарик кипрайи ляхин учухъди гьял апIурадар. Бару жара жюрейинуб дивуз ниятар а. Хъа учуз гьелелиг саб жюрейинра мялумат адарчуз.
– Аьлибег Шябанович, Хюрикк гъулаъ цIийи мектеб дивуз хайлиндари зегьмет гъизигну. Гьамусяаьт ичв гъулаъ тикмиш апIурайи мектеб райондиъ варитIан аьхюб хьибди. Тикилишчивалин ляхнар фици гъягъюра?
– Ич мектеб райондиъ варитIан аьхю мектебарикан дубхьнура ккунду, гьаз гъапиш райондиъ варитIан гизаф баяр-шубар Хюрккарин мектебдиъ урхура. Хъа цIийи мектебдин тикилишчивалин ляхнар учуз затра кьабулди дарчуз. Застройщикари ва подрядчикари чпин кIул’ина дибиснайи ляхин къайдайиинди гъубхундар. Гьаддин кIуллан заказчикаринна подрядчикарин арайиъ аьхю наразивалар гъахьну. Улихьнаси цIийи кIул’ан тендер гъубхну ва подрядчикар мялум гъахьну. Ляхин гьадрари давам апIиди. Ццийин аьхириз ккудубкIуз гаф тувра.
Къайд. Хюрккарин мектебдин заказчикар-застройщикар гьюкуматдин сабвуйи заказчикдин дирекция вуйи. Дурари 2021-пи йисан июль вазли гъубху ва 500 кас деъру йишвар айи мектебдин тикилишчивалинна монтаждин ляхнар гъахру тендерин конкурсдиъ заявка туву ялгъуз саб «Стройоригинал» ООО фирма гъалиб гъабхьну. Контрактдиъ думуган 383 миллион манат улупнайи. Контрактдиинди тикилишчивалин ляхнар 2023-пи йисан 30-пи августди ккудукIну ккундийи. Гьамусяаьтра мектеб 70 проценттIан тикмиш дапIнадар. Гьюкуматдин экспертизайиинди, дидин харжариз сифте улупнайи 383 миллион ваъ, 995 миллион манат харж шулу.
– Гьамусяаьт ляхин гъабхурайи цIийи подрядчик фуж ву?
– ЦIийиди мялум гъапIу тендериъра ктабгъуб гьадму улихьна айи «Стройоригинал» ООО гъабхьну.
– Яв фикриан, гьадмуган къайдайиинди дурубху ляхин дурари гьамус гъабхурин?
– Гъабхурча кIури, гаф тувну. Хъа ич вазифа дурарин ляхниин гюзчивал апIуб ву.
– Дурарин гъалатIар фтиъ айи? Цалар дюзидар дайин? Материал ужуб даруб вуйин? Дарш пулин кучIлар апIури гъахьнийин?
– Тикилишчивалин ляхнар давам шули имиди, дурарин ляхниз узхьан кьимат тувуз хьибдарзухьан. Ляхнар ва пулихъди аьлакьалу месэлйир наразивалариинди застройщикари ва подрядчикари чпин арайиъ гьял апIури гъахьну. Застройщикари цалариина устйир хурдайи. Ляхин улихь гъябгъюри гъахьундар. Цалариин 50-100 кас лихру йишваъ 4-5 кастIан алди гъахьундар. Агьалйир мидихьна наразиди лигури гъахьну.
– Хъа гьамусдизкьан ичв гъулан 500-тIан артухъ бицIири наан аьгъювалар гъадагъура?
– Ич гъулаъ 1963-пи йисан кьюб корпусдикан ибарат вуйи сборно-щитовой мектеб дивнийи. Йисарилан гьадму мектебдихъ аьлава классар хъаъну. Душвариъра дарсар кивуз классар гьудрукIри, баяр-шубар шубуб сменайиъ урхру вахтар шулу.
– Аьлибег Шябанович, ичв гъулаъ учIру месэлйирикан сабсануб убхъру штухъди аьлакьалу ву. Му месэлайин гьякьнаан фу пуз шулу?
– Учухь хайлин яшайишдин месэлйир гьял гъахьнийич, хъа, дугъриданна, марцци штухъди аьлакьалу месэла учIрударикан саб вуди гъубзра. Гъулариъ хайлин хизанарин гъуййир а. Марцци шид гьубкIну адар. Узу анжагъ Хюрккарикан ваъ, ич поселениейик кахьрайи вари гъуларикан кIураза. Райондин кIулиъ айидарин кюмекниинди, ич поселениейиз сивариан шид гъюру турбйир гъизигну. Му сабпи этаптIан дар. Амма жямяаьтариз дурарихьан шид тувуз шулдар, гьаз гъапиш, кьюбпи этап дапIнадар. Кьюбпи этап фу ву, гъапиш, штун резервуарар ва кьалу штар гъягъру йишвар гьелелиг ккабалгнадар. Гьадрар гъахьибси, гъулариз шидра тувди.
