Зубайдат Шябанова
Яшлуйириз, гъагъдиъ айи бабариз, бицIидар хъайи дишагьлийириз, маиф касариз гьюрмат-хатир апIуб, йиз фикриан, гьарсар касдин фагьмиъра, ифдиъра ади ккунду. Думу бабан никкдихъди, бицIивахтнаанмина, ухьуз гъюрайи кюгьне насларин багьалу савкьат — тербия ву. Амма, гьяйифки, аьхиримжи вахтари узу жигьиларин, живанарин жара инсанарихьна вуйи гьюрматсузвалин шагьид шулаза.
Саб вахтна Леонид Гайдайин «Напарник» кIуру фильмдиз вари уьлкейиъ инсанар аьхю аьшкьниинди лигури гъахьну. Дидик сар шулугъчийи, автобусдиъ учв деъну, кьабидариз ясана чан гъвалахъ дийигънайи гъагъдиъ айи дишагьлийиз йишв улулупди, бицIи гъалмагълар апIувализ лигну, дугъ’ин 15 сутка административ журум иливну, думу тикилишчивалин ляхнариин лихуз мажбур гъапIнийи. Гайдайин фильм комедия жанрйинуб вушра, дидиъ гьюрматсузвал тянкьид апIура. Думуган гьюрматсузвализра жаза айи.
«Аьхюр гъафиган, гъудужвай», «Яшлуйиз йишв улупай», «Дишагьлийиз гъагъ гъабхуз кюмек тувай», «Ишурайи бицIир ккарцай» кIури, ич Бес бабу учуз ихь ата-бабйирин аьдатарин тербия тувуйи. Тербияйин гьаму къайдйир ич гъулан гьарсаб хизандиъси, вари Табасарандиъра уьрхюри гъахьну. Гьаддиз узхьан, гъи саб яшнахъна хъуркьнашра, я узутIан яшнан аьхю инсан дийигънаш, дугъаз йишв улулупди, ясана гъагъ хьайириз кюмек дарапIди гъузуз шулдарзухьан. Гьаци дубхьнура ккунду. Думу тяриф дариз. Думу абйир-бабари туву тербия вуйиз.
Гъи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ ватандин маракьар уьрхюри, хайлин ихь жигьилари чпин игитвал, жюрэтлувал улупура. Дурарин тербияйиз баркаллагь кIури, военный частарин, гъуллугъ гъабхурайи йишварин кIулиъ айидарихьан саб-сабдихъди республикайин ва районарин главйириз кагъзар гъюра. Мицдар хабрар урхруган, бицIи ватандихьан ярхла ашра, узу ихь баяриинди дамагъ апIури шулза. Думу баяр ихь ватандин ислягьвалихъан, чпихъди саб женгнаъ айидарихъан, багъри ватандашарихъан жан тувуз гьязур ву. Гьамдиинди дурари чпиз абйир-бабари туву ужуб тербия ва намус улупура.
Хъа, гьяйиф, жара жюрейин жигьиларра а. Магьа гъи, 21 октябри, узу автобусдиъди ляхниз гъягъюраза. Автобус, деъру йишвар амдарди, инсанари абцIнайи. Саб дийибгърушвахь автобусдиъ кьаби баб эъну, ва думу улихь хьайи инсарари деъру йишвар хьайишвахьинди, шли-вуш йишв улупиди кIури, гьаънийи. Баб гъафи йишвахь саб терефнаъ чиб-чпин «мюгьюббатниин» гьяйран духьнайи кьюр жигьил, тму йишвариин мужри ккайи бай ва 30-35-йисахьна яшариъ айи дишагьли деънайи. Баб гъафиган, дурари, телефонариъ учIвну, думу дярякъю мисал гъапIнийи. Дийигънайи швнур-сар касди кIулар гъутIурччву, амма сарира дурариз, гъудужвну кьабириз йишв улупай, гъапундайи. Хьуб остановкайилан баб удучIву. Жигьилари яшлуйиз йишв улулупрайивал йиз кIаъ гъададабгъри гъахьнийиз. Узу сар шликIа дурариз тюмбюгь тувнайиз ккилигури гъузнайза. Гьамус фикир апIураза: варитIан хявиб вижнасузвал ву, вижнасузариз дилигну ккундар. Гьадму гьюрматсуз жигьилари узуз гаф хътабгъур кIури, фикир дапIну, узу ккебехъну гъузунза. Гьамди йиз юкIв убгура.
Жара дюшюш ктибтурза. Гъубшу гьяфтайи инсанари абцIнайи автобусдиъ кьюр бицIир хъади, хижаб жюрейиинди лакач хъабхьну, ярхи палтар али дишагьли эънийи. Узу кьяляхъ деънайза. Инсанаригъян лап бицIидарин сесер айиган, дурариз фикир тувуз хъюгънийза. Сар касдира, гъудужвну, дурариз йишв улупурадайи. Узу дишагьлийиз дих гъапIунза, ва думу бицIидарра хъади, инсанаригъян гъюдучIвури деуз гъафи. Дугъан улариъ ишуб эбккнайи. Узу автобусдиан эдеайиз думу жигьил дишагьлийи ва бицIидари шубуб ражари чухсагъул гъапнийзуз.
Гьаму жюрейин дюшюшар Урусатдин культурайин меркез вуйи Санкт-Петербургдиъси, жара шагьрариъра, хъа гьамус районариъра алахьуру. Узуз автобусариъди, метройиъди, трамвайиъди гъягъру гьюрматсузарин арайиъ ужуб тербия айи, ягь-намус уьбхюрайи жигьиларра алахьури шулузуз. Мисалназ, узу ляхниз гъягъру автобусдиъ кми-кмиди садар инсанар ади шулу. Кьюб-шубуб ражари сар гъумрал рангнан бай хъахъри гъахьунзухъ. Гьадгъу яшлу кас вая дишагьли автобусдиъ учIвубси, деънайи йишвлан гъудужвну, дурариз йишв улупуру. Саб ражари телефондиз зенг гъапIган, думу табасаран чIалниинди улхуз хъюгънийи. Ватандихьан ярхла йишваъ багъри чIал ебхьруган, дарман кубкIганси шулу. Балин гафариинди, Санкт-Петербургдиъ табасаран жигьилар хайлиндар а. Дидхъанминара думу бай швнуб-сабан алахънийзуз. Дугъу гъира варидариз йишв улупури шулу. Гьаму бицIи гьюрмат жарадариз ужуб дарс ву. Дугъаз тербия туву дадайиз чухсагъул пуз ккундузуз. Амма ихь баярра вари думуси ужуб тербия айидар дар. Гъит, Санкт-Петербургдиъ айи гьарсар жигьилин дадайи, думу бай чанур вуйиз кIури, гьисс апIри.
