Зубайдат Шябанова

Гьаму макьалайиз мялуматар уч апIузра, думу бикIузра кьадарсуз гъагъиди гъабхьунзуз. Дюзди кIурза: дявдин женгариъ йихурайи баярикан бикIуз хил за шулдайи. Гележегдиъ уьмриз аку умудар ади, гьаму жилиин юкIв шадди лицурайи жигьилар гъийихну кIури, фици бикIуру!?

БикIуз дархьи макьала

Абудин Шябанов тухмигъ гъяйирсир бай вуйи. Дугъан 27 йистIан дайи. Учу, дугъаз швушв хъирсну, ноябрин вазли сумчрариз гьязур шулайча. Абудиндин улихь аьхю мумкинвалар ва бахтлу гележег хьайи, амма кьисматну дугъан уьмур саб дупну кьатI гъапIу. Йиз лап багахьлу инсанар вушра, Абудиндин адаш Аьбдулнасирихъди ва дада Раисатдихъди вуйи сюгьбат кьадарсуз гъагъиб гъабхьнийиз. Му гъагъи сюгьбатнаъ чпин юкIвар ачухъ апIбаз дурариз чухсагъул кIураза. Ва дурарин сабурлувал саб дакьикьайин арайиъ вари уьмур жара саягъ илбицу хизанариз чешне шул кIури, умуд кивраза. Дюзди кIурза, узуз Абудиндикан, дугъаз Кьягьялвалин орден, Жуковдин медаль, Донецкий ва Луганский областар азад апIбаз лигну медалар, эскервалин игитвализ ва дирбаш’вализ лигну медалар тувиган, гьар ражари макьала бикIуз ккун шули гъабхьунзуз. Амма жвувандарикан бикIруб дар кIури, хил кьяляхъ апIури гъахьунза. Гьяйиф, Абудин ихь арайиан чан игитваларикан саризкьан ктибтуз дархьиди гъушну.

Рукьан люкь

Абудин Шябанов Херсонский областдин Казачьи
лагери гъулаъ хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ игитси кечмиш гъахьну. Думу Урусат Федерацияйин оборонайин министерствойин гвардияйин 25-пи полкнан жиниди разведка гъабхру хусуси дестейин эскер вуйи. Хусуси метлеб айи операция ккебгъу йигъхъанмина Абудин Украинайин аьтрафариин алди гъахьну. Дугъан асас вазифа – хусуси метлеб айи операция гъабхурайи йишварин рякъяр ва аьтрафар, багарихь хьайи террористар ва нацистар ккеънайи йишвар, дурарин яракь наанси хьаш, ахтармиш дапIну, частнан командирарихьна координатар ва мялуматар тувуб ва думу аьтрафарин гюзчивал гъабхуб вуйи. Саб гафниинди, думу дронарин, яна цIийи технологйириинди дапIнайи завлан тIирхру бицIи аппаратарин пишекар вуйи. Дурарихъди ляхин апIуз дугъу Анапа шагьриъ бегьем дару мобилизацияйин дахилнаъди тазади дуфнайи швнур-сар эскер гьязур гъапIну. Разведка гъабхру эскрарин арайиъ Абудиндиз дих апIбан ччвур «Алладин» вуйи. Хъа душмнари дугъаз «Рукьан люкь» лакIам тувнайи.

Ихь кьягьялиз ухдитIан ккеънайиб хабар ади, Абудин уьрхюз ва дугъаз кюмекназ командирари дугъахъ ихтибар али юкьур эскер хъитнийи. Дурар, Абудиндихъди дяви ккебгъу йигъланмина сатIиди, ватанди чпин улихь дивнайи буржи намуслуди кIули адабгъуз кIваъ ижми кьаст айи, десантдин жиниди гюзчивал гъабхру разведкайин хусуси метлебар тамам апIру дестейин эскрар вуйи. Швнуб-саб ражари дурари, самолетариан ва вертолетариан парашютарихъди урсри, нацистарин базйир ва дявдин техника айи йишвар ахтармиш апIури, командованиейиз мялуматар тувнийи. Магьа частнан командованиейихьан аьхиримжи буйругъ гъафну – Херсонский областдин Казачьи лагери гъулан чяхрарин заводдин гъвалахъ хъайи хьуб мертебайин хулариан аьтрафар ахтармиш дапIну, айи хатIасузваликан мялумат тувну, думу йишв гюзчиваликк уьбхюб!