– Хъа кьюбпи этапдихъ фила хъюгъди?
– Дюзди гъапиш, му йисан ваъ, гъюру йисан пландик кипуз гафар а.
– Туристариз кьабулди вуйи йи-швар гизафси ичв поселениейин аьтрафар ву. Аьлибег Шябанович, рибчрариканси, гакIвлин алатар, гъаб-гъажагъ апIру устйириканра кидибта.
– ГакIвлин муччврар апIру устйир ич гъулаъ а. Сяняаьткарвал артмиш шула. Дурар масу гъадагъуз ккуни муштарйир гизаф айивализ лигну, бязи вахтари гьуркIрира шулдар. Хъа рибчрарна муччврартIар аьхю дамагъ гъулан ва поселениейин агьалйир чиб ву. Ич поселениейин жямяаьтдиин узу лап рази вуза. Мушваъ хайлин аьлимар, динагьлийир, сар-сариз ва аьхюр-бицIириз гьюрмат-хатир айи, фунуб вахтнара кюмекнан хил гьачIабккру, футна ва бахилвал кадру инсанар яшамиш шула. Амма улихьна йисариси дарди, туристар лап кьит гъахьну. Думу фтихъди аьлакьалу вуш, пуз хьибдарзухьан. Хъа цци гьелелиг манишнарра духьнадар.
– Белки, ичв поселениейиъ «хяларин хулар» адрувалихъди аьлакьалу вушул…
– Аьксина, сачна цци хайлин хяларин хулар дивна, кафе, ресторанар, гостиницйир арццна. Амма туристар цIиб шула. Дюзди гъапиш, кьиматарра за духьна, гостиницйиринси, итIру сурсатаринра. Саб гафниинди, монополия адар.
– Табасаран райондин гъулариъ проектарин ва программйирин кюмекнииинди хайлин яшайишдин объектар дивна. Хъа ичв поселениейиъ фтиинди дамагъ апIуз шулу?
– Му ляхин учу деврин тIалабарихъди гъабхурача. Хюрикк, Хянягъ, Пилигъ, ЦIанитI гъулариъ бицIи футболин майднар, Хюрикк бицIидариз сквер, Урусатдин Игит Исрафил Мягьямедовдиз ядигар ва хайлин жара ляхнар дапIнача. Ич администрацияйин дахилнаъ спортдин кчIихбарин жюрйириан залра абццунча.
– Хъа рякъяр?
– Рякъярин месэлара гьял дубхьна. Хюрикк, Хянягъ, Ругуж асфальт ккубзна. Му цирклиан читинвалар затра адар. Хюрикк ва Ругуж асфальт алдру бицIи кючйир гъузра, хъа гележегдиъ думу кючйириъра асфальт улубзуз планарик кайич.
– Культурайин ужагъар ва медицинайин цирклин идарйир фициб къайдайиъ а?
– Хюрккарин гъулан поселениейиъ кьюб клуб а. Дурар Хюрикк ва Пилигъ гъулариъ ерлешмиш духьна. Совет йисарин кьяляхъ кьюбиб клубар ккадахьнайи. Гьамус дурар гъийин деврин тIалабариз жаваб тувруси рас дапIна. Анжагъ залариъ скамейкйир дивуз ими. Библиотекйир поселениейиъ шубуб а. Хюрикк гъулан библиотека ужуб гьялнаъ а, хъа Хянягъ ва Пилигъ айидар расвализ ккилигура. Гьяйифки, улихьна йисариси, гьамус библиотекайиз инсанар гъюри амдар. Варидарин хулариъ интернет, бицIидарин хилиъра кмиди телефонар а. Гьаддиз, му месэла саб ич поселениейиъси, вари уьлкейин библиотекйириъра арайиз дуфна.
Медицинайин циркликан улхуруш, Хюрикк духтрарин амбулатория, хъа Хянягъ ва Пилигъ ФАПар а. Хянягъ ва Ругуж сатIиди улихьнаси саб цIийи ФАП дивну, хъа Пилигъ цIийи алапIну ккунду. Хюрикк гъулаъ айи амбулаторияйикан кIуруш, думу лапра гъагъи гьялнаъ а. Тяминвал ужуйи ву, хъа дараматдин цалар лап йирси духьна, бязи йишварихьан дутIуркIна.
– Хъа гьациб дараматдиъ лихурайидариз ва дина медицинайин кюмек ккунди гъюрайидариз хатIалувал адарин?
– ХатIалувал а. А кIури кюмек дарапIди, дилихри гъузуз шулдар. Гьаддиз цIийи алаъну ккунду, кIураза. Хъа мушваъ ялгъузди гъулан поселениейихьан му месэлйир гьял апIуз шулдар.
– Аьлибег Шябанович, чухсагъул жавабар тувбаз. Гъит ичв поселениейин аьтрафариин вари месэлйир гьамусдихъантина рягьятди гьял ишри.
