Гюльнара Мягьямедова

Гьаму улихьна йигъари Мягьячгъалайиъ республикайин террориствализ аькси форум кIули гъубшнийи. Форумдиъ уьлкейин 20-кьан региондиан ва республикайин вари муниципалитетариан 800-дихьна экспертар иштирак гъахьнийи.

Ф орумдин пленарный заседаниейиъ Дагъустан Республикайин ХатIасузвалин cоветдин секретарь, Урусатдин Игит Мягьямад Баачилов удучIвну гъулхнийи. Аргъаж шулайи насларин тербияйикан вуйи дугъан дерин фикрар жикъиди туврача ва дурарикан газат урхрудариз мянфяаьт шул кIури, умуд киврача.

– Гъи ихь улихь дийигънайи варитIан важиблу месэлйирикан саб хизан ва хизандин тербия ву. БицIирин тербия хизандиъ ккебгърайиб ву. Гьадму хизанди фициб тербия тувиш, бицIир гьаци аьхюра шулу. Йиз байвахтнан девриъ жигьилариз я телефнар, я компьютерар, я интернет адайи. Веледар тербияламиш апIрудар гвачIтIан хябяхъдиз ляхниъ ади шлу абйир-бабар вуйи. Учу мектебдиз аьшкьниинди гъягъюйча, гизаф китабар урхуйча, азад вахт спортдин секцйириъ, майднариин уйнамиш апIру тамашйириъ адапIури шуйча, – ккебгънийи чан улхуб Мягьямад Баачиловди. – Хъа гъийин бицIидар жараси вердиш шула. Мектебдиъ мялимди чав дарсар киврайи бализ-шураз тюмбюгь тувру вахтра шулу. Думуган дишлади мектебдиз урхурайирин адаш гъюра, мялимдиз аьхю сесниинди чан наразивал улупура, дугъу мялимдиина хил за апIузра мумкин ву. Му гьялатнаъ фуж тахсиркар ву: жямяаьт, мектебдиъ дарсар киврайи мялим, дарш вахтниинди жвуван веледдиз тербия тутрувди, мялимдиз хъжаргъури дуфнайи адаш? Чан адашдиз лигури, дугъан веледдикан фуж хьиди, фици фикир апIурачва?

Гъи ихь улихь сабсан месэла дийибгъна – жигьилариз ватанпервервалин тербия тувуб. Гьар йигъан, гьарсаб серенжемдиъ хусуси метлеб айи дявдин операцияйин месэла гъитIибккурахьа. Хъа абйир-бабариз чпин веледар сад йисан гъуллугъ апIуз армияйизкьан гьауз ккундар. Магьа залиъ гизаф жигьилар дусна. Дурар Урусатдин Яракьлу кьувватарин жергйириъ гъуллугъ апIуз гъягъюз гьязурди адруваликан аьгъязуз. Гьаму жигьилари мектеб, вуз ккудубкIиган, дурар фуну ляхнин эйсйир хьиди? Саризра аьгъдар…

Узу Дагъустандин гьюкуматдин университетдиъ студентариз РФ-дин милли хатIасузвал тямин апIбан конституцияйинна ихтиярарин бина темайиан лекцийир урхури шулза. Тема ачухъ апIруган, варитIан артухъ фикир тувруб мялуматарин хатIасузвал вуйиз. Тмуну терефнаан, гъи телефон, мялумат гъадабгъру дакьатси, инсанди чан ужубра, харжибра ашкар апIру, учв машгъул вуйи ляхнар жямяаьтдигъна адагъру алатра дубхьна. Узухъди сабси мектебдиъ урхури гъахьи дишагьлийиз суал тувунза: «Ихь дишагьлийириз гъи фу дубхьна? Варидари, айтIлан апIурайиси, чпи улупура – чпи убхъурайи кофе, чпи дуснайи йишв, чпин фикрар, гафар…». Дугъу гьамциб жаваб тувну: «Учу гьарган гьамцдар вуча. Учуз думуган телефонар адайчуз». Узхьан мидин гъавриъ ахъуз шуладарзухьан.

Мялуматарин дакьатариъ гьамцибра рябкъюру: сумчрариъ, рякъяр-хулариъ жигьилар, шадвал апIури, мукьмихъди ялхъвнариъ атIаргнади шулу. Хъа сар шликIа дурар, телефондиъ видеойиз адагъну, интернетдиъ ирчра. ГьапIуз, фу бадали? Увуз ужуб телефон айиб улупуз, даршиш гьадму гешт хъапIрайи инсанар биябур апIуз? Гьамрар вари мялуматарин хатIасузваликан ву. Жигьил касди харжи мялуматар урхруган, дугъан, уьлкейиъ, республикайиъ вари гьамци харжиди ашул, кIури, фикир шулу. Эгер вахтниинди жигьилар дюзи рякъюъ адраиш, харжи ляхнар арайиз гъюз мумкин ву… Веледар, мектебариъна институтариъ ваъ, хъа хулаъ абйир-бабари тербияламиш дапIну ккунидар ву. Эгер учву тербия хъадру бицIир мектебдиз гьаънуш, мялимдихъди фици гафар дапIну ккундуш дугъаз улупундаш, хъа йигъан адаш дуфну мялимдиин алжагъураш, учву фициб тербияйикан улхурачва?

Интернетдиъ гьацира республикайиан уьлкейин жара регионариз гъушу Дагъустандин жигьилари тахсиркарвалар, къайдасузвалар апIури, чпи фици улупураш гъябкъиган, кIваз хяви шулу. Урусатди гъабхурайи хусуси метлеб айи дявдин операцийиъ Дагъустандин 15 вакил, кьягьялвал улупну, Урусатдин Игитар гъахьну. Хъа мялуматарин дакьатари игитарикан ваъ, хъа Дагъустандиан вуйи сар касди, мисалназ, метройиъ гъагъдиъ айи дишагьлийиз гьюрматсузвал улупиш, таксистдиз пул тутрувиш, гьаддикан улхури, вазар-йисар гъягъюру. Ухьу веледар язиз гьаъруган, дугъаз, жарарин килисайиз яв къайда хьади мягъян, дупну ккунду. Гьарсабдин чан абур-асул, къайда-къанун айиб ву. Ухьу дурар гьамци гъаврикк ккадраиган, сабсдар, ягьсуз фикрар айи жигьилар дестйириз уч шулу. Дурари диндихьна, гьюкуматдихьна вуйи чпин башкъа фикрар имбударизра улупуз хъюгъру. Гьамци, 14-15 йисаъ айи набалугъар, яракьра хьади, яркврариъ фици ахьнийкIан кIури, ухьу мюгьтал шулухьа. Мюгьтал махьанай, думу абйир-бабарин тахсир ву: дурариз чпин ляхнин ва бизнесдин гъайгъушнариан веледар рякъюрикьан адар.Узуз жигьил яшнан террористар гизаф гъяркъюнзуз. Дурарин хизандин саягъ ахтармиш апIуз хъюгъиган, рябкъюруки, сарихъ адаш хътар, тмунури чан мадар чав апIура. Вари хизандиан гъюрайибву. Гьаддиз жвуван бицIидар вердиш апIуз закур ваъ, гъи хъюгъяй. Хулаз гъафиган, мектебдиъ, институтдиъ фу дарс кивнуш, гьерхай. Телефон ахтармиш апIинай. Ичв велед фуну сайтдиъ учIвраш, дугъу шлихъди дуствал гъабхураш, интернетдиъ чав фицдар шиклар ирчраш, варибдиз лигай – гьаддилан ккебгъай. Гьаци гъабхьиш, терроризмйихъди ва экстремизмдихъди вуйи месэлйир кам хьиди. Эгер ухьу жвуван веледдиз тербия тувувал ул’ан идипнаш, гьюкуматдик, мектебдик, институтдик, жямяаьтлугъдик тахсир фици кипдихъа?

Узу йиз шубур бализ тербия тувунза, дурар вари военный гъуллугъчйир, хусуси метлеб айи дявдин операцияйин иштиракчйир вуйиз. Узу дурариинди дамагъ апIураза. Ватанпервервал гьарсарин чан хизандихьна вуйи ккунивал ву. Эгер велед чан абйир-бабарин гьюрмат уьбхюри вердиш шулаш, дицир кас жямяаьтлугъдизра, жвуван ватандизра вафалу вуйир хьиди», – чан улхбан натижа гъивнийи Мягьямад Баачиловди.