Наргиз Гулечова
Улихьнаси Табасаран райондиз командировкайиз гъушиган, гъулан мяишатдин артмиш’валикан ва аьхиримжи вахтари му цирклиъ ря-къюрайи натижйирикан Табасаран райондин администрацияйин гъулан мяишатдин отделин кIулиъ айи Аьгьмед Аваевдихъди сюгьбат гъубхунза.
Дугъу туву мялуматариинди, Табасаран район гъулан мяишат ужуди артмиш шулайи районарикан саб ву. Му район Дагъустандин тIумутI гьясил апIурайи кIакIначи районарин цIарнаъ а. Гъийин йигъаз Табасаран райондин аьтрафариин али тумтIин багъларин кьадар 1510 гектар ву, гьадрарикан бегьер хурайидар – 1452 гектар. Хъа айи багъларикан литIнариинди шид хъубзрайидарин кьадар саки 700 гектаркьан ву.
Аьгьмед Аваевдин мялуматариинди, гьамусяаьт Табасаран райондиъ тIумутI уч апIувал давам шула. Гъийин йигъаз саб гектариан 124 центнер тIумутI убтIури, саки 12 агъзур тоннайин ригъун мейвйирин бегьер уч дапIна.
ТIумутIчивалин циркилси, райондиъ гъулан мяишатдин имбуну циркларра артмиш шула. Гъи республикайин базрариъ Табасаран райондиан вуйи йимишар аьшкьниинди масу гъадагъурайиб рябкъюрахьуз.
Ич сюгьбатнаъ Аьгьмед Аваевди мялум гъапIганси, райондин багъманчивалин цирклиъ битмиш апIурайи йимишарин арайиъ асас йишв хьадан вахтна хъуркьру йимишари дибисна.
«Гьамусяаьт райондин аьтрафариин али багъларин кьадар 1042 гектар ву. Гьадрарикан алча хударин багълар 56 гектариъ, беълийир 32 гектариъ, мишмишар 100 гектариъ, жвугърийир 157 гектариъ, худар 35 гектариъ ва вичарна жихрар 662 гектариъ кивна. Райондиъ битмиш апIурайи йимишарикан гъийин йигъаз, жихрарна вичар ктарди, саки имбуну йимишар вари уч дапIну ккудубкIна. Уч гъапIу йимишар агьалйири асас вуди базрариъ масу тувра.
Мидланра гъайри, магьа Хючна гъулаъра МФЦ-йин гъвалахъ гъулан мяишатдин сурсатар масу тувру саб бицIи базар ачмиш дапIна. Гъуларин агьалйири дина чпин сурсатар хьади гъюри, дурар масу тувра.
Табасаран райондиъ, йимишарси, бистнин мейвйирра гьясил апIура. Гьамусяаьт мушваъ мейвйир киврайи жиларин кьадар 701 гектар ву. Гьарсаб гектариан 68 центнер бегьер ккадабцIури, райондиъ вари 3872 тоннайин мейвйир уч гъапIну. Пуз ккундузузки, саспи гъулариъ памадрарна арфанйир киври, дурар масу туврайи мяишатарра а», – кIура райондин гъулан мяишатдин отделин кIулиъ айири.
Ич сюгьбатнан давамнаъ Аьгьмед Аваевди Табасаран райондиъ киврайи картфарин гьякьнаанра мялуматар тувнийи. Дугъан гафариинди, гьаму йисан райондиъ 556 гектарин хутIлариъ картфар дурзна. Гъийин йигъаз картфар кивнайи хусуси мяишатариъ (ЛПХ) хутIлариан 4 агъзуртIан артухъ тоннайин картфар уч дапIна.
ИкибаштIан, цирклиъ читинвалар адарди шулдар. Сурсат дубзнайи жилик жюрбежюр уьзрар кади хьуз, гьавайин шараитар дигиш хьуз мумкин ву. Гьацдар дюшюшариъ кюмек тIалаб апIури учухьна зегьметкешар илтIикIиган, гьаммишан дурариз кюмек апIуз чалишмиш шулача.