Сагъди гъузу эскер Ихь эскрари думу хулариан чпихъ гюзчивал гъабхурайибдикан хабар гъабхьи нацистари хулариина шубуб ракета деетуру. Дурар йишв’ина рукьайиз саб-кьюб дакьикьа улихьна Абудинди чахъди хъайи эскер Павел Макаров юкьубпи мертебайиз, дрондихъ хъивуз цIийи аккумулятор хуз гьаънийи.

«Хулар-жилар гъутIурччву. Аьхю тIубкIувалиан заан мертебйириан аьхю бетондин шибар исизди ахьуз хъюгънийи. Узу 4-пи ва 5-пи мертебйирин арайиъ умбрариъ айза. Узу ачмиш шлуган, я хуларин гъваъ илимдайи я хьубпи мертеба. Явашди исизди гъилигунза: узу анжагъ рукьан тIулари дидиснайи, гьамус – хъа ахьру кIурубси айи юкьубпи мертебайикан гъузнайи саб плитайиин алийза. Подвлизкьан зат умбрар ккамдайи. Саб гьял амрихъна гъафир, узхьан шлуганси исизди ктучIвуз хъюгъюнза. Гьяятдиз
удучIвуриз учухъди хъайи сану бай дукIнади гъяркъюнзуз. Учу ади гъахьи хуларихьан 100 метр ярхладиси улихьна йигъари гъубгу КамАЗ-дин кIару духьнайи рукьартIан имдру прицепдикк дажаргъну ккурсунза ва гьадму сяаьт амриан гъушур, гьадушвакк саб хуйи машназ мелзар йивуради ачмиш гъахьунзу. Дюзди кIурза, уч’ина ракетйир деетуваликан частнаъ айидариз хабар гъабхьундайи. Ачмиш гъахьир, узу учхьан саб-кьюб километр манзилнаъ айи авчйирин ротайиз гъафнийза. Дурар бицIи-бицIи дестйириинди зийнар духьнайидар аш агуз гъарагъу хулариина гъягъюри гъахьну. Заан мертебйириз удучIвуз шулдайи. Хъа гьяятдиъ айи эскрин майит Ростовдиз гъубхну. Ракетйир гъафи йигъланмина думу гъул’ин завуъ нацистарин ургуб «жакьв» (дронар) тIирхурайи.

Абудиндихь хьайи дрон варитIан кьувватлуб ва ярхла гъябгъруб вуйи. Думуси дронарихъ лихуз аьгъю заан пишекрар Урусатдин эскраригъ 20 касра гъядар кIури шулу. Дугъу дявдиъ сар каскьан йивну гъакIундар. Аьксина, гъюрайи гьюжмикан вахтниинди мялумат туври, хайлин ихь эскрар уьрхюри гъахьну. Ич метлеб анжагъ аьтрафар ахтармиш апIуб, дурар гюзчиваликк уьрхюб ва жвув хьайишв ашкар дарапIуб вуйи. Абудин амдрувалихъ хъугъуз шуладарзухьан, думу гьадмукьан ужуб, гъяни юкIв айи, чакантина сар касдизкьан гиран ктадапIру кас вуйи… Дицистар инсанар узуз гьамусдиз алахьундарзуз. Частнаъ эскрари варидари чпи бабкан гъахьи йигъари вая швушв хруган, командирарикан чпи деетуб ккун апIури шулу. Гьадму йигъан дугъан бабкан гъахьи йигъ вуйибкьан хабар дайчуз. Дугъу, ккебехъну, чан улихь дивнайи ляхин тамам апIури гъахьну», – ктибтура Абудиндихъди сатIиди гъахьи сержант Павел Макаровди.

