Аьрзйир кайи китабар адагъузкьан шуладар, кIури, ав, му гьюкумди учв мюгькам апIайиз, дурар адагъувал кьит гъапIнийи.
Хъасин, учв ликриин гъабхьиган, гьамус мумкинвал тувна.

 

Думугандиз китаб гъибикIури чан китаб жвуван дакьатарихъ адабгъуйи ва гьамусра гьаци ими. БикIурайи кас чан китаб адабгъуз бюджетдиан пул тувайиз ккилигурадар.

Жвуван пулихъ чапдиан адагъу китабариин хъугъ’валра шулдайи. Фицики, дициб китаб гьадму терефнаан вуйи аьгъюваларин кесп кайирин улариккан ккудубчIвуб дар, кIуйи.

Дицдар аьгъюваларин кесп кайир фицир духьну ккунду: филологияйин илмиин илчIихнайир, бикIбарикан хабар айир, му гьюкми кьимат туври гъуллугъниин дерккнайир.

Ухьуз, чапдиан китабар адагъруган, гьадму жюрейин гъуллугъниин алир Шамил Къазиев вуйхьуз. Думу варидариз чан бикIбариинди аьгъюр вуйи, хъа думу му гьюкми дерккнайи, адагъурайи китабариз кьимат тувуз шлу кеспагьли вуйиваликан гьацIаризра аьгъдайи. Дугъу ужуб китабдиз чан сифте гаф бикIуйи, хъа чаз кьабул дарибдиз – бикIудайи. Мисалназ, дугъу швнуб-саб йиз китабар чапдиан адагънийиз, аммаки гьич саб китабдизра сифте гаф гъибикIундариз. Йиз китабар башаккадрудар вуйиб дугъаз аьгъяди гъабхьну хьиди ва, гьаму Рашидлиз гиран ктадапIарза кIури, ккебехъну гъузуйи. Хъа Кюребеган китабдихъ чан сифте гаф хъипнийи, чан кIваъ айиб вари дюзди кIури, баша-ккади чав дибрикIруган. Хъа магьа Шагьвеледдин китабариз гаф бикIуйи, мутIан ужуб китаб айиб дар ва мицир утканди ва успагьиди бикIру кас хьуз мумкин дар кIури, дюн’яйиъ адру адар апIуйи. Лайикьлудар вуйиган, дугъан китабариз, чахъди лихурайи дуст кас вуйивализра дилигну, чан кIваъ айиб жин дарапIди кIуйи! Бейнава Шамил халуйи, «гьарарик» Табасарандиъ саб «Жихрин гьартIан» адар, кIуйи!

Гьамус дугъан йишв’ин, Табасарандиз адлу вуйи хизандиан сар риш дерккна, узук гъилигган, чаз зегьриманра аьгъдрур! «Узу деркк яв йишв’ин», – кIуйза Шамил халуйиз. Учв иццурайиб аьгъяди, дерккундайзу. «Ихь китабарин хазна-хана яв хилиъ ивуз шулин, фукIара аьгъдру, аммаки жвуван аднахътIан хъергну адру тямягькрин!» – кIуйи дугъу. Узура: «Хъа фуж дерккуз ккава?» кIуйза. «Гьаму уву ктарди, фуж вушра!» – кIуйи. «Хъа Гюлбикайи чав деркк гъапиш, гьапIдива? – гъапиза дугъаз. «ГьапIза, дийигъ кIури, кIул ккивундариз, бицIи пулар кайи бицIи гъуллугъарихь дийигъуз, узу увуз гьатму фуж духьнадарза кIури». Хъа, «фуж» кIури, аьгъю апIуз хъюгъиган, – думу гьадму ичв гъунна бай, гъапи».

«Зегьриманра аьгъдрур» гъапиган, «зегьриман» ктарди вари аьгъюр кIуру гаф ву. Магьа учву гьисаб апIинай, Шамил халуйин арччулну хликкди гьатму бинайиан мина лихурайириз аьгъдрубна даруб гьич фукIа шулин? Ари гьаддиз, дуст касар, Шамили фужкIа я гъуннаан адагъундар, я гъвандиккан ккадагъундар, ясана ужжихъан хътагъундар, хъа чан ликриккан ккадагъну, думу гъуллугъниин дерккну. Ав, ав, лику – ваъ, ваъ, Лика риш, Фию Руза, кIурур!

