Фуну касди дар гъапишра, улихьдин вахтар сар-сариз гьюрмат айи, кIвак шаду гьевес капIрудар вуйи. Гьамус, гьяйифки, йигълан-йигъаз кюмек апIувалра, гьюрмат уьбхювалра ихь арайиан кьит шула. Байвахтнан шадвалин йигъар дургура. 15-20 йис мидиз улихьна саб мягьлайигъ гъяйи бицIидар уч духьну апIру жюрбежюр тамшир: генга, гъютIурччвнагар, цалик кепек йивуб, илигъбар ва гьацдар жарадар гьамус имдар. Гьамдихъди сабси баяр-шубарин уьмриан шаду йигъарра дургура.
Тамшир гьаз имдар гъапиш, дурар дигиш гъапIуб гъийин йигъан аьхюдаринра, бицIидаринра, жигьиларинра хилиъ айи телефон, жюрбежюр сайтар вуйиб ухьуз варидариз аьгъяхьуз.
Ав, варибдин кIул, инсанар чIур апIурайи тахсиркар – харижи гьюкуматарин кинйир, жикъи роликар улупурайи телефон ву. Улихьдиси дарди, гьамус, кIулди хизан дусну, кинойиз лигуз шули имдар, наан адру гьяясуз тIулар улупури, гьадму вари бицIидарин кIвак бисура. Аьхюдарра, бицIидарра сатIиди гьацдар аьрвалар хру, йивбар-йихбар кайи, дюн’яйиъ адру, аьжайиб, гьякьикьатдиъ даршлусдар гьядисйириз лигури, ихь бицIидар, ухьуз айи аьдатар дургури, сар-сарихьан ярхла, гьякь-гьюрмат адарди вердиш шула. Телефон удубчIвхъан мина 15-20 йисандин арайиъ гьамцдар дигиш’валар гъахьи уьмриъ, яраб, мидхъан тина къад йислан фу шуйкIан кIури, кIулиз фикрар гъюри шулиз. Гизаф йисарин улихь гъягъюдархьа, телефон удубчIвайиз, жюрбежюр сайтар хьайиз, къайд йис улихьна ихь ватанагьлийир сар-сарихьна гьюрмат, аьхюр-бицIир ади яшамиш шули гъахьиваликан варидариз аьгъюди имидухьуз. Гьамус, гьюрмат, кюмек апIударча кIури, инсанар сар-сарихьан гьитIиккура.
Сумчир-салам гъабхьиган, думу узуз фтиз герек шулайир ву, узу адарш, дурари чпин сумчир апIударин, кечмиш гъахьир кивударин, кIуру гафар арайиз гъюра. Хал тикмиш апIру вахтна шибритI ипруган, гъванар зигруган, гъваин руг алабхьруган, цалар сувагъ апIруган, мирасар ва гъуландар иштирак духьну, мил апIру аьдат айиб вуйи. Гьамус гъач гъапиган, мирас-варис милаз гъюри имдруган, сар-сарик умуд, миж кимдруган, гъванар гьязур даруган, дурар масу гъадагъура, шибритI апIрушв экскаваторихьди рибккуз гъитра. Гъванар хъахьруган, цал апIруган кюмек апIувал тарихдиз гъубшну. Шагуртдина устайи думу ляхнар апIри, дурари пул гъадабгъури, узу гьавайиди лихуз буржлу ву-йинхъа, кIура гизаф касари.
Гъваин ругдин ерина минеральный бамбаг, пенопласт илипну, ижми апIура. БатIрихьди сувагъ апIури имдар, уста дидисну, цементдинна гъумран хяшил дапIну, цалар катIра. Гьамрар вари пул ади апIурайи ляхнар дар, мил