Павелиз контузия ва уьмриз хатIа адру жара зийнар гъахьнийи. Думу гьамусяаьт Ставрополин госпиталиъ а. Ракетйири гъарагъу хулариъ эскрар айиваликан ва дурар ккадагъуз гъюруваликан хабар ади, нацистари му йишв гюзчиваликк уьбхюри, микIлу гъиришву рукчариинара кмиди цIа уьлюбхюри гъахьну. Думу йишвахьинди сар касдихьанра гъягъюз шули гъабхьундайи.

Вафалу ватанпервер

Абудиндихъди дявдин садпи йигъхъанмина хъайи дугъан багахьлу дуст Анвар Мусаевди вари дустарин ччвурнахъан Абудиндин ужуб хасиятнакан, вафалуваликан, жумартваликан кIура. «Частнаъ Абудин сар касдихьанкьан гьархуз шуладар. Дявдиъ эскрар йихури аьдат ву. Учу му аьгьвалатнахьди вердиш вуча. Хъа, вушра, фунур касдизра кюмекназ гъюру, жарарин дерд жвуванубси гьисс апIру, ихтибарвал али, жвуван дустарихъан жан тувуз гьязур вуйи баяр цIибтIан адар. Гьацир вуйи ихь Абудин. Дугъу швнуб-сабан узура, хайлин ихь баярра, зийнар духьну гъягъюз даршулади, дявдин чюлиъ аьжаликкан ккадагъну. Дугъу учуз йивурайи душмандин «жакьвар» швнуб-саб гъирмиш гъапIну. Кьанди дугъаз офицервалин гъуллугъ тувнийи. Дугъаз узу чахьна управлениейиз гъахуз ккундийи. Хъуркьундар. Абудинси дронарикан аьгъювалар айи инсанар лап цIибтIан адар. Гьаддиз думу гьаммишан улихь хьади гъахьну. Дугъу командованиейи туву табшуругъ тамам дарапIди сабра гъибтундар. Абудин гъакIибдикан саризра хабар адайи.

Дицир инсан арайиан гъушиган, варидарин кIваз гъагъиди шулу. Дугъан майит хьади хайлин дугъан дустар Дагъустандиз гъафунча. Яв аьхиратдин хал ужуб ибшри, ич юкIвариъ уву уьмурлугъ гъуздива, ич багьалу гъардаш», – гъапну Анвар Мусаевди.
КIару гъабхьи аку йигъ 2023-пи йисан 21-пи сентябрь… «Яв бабкан гъахьи йигъ мубарак ибшри, йиз бай. Сагъ’валар, уж’валар ишривуз. Уву хулаз гъафиган, деъну яркьуди къайд апIидихьа, хъа гъи хябяхъган, адашра хулаз гъафиган, торт гъадабгъну деъдича.
Тебрикарин видео увузра хътапIурза, йиз масан», – бикIура бабу чан веледдиз. Амма гьадму вахтна чан бай дукIнайибдикан дугъаз хабар адайи… Гьамусдихъанмина 21-пи сентябриъ дадайи фу къайд апIуру – балин бабкан гъахьи йигъ, дарш дугъан аьжал?!

«Яраб узуз Аллагьди увусир ужур велед фици тувнийкIан? Гьадмукьан узухъ юкIв убгуйва. Яв гьюрмат инсанариз фици ктибтуруш, гафар дихъурадарзуз. Ноябри швушв хуз ва узу сагъ апIуз гъюрза кIурдайна?! Телефондихъ йиз сес пашмандиси гъеебхьиш, йиз гьавйир адарди гъяркъиш, узу иццру гъахьиш, гъайгъушнаъ шуйва. Вари дюн’я узуз тувуз, гьарган узу успагьиди, цIийи палат алабхьну ккундийвуз. Магьа, йиз бай, узу увухъ ишру йигъар гъафну. Сан нивкIукди ихь хулаз гъафунва. Хъудругъарчва, макар апIури, хаб’ан деетури гъахьундарза. Узу деетиш, кьяляхъ, накьваригъна, гъягъюру кIури, гучIури гъабхьунзуз», – гьарйир апIури, ишура Раисат…