«Ужжихъан хътагъундар» кIурубдин учву гъавриъ шуладарча кIураш, сар Сувайнат кIурурикан вуйиз гьа, чакк ккадабхъу Ужжхъарин ччивар ккайиган.

Шамил Къазиевра «зегьриман» фу вуш аьгъюр дайи. Хъа увуз «зегьриман» аьгъдарш, гъийин му гьюкми чпин гъварчнягъна кьабул апIидарву.

Шамил халуйик кайистар аьмлар, китабарин гъуллугъчи духьнайи му ихь шураз аьгъюганси дар. «Ужуб бис, харжиб мибисан» чаз дупнайиси, гъилигу гьялариан, Фирузайира кIваантIан тамам апIура, ахмакьри. Дугъу, Шамилилан гъайри, гьич саб китабдизра сифтейин гаф бикIурадар. Шамилин вахтариси дарди, гьамус китабар артухъ адагъура, ва бикIуз аьгъдрударинра девран дубхьна.

Улихьнаси саб китаб уларикк ккабхъниз – я да-дай! Узу, ахмакьси аза, узуз майил апIри кIури, Шамилизси дарди, му тазади дугъан йишв’ин дерккнайи Фирузайин адрар апIури, «жан риш» кIури, каркар ктатури ашра, му чан гьацир игагуди вуйиштIан! Фу лигурва, гьаму наанкIан адру, урхуб-бикIуб улариз дярябкъю, галариъ битIарин урхъар ригъурайи, гьич саризра таниш дару, Рубас нири гализкьан гьюбхну гъубху, Гюгьрягъян вуйи Кюребеговайин китаб чапдиан адагъна. Кюребегова гъапиган, вари дюн’яйиз машгьур вуйи Мурсалов Кюребеган риш вушул кIури, хиял гъабхьнийиз. Думу дарди хьну, агьли агьлар. Дарди хьну! Сувайнат кIурур вуди хьну. Инсандиин арда ччвур ал кIури, думу инсанарин цIарнаъ аъруб вуйин? Дицир, гьаму узуси, идитнади ккунду.

Гьамус му Сувайнат Кюребегова кIуру шуру чан китабдиъ фйир дидикIнаш, саб лигайчва. Мугъан му сабпиб вушра ясана ургцIурна ургубпиб вушра, аьгъю апIуз шлубси дар. Бахтаврин китабдизра «Рихарин дих» кIура гьа! Му, Шамил Къазиевдин арччулну хиликкди-ликриккди табасаран бикIрударикан варибдикан аьгъю ва аьгъю гъапIу Фируза бажийи Сувайнатдин «…дихнакан» сифте гаф вуди гьаз фукIа-мукIа дибикIнадар, я чве? Гьамдинра хъял кмиди амиди, табасаран сягьнайиина, писателар, поэтар ву кIури, фужар-вушра адаъруган, гъухригъишв, дитIрибшу кьикьишв гъипIганси шулиз. Наан айир ву му Сувайнат китаб адабгъуз, Италияйиъ сабпи йишвкьана гъадабгъуз дархьур!

Уву рихариъди дихар-гьарйир апIури гъушну кIури, юлдаш риш Кюребегова, яв дурар ерхьрур фужкIара адарив! Яв дурар ерхьбан бадали, Пугачёваси, хъеъну сар жигьил алигархдин хяртIахъ, Кремлин улихь, али палатдикан зарси пул ктабхьури, жилик дибрисди илтIибкIурайи чархси дийигъну ккундийи.

Дарш уву: «Наан ачва, дустар ва дуст дарудар? ЧIяаьн ибшри сари сар тувуб масу!» – кIури, чIигъар гъапIишра-дарапIишра, явси ликриъ заз адрабсди, дурар думу Адабгърурихьна илтIикIидар!

«Магьа хъана гъафну цIийи хьадукар», – кIури, цIийи дигиш’валар адар кIури, пуз ккунди ахьиди увуз!

Фикир мапIан, гьар йисан гъюра кIури хьадукар, думу цIийиб дар!

«Амма цIийиб имдар йиз уьмриъ», – цIийиб яв уьмриъ ай имики!

Узу яв гьарайнан гъавриъ аза: гьаз цIийибдихъан хъичIихнадарчва, кIурайиб вуйиб – гьаммишан итIибгъну ул пулиан (йирсибдиан).