Мидланра гъайри, гьюкуматдин терефнаанра гъулан мяишатдин зегьметкешариз кюмек а. Магьа сачдихъанмина, гьамусдиз зат дархьи, ЛПХ-йириз картфар гьясил апIбаз субсидйир тувра. Дицдар субсидйир КФХ-йиризра тувра, аммаки ЛПХ-йиризтIан цIибди. ЛПХ-йиз саб тонна картфар гьясил апIуз 6100 манат, хъа саб тонна мейвйириз – 6300 манат пул тувра. Мисал вуди гъадабгъиш, сар касди 20 тонна картфар гьясил апIура, гьадрарикан 18 тонна масу тувувалин документар гьязур дапIну, республикайин гъулан мяишатдин ва ипIру-убхъру сурсатарин министерствойиз хътаура. Цци ккадабцIу ва масу туву бегьернан гьякьнаан документар министерствойиз хъа йисан тувну ккунду. ЦЦи Табасаран райондиан думу субсидйир гъадагъуз документар тувур анжагъ сар кастIан дар. Программа тазаб вуйивализ лигну, гьелелиг инсанар гъавриъ адар. Гьаддиз учу гъуларин поселенйирин кIулиъ айидарихъди, мидин гьякьнаан агьалйир гъаврикк ккаъбан бадали, сюгьбатар гъахурача», – кIура Аьгьмед Аваевди.
Йиз сюгьбатчийи Табасаран райондиъ урзурайи хутIларин гьякьнаанра мялуматар тувнийи. Дурариз асас вуди, цци Табасаран райондиъ тахилар гъурзу хутIларин кьадар 1102 гектар ву. Дурарикан 642 гектариъ дяхин, 290 гектариъ хьадукран вазари гъубзу мух, 35 гектариъ нюрх ва 135 гектариъ гъяжибугъда гъубзну. Гъийин йигъаз вари хутIлариан мягьсулар уч дапIну ккудукIна ва, саб гектариан 18 центнер уч апIури, саки 1900 тоннайин бегьер ккадабцIна.
КкадабцIу мягьсуларин бегьер гизафси пеэр-шюхъяриз ккабхьуз масу гъадабгъура.
«Табасаран райондин агьалйириз айи пеэр-шюхъярин, гъазарин, уьрдгарин ва гьяштархнарин кьадар вари сабишв’инди гьисаб гъапIиш, тахминан 175 агъзур шула. Гьацира саспи касари, саки 10 агъзурихьнакьан шюхъяр уьрхюри, дурар масу туври а. Мидланра савайи, хутIлариан уч гъапIу лембе ва мягьсуларикан гъапIу комбикормйир мал-къарайизра тувра. Райондиъ мал-чарвара цIиб адар. Гьамусяаьт мушваъ айи кIару маларин кьадар 32 агъзур кIул ву. Гьадрарикан саки 10 агъзур никк туврайи хюнар ву. Хъа гъийин йигъаз райондиъ айи чарвйирин кьадар 20 агъзуркьан шула, ва гьадрарин гьацI пай баб-марччар ву», – гъапну Аьгьмед Аваевди.
Ич гафар-чIалар аьхирихъна гъюри, йиз сюгьбатчийиз арфачивалин мяишатдин артмиш’валиканра суал тувнийза. Суалназ жаваб вуди, дугъу гьамци гъапнийи: «Гьамусяьт ужуди артмиш шулайи циркларикан саб арфачивалин циркил ву. Гъи Табасаран райондиъ саки 100-тIан артухъ хусуси мяишатари арфар армиш апIбиин зегьмет зигура, ва цци райондиан 40 тоннатIан артухъ йиччв масу тувна».
Табасаран райондин гъулан мяишатдин отделин кIулиъ айи Аьгьмед Аваевдихъди вуйи сюгьбат ярхиб гъабхьну. Гьарсаб суалназ мяналуди жаваб тувбаз лигну, дугъаз чухсагъул мялум апIураза.
Хъа райондин агьалйириз пуз ккундузуз: хьадну жилиин дилихну, зегьмет дизигну ккадабцIу бегьер кьюрдну гъибихъубси шулу.