Вари терефариан бажаранлур

Абудин урхури гъахьи Дагъустандин Огни шагьрин 1-пи нумрайин директор Низами Агъабеговдилан гъадабгъну, саки вари мялимариз думу ккуни ученик, варидарин гьюрмат айир вуйи. Хъа Дагъ.Огни шагьриъ ерлешмиш дубхьнайи республикайин цирковой искусствйирин мектебдин тешкилатчи ва директорди гъахьи Камиль Къурбановдихьан Абудиндин абйир-бабариз швнубсаб чухсагъулин кагъзар гъафнийи. Дицдар кагъзар абйир-бабари Абудин урхури гъахьи Астрахандин гьюкуматдин медицинайин академияйиан, Астрахандин гьюкуматдин университетдин технологйирин ва программированиейин факультетдиан, Урусатдин яракьлу кьувватарин 25-пи Армияйин командованиейихьан гъадагъна. Гьадму саб вахтна Абудинди юкьяр дисбаан талитариъ Дагъустандин Огни шагьрин ва республикайин кьибла аьтрафарин районарин чемпионатариъ гъалибвалар гъадагъури гъахьнийи. Дугъаз вари маракьлу вуйи. Мисалназ, циркнан мектебдиъ думу варитIан бажаранлу атлет вуйи, хъа республикайиъ гъушу шахматарин талитариъ заан аьгъювалар улупбаз лигну, дугъаз шахматариан дарсар кивру устад-мялимдин сертификат тувнийи. Аьраб чIал ужуйи дубгъбаз ва марцциди дюъйир урхру устадвализ лигну, Дагъустандин Огни шагьрин мист’ан дугъаз Кьур’андин китаб багъиш гъапIнийи. Спортдиъра дугъан мумкинвалар тренери жаради къайд апIури гъахьну. Сабсана далил дарпиди гъибтуз шулдар: Астрахань шагьрин ифи тувру центрин кIулин духтир Алена Фоминайин Абудиндихъди сатIиди вуйи шиклар му центриъ гьамусяаьтра швнуб-саб йишвак керхна. Абудиндин ифдин группа лап кьитдитIан айиб дайи. Ва дугъу 10 йисантIан артухъ вахтна гьар вазли ифи туври гъахьнийи. Наан авария гъабхьиш, вая жара гъагъи дюшюшариъ, ифи тувру центриан чаз зенг гъапIубси, Абудин кюмекназ хъуркьуйи.

Эскрин адаш

«Астрахандиъ урхурайиган, Абудин Раисатдин гъардаш Сейфудин халуйихь яшамиш шули гъахьну. Хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ Абудиндихьан зенгар гъюри амдруган ва дурарин командованиейи саб жюрейин мялумат учуз тутруврайган, Сейфудин халуйи узуз зенг гъапIну ва бай агуз душну ккуниваликан гъапну. Учу саб машин рягьимлувалин кюмек гъадабгъну, гьадмура хьади дявдин гьяракатар гъягъюрайи йишваз гъушунча. Абудиндин частназ гъафиган, учу бай агуз гъафидар вуйиб гъапнийча. Частнан аьхюри учуз Казачьи лагери гъулаз анжагъ саб терефназтIан билет шулдарчвуз гъапи. Яна, учу гьадушваъ йихуз мумкин вуйивалин гъавриъ тIаъну. Хъа Абудин сагъди амиш-амдарш, дурариз саб мялуматра адайи.

Учу Ростовдиз ДНК тувуз ва госпиталариъ зийнар духьнайидарин арайиъ бай аш, агуз гъушунча. Гьадушваъ Абудиндихъди хъайи бай госпиталиъ айиваликан мялум гъабхьибси, думу агуз хъюгъюнча. Дугъу ракетйир гъюру вахтна Абудин жара эскрарихъди 5-пи мертебайиъ айиваликан гъапнийчуз. Кьяляхъ частназ гъафунча. Куркакк гъул’ан вуйи, Буденновскдиъ эскервалин частнаъ гъуллугъ апIурайи Шамиль Мирзаев учу Казачьи лагери гъулаз гъахуз улихь гьучIву. Думу терефназди гъягъюз саризра ккундайи. Хъа Шамиль бензин гъабхру машиндихъ хъайир вуйи, ва дугъаз гьарсаб КПП-йин пароль аьгъяйи.

