Зубайдат Шябанова
Гьар йисан 21-пи феврали варихалкьарин бабан чIаларин йигъ къайд апIури шулу. Бабан чIаларикан аьсрарианмина чIалариин лихурайидари, аьлимари, шаирари гизаф дупна.
ЧIал – му гьарсаб халкьдин культурайинна ирснан багьалу савкьат ву. Амма, гьяйифки, мидкан варидариз мялум вушра, гъи вари дюн’яйин 2,5 агъзурихьна милли чIалар зат имдарди дургуз хъюгъра. Дурарин гьисабнаъ Кафари Кавказдин халкьарин чIаларра а. ЮНЕСКО-йи туврайи мялуматариинди, зяиф духьну дурграйи чIаларик адыгей, чечен, абхаз, осетин ва жара халкьарин чIаларра кахьра.
Гьамусяаьт Дагъустандиъ милли чIалар артмиш ва мюгькам апIру швнуб-саб программа гьяракатнаъ ирчра. Йисан швнуб-саб ражари чIалариин лихурайи аьлимари, чIалнахьна вижнасуз дару касари жюрбежюр серенжемар гъахури, республикайин халкьарин милли чIаларин улихь дийигънайи учIру месэлйирикан ва дурар гьял апIру рякъярикан улхура. Фукьан гюрюшар ва серенжемар гъухишра, «гъабкIи» чIал ачмиш апIуз шлуб дар. ЧIал уьбхюрайиб ва артмиш апIурайиб сифтена-сифте хизан ву. Узуз табасаранарин вакиларин арайиъ бабан чIал гьарху хизанар алахьунзуз. Узу Урусатдин шагьрариъ айидарикан улхурадарза, Дагъустандиъ яшамиш шулайидарикан кIураза. Дагълу гъулариъра кмиди гъи гизаф хизанари бабан чIалниинди дарди, урус чIалниинди улхура. Багъри чIалнан багьалуваликан ва думу гележегдиъ варитIан лазим шлуваликан бейхабар вуйи бязи касарикан, милли чIал гъи лазим дар, кIуру гафарра ерхьури шулхьуз.
Жямяаьтлугъдин арайиъ чIалну асас роль уйнамиш апIура. Диди гьарсаб халкьдин хусусивал, тарих, культура, ата-бабйирин гъубшу девир, хизандин мани ялав, кьувват улупура. ЧIалнан кюмекниинди аьсрариинди гьарсаб халкьди милли аьдатар, агъалар, ихтилатар, нагълар, шиърар тарагъури гъахьну. Миллетна чIал саб-сабдихьан жара апIуз шлудар дар. ЧIал халкьдин рюгь ву. Рюгь зяиф гъабхьи халкьра кьувватсуз хьибди. Хъа халкьдин кьувватсузвал хизандиан ккебгъра. Фицики чIалну чахьна вуйи янашмиш’вал жарадариз гюзгдианси улупура. Бабан чIалнахьна вижнасуз духьну ккудар. Жвуван халкьдин арайиъ кьувватлувал гьисс апIуз ккундуш, сифтена-сифте багъри чIалназ гьюрмат ади ва думу хизандиъ уьбхюри ккунду.
Бабан чIлнакан вуйи чан фикрар ич сюгьбатнаъ Хив гъулан М.Шамхаловдин мектебдиъ 30 йисан бабан чIалар киврайи мялим, РФ-дин образованиейин цирклин гьюрматлу гъуллугъчи Гюлузар Беговайира ачухъ гъапIну.
«Бабан чIалнан эгьемиятлуваликан, метлеблуваликан, думу уьбхбакан ва ккун апIбакан йисар-вазарик кIваин апIури шулу, иллагьки, бабан чIалнан йигъ багахь шулайиган. Амма натижайиъ, мектебариъ сяътар кам апIура, чIал ккундарчуз кIурудариз думу аьгъю дарапIуз ихтиярра тувна. Гьаци гъабхьиган, чIалнан гьял йигълан-йигъаз зяиф шула. Гьамусяаьтна ич мектебдин ккебгъбан классариъ айи баяр-шубариз зат бабан чIал аьгъдар. Эгер гъи мяна айи серенжемар кьабул дарапIиш, бабан чIал ккадабхьудар. Узу, улихьганси, гьамусра текрар апIураза: эгер мектеб ккудубкIруган аттестатдиъ бабан чIалнаан чарасуз мажбур вуйи (обязательный) кьимат дивуз ва бабан чIалариан аьгъювалар ахтармиш апIбан жара ляхин гъахуз хъюдрюгъиш, му читин меселайиан удучIвуз хьибдар», – къайд гъапIнийи Гюлузар Беговайи.
Гюлузар Беговнайин мицдар фикрарихъди бабан чIалар киврайи вари мялимарра рази ву. Гележегдиъ фици шулуш, гьеле саризра аьгъдар. Хъа гъи яв йигъ мубарак ибшри, йиз бабан чIал!