«Кьаби мюрхю чан палтар фици гьюдюхиди» – думу гьар увуз, гьатму устлихъ хъайи гъуллугъчи дар гьа, му дюн’яйик рюгьсузвалин къурху кашра-ктаршра вижна ктру! Таниш дару рихари дюн’я дубкну ашра, я думу рихар фйир вуш аьгъю апIуз ккунир адар, я, вари дубкну, чпин ликкарикк дабхънашра, дярябкъю мисал дапIну, алдабгъну чIамппул гъягъюра!

Гьаци вуйиган, икибаштIан, «яв кIвак гъалаб кипрайиб саб мутмукьан имдар», имбубра «дюн’я абцIнайи, ерисуз духьнайи дихари» апIурайиган терг!

«Уьлкейикан гьапIунчва, амрар-лукIар?», неинки, пидиза, ватандикан, хъа гьацира, гьарсарикан.

Йиз рюгьнакан йиз бедендин лукI кадаъна. Му фици аьгь апIурачва, я инсанар!? Рюгьну, намусну, гъир’ятну аьхювал апIурайиб ву бедендин, нагагь, хил гьачIабккури гъабхьиш чануб дарубдихьна, хилхъан йивруси жвуван фагьмиан рюгьну. Фици «хьибди мани яв ватандиъ, палтар гьюдюдюхру мюрхяхъди» дамагънаъ чпи учIвнайиган!?

Увуз аьгъяйвуз дурарин «мюгьюббат» фициб астар ккайиб вуш, гьеле «варж жут улариъ абцIнайиб» вушра? Гьациб мюгьюббат айи гьадму «вари улар ув’ин алшра, увкан бахтавар» даршлуб увуз ухдихъан мина аьгъяйвуз, аммаки, чпи гьадрар бадали, уву ув’ина дурарин гъагъ гъадабгъну гъярайиваликан, дурариз сач гъеебцIу йифкансира вижна ктар, уву «бюлюлси тикйир» гъахьишра.

Дурарин «аьхю гуннагь» ув’ина магъадабгъан! Уву, гъурбан гъапIу «ччил» дарва.

Яваш, ибшри, гъибди думу йигъ дурарин кIул’ина «изан гъапIу хутIилси, гюзлемиш апIурайи лавландин вахтси».

«Ужуди ву аьхю кулкарин кьяляхъ фикир апIуз, уьмур ккатIабцIнайи рякъ вуйиганси! Гъит кучIал апIри узуз «пучIу шубари» (динари кIурайиб ву), гъит улупри вафасувал дустари, гъит гапуртIан учIруб ибшри аьрхюн мелз – варибдихъди шули аза яшамиш, варибдихьна духьну аза гъи вердиш».

«Хиял ади архьуз уьмрин хабариъ, арццунза йиз кIваъ айи хунча раккнар!» Хъа гъи мурари узуз мушв’ин улупурайиб фу ву?!

«Дариз метлеб хьуб имбудартIан ягъал!» Мициб мешребсувалихьан «хьуз ккундузуз цIиб ярхла». «Гьаз гьарган йиз кIвахъ йивура агьна люкьян! ВуйкIан узу му жилиин гъураба!?»

Гъурабадира мапIанай узу кьабул! Бул вузуз ичв агьузар! Магьийиз магьи пуз даккунди, гъарпзиз хумурзаг ву дупнайи имбунурихьдира дидиз икрам апIуз гъитрудар фукьандиз аьгь апIуза му жилиин? Ачухъ ибшри зав ва дидин сес ебхьри варидиз!

Магьа, дустар, ихь таза редактори фицдар китабар саб чIал-чIукI дарди адагъураш. УкIаригъ я укI дару, рукаригъ я рук дару, шлин-вушра китабар адагъури хъюгъюз мугъура Шамилихъан дудубгънашул кIурза.

Жан сагъ апIри ихь Багъирин, Табасарандиз «уркларикан» «уьмаратар» дикIурайи! Ари китабар адагъуруш, ари пешкешар, ччвурар тувруш, гьацдар заан дережайин, дерин мяна айи китабар дикIру «жигьилариз» тувруб ву гьа, адагъруб ву гьа, аьгъдру гагйир!

УдубчIвну кIури му «Рихарин дих», мубаракра дарапIарза чан, Сувайнат ханумдин. Фици кIура, Ражабов, табасарандин леке, дарихмишсузчивалин тепе, узу!?