Рякъярин гъирагъ вуйибси минйир ккивнайи. Бязи минйирин чру симар рякъюзкьан гъюрайи. Гьаддиз му рякъди машин анжагъ аьгъю касдихьантIан хъапIуз шулдар.

Тигр» машиндиъди частнан хусуси дестейихъди ляхин гъабхру командирин заместитель, подполковник, кьюр эскерра хъади, гъафи. Шамили учу айи джип кьадарсуз гьялакди хъапIрайи. Гьаци дарш, дронари ипу гранат кубкIуз мумкин вуйи. Машинар ярквран зулиъ жин дапIну, гьитIикIури, йишв’ина гъушунча.

Сикин дарди дронар тIирхурайи. Саб тIубкIру сяняаьт Сейфудин халуйихьан ярхла дарди гъутIубкIу. Учу хулан подвлизди архьунча. Думу хуларин 1-пи ва 2-пи подъездар зат имдарди дарагънайи, шубубпи подъезддиъ минйир ккивнайи. 4-пи подъездин цаларик кеъри, хьубпи мертебайиина удучIвунза. Гъваъ аламдайи. Ахьрайи бетондин шибарикан исизди (саб подъезддиъкьан умбрар ккамдайи) юкьубпи мертебайизди ктеунза. Узу юкьубпи мертебайиз ктучIвубси, Абудин хьайишвахьиндиадахъунзу. Узхьан кьюб метр манзилнаъ чардахси ахьнайи шибарин арайиъ йиз Абудин, мухриин хил иливну, дахънайи. Думу ккадагъну, подвлизди баярихьна ис гъапIунза.

Узу исизди ктучIвурайиган, шубубпи мертебайиъ ахьнайи цаларигъ сар балин майит гъябкъюнзуз. Думу бай ккадагъуз хъюгъиган, дугъан хил хътабхънийи (ишура). Думура, шишлиъ итну, подвлизди ис гъапIунза. Уьлюбхнайи цIа яваш хьайиз подвлиъ гьитIикIну имича. 20 дакьикьайилан машин хьайи йишвахьинди гъажаргъунча. Частнан аьхюдари Абудин учухьди гъахуз ихтияр адруваликан, думу саб гьяфтайилан чпи хьади гъюруваликан гъапи.

КкудудубкIру дерд

Узу хулаз гъафиган, хизанари, наши ихь бай кIури, гьерхган, гъидихъундарзуз, жаваб гъапIнийза. Узхьан гьамусяаьт увузра вари хъайи-хъайиси ктибтуз шуладарзухьан… Аьгь апIуз шлуб дар… Я вари ктибтуз шлуб дар. Жвуван хилариинди, 10 йигъ улихьна
дукIнайи багъри велед гюллйириккан ккадагъну, хизанариз гъидихъундарзуз кIури, варидариз кучIал апIури, кIваъ думу гъарзси ади гъабхьнийиз. Бистниз душну, саризра дярякъруси дишну-дишну, хулаз гъюйза. Йишвну дахъну нивкI адайзуз. Гъаахишра,
гьарйир апIури хъергуйзу. Раисатди фу гъябкъюнвуз, узхьан жиниди фу кIваъ уьбхюрава, кIури гьерхуйи. Кьюб ражари инсульт гъабхьи, I группайин инвалид, балкан ужуб хабриз ккилигурайи дугъаз бай амдар фици кIуйихъа узу?!» – ишури, ктибтура Аьбдулнасири.

Дугъриданра, лап учIру, аьгь апIуз даршлу дерд ву. Узу дурарин хул’ан удучIвурайган, 11 йисаъ айи Мягьяммед, гараждин мурччваъ саризра дярякърубси чан чве Абудиндин шикил бицIи хилари дибисну, думу гарцIларик киври, чвуччвун суратдиз макар апIури, ишурайи. Думу йигъари ич хизан ккарццуз шлу гафар саризра дихъурадайи…