Гюльнара Мягьямедова
Декабрин 1-пи йигъан Варидюн’яйин СПИД-дихъди женг гъабхру йигъ къайд апIуру. Думу йигъ 1988-пи йисан ВОЗ-дин жягьтлувалиинди тяйин гъапIуб вуйи.
Урусатдиъ ВИЧ-инфекция кади 1,25 миллион кас яшамиш шула. Му вари уьлкейин агьалйирин 1%-дихьнакьан ву, яна гьарсар варжпи агьалийик думу инфекция ка, хабар тувра Роспотребнадзорин эпидемиологияйин ЦНИИ-йин СПИД-дин профилактикайин ва дидихъди женг гъабхбан отделин заведующий, РАН-дин академик Вадим Покровскийди.
«Урусатдиъ уьзур тарабгъбан къурхулувал аьхюб ву. Эгер 15 йислан 50 йис’ина яшар вуйи агьалйирикан улхуруш, дурарикан 1% аьзарлу духьна. Хъа 40-45 йисариъ айидар гьисабназ гъадагъиш – 4%, яна гьарсар 25 жилижвувкан 1 касдик вирус ка», – гъапну Покровскийди Москвайиъ кIули гъубшу пресс-конференцияйиъ.
Экспертди гъапиганси, ВИЧ-инфекцияйихъди вуйи аьгьвалат, Урусатдиъси, харижи уьлкйириъра гъагъиди гъубзра. Вари дюн’яйиъ думу вирус кайи 40 миллион кас яшамиш шула. Сагъламвал уьбхбан варидюн’яйин тешкилатдин улупбариинди, гьаму гъябгъюрайи йисан тазади уьзур кубчIву 1,4 миллиондиинакьан касар гьисабназ гъадагъиди.
Урусатдин сагъламвал уьбхбан министр Михаил Мурашкойи цIиб улихьнаси гъапиганси, Урусатдиъ ВИЧ инфекция тазади кубчIврайидарин кьадар йислан-йисаз цIиб шула. Гъубшу йисан Урусатдиъ уьлкейин цIийи регионар ктарди думу улупбу 48,5 агъзур кас тяйин гъапIну. РФ-дин сагъламвал уьбхбан министрин заместитель Андрей Плутницкийди хабар тувганси, Урусатдиъ ВИЧ кубчIвдарин шубуб пайнакан кьюб пайназ уьзур тазади кубчIвну имиди ашкар шулу.
ВИЧ инфекцияйихъди Дагъустан-диъ айи аьгьвалатнакан улхуруш, 2025-пи йисан январин ва февралин вазари республикайиъ тазади ВИЧ-инфекция кубчIву 244 кас гьисабназ гъадагъну. ВаритIан гизаф аьзарлуйир Дербент ва Дагъустандин Огни шагьрариъ, гьацира Гъяйтагъ, Къизилюрт, Къумторгъала, Новолак ва Сергогъала районариъ а. Региондиъ айи аьзарлуйирин шубуб пайнакан саб пай гъулариъ яшамиш шула.
Гъийин девриъ чIуру вирусар, микробар гизаф айиваликан мектебдиз гъягъюрайи гьарсар бицIиризра кмиди аьгъя. Дюн’яйин медицинайи инсандин бедендиз чIуру тясир апIру бактерйирихъди хъуркьувалиинди женг гъабхура. Инсан аьжалихъна хру саб чIуру вирусдиин духтрарихьан гъалиб хьуз гьич шуладар. Гьаддиз инсандин ифдик ВИЧ (инсандин иммунный гъурулуш яваш апIру вирус) гъибихъиган, думу кас уьзриан йикIрувалин гъавриъ шулу.
Духтрари кIурайиси, ВИЧ гьелелиг сагъ апIуз даршлу уьзур ву. Чан ифдик думу вирус гъибихъу инсандин улихь гизаф суалар дийигъуру: жавабдарвалин, азадвалин, ялгъузвалин, уьмрин мянайин ва гь. ж. ВИЧ кайи инсандин уьмрин ери лап ис шулу, аьзарлуйиз гизаф жюре духтрарин кюмек лазим шулу. Мидланра савайи, аьзарлу гъаширизси, дугъахъди яшамиш шулайидаризра, ляхниъ айидаризра – саб гафниинди, инсандин багахь хьайидариз читинвалар алахьуз хъюгъру. Аьзарлу жюрбежюр ужудар дару фикрарик кахъру: багахьлу инсанар ярхла шулийкIан? Уьзур кайивал гъарашугъарихьан жиниди гъибтуз шулийкIан? Гьаму жюре суалар гьял апIуз даршлу аьхю месэлйириз илтIикIуру. Инсан чан мумкинвалариин кIахъни шулу, жвуван жвувахьна вуйи гьюрмат, кьимат ис шулу.
Гьелбетда, жямяаьтлугъдира аьзарлу духьнайирик тахсрар кирчру, фицики думу уьзур наркотикар ишлетмиш апIбалан, бегьем таниш дару инсанарихъди лап багахь аьлакьйириъ учIвбан натижайиъ тарабгъуру. «Тахсир» ктрударси бицIидарна больницйириъ дахънайи вахтна вирус кубчIвдар гьисаб апIуру. Жара гъагъи уьзрар кайи инсанарси дарди, ВИЧ кайи инсанарин сарира язухъ зигури шулдар.
Дагъустан Республикайин сарикан тмунурикна тарагъру уьзрарин центрин, СПИД-дихъди женг гъабхбан ва профилактикайин отделин заведующий Гьюсейн Исрапиловди агьалйириз гьамцдар мялуматар тувра: профилактикайин серенжемар Дагъустандин вари районариъ гъахура, центрин мобильный лаборатория ВИЧ кайивал ахтармиш апIуз ярхла гъуларизра кмиди гъябгъюра, ва гъушу йишвариъ духтрари агьалйирихъди гъаврикк ккаъбан лекцйир, семинарар гъахура.
Хъа ВИЧ-инфекция кайидарикан улхуруш, дурарихьан, иммунный гъурулушдиз кюмек апIру дармнар итIури, аьдати инсанарихьанси яшамиш хьуз шулу. Инфекция кайивал мялум гъабхьи кас центрин гьисабназ гъадагъуру ва дишлади вирусдиз аькси терапия ккебгъру. Дармнар пулсузди тувру. Гьадму дармнар ишлетмиш апIури, инсандихьан кьаби хьайизкьан яшамишра хьуз шулу. Вирусариз аькси терапияйи инсандин ифдик кайи вирусдин кьадар цIиб апIуру, гьаддиз дугъкан жарарикна уьзур тарабгъудар. Вушра ВИЧ-инфекция кайи касдихъди багахь аьлакьайиъ айи касди ихтиятвал дапIну ккунду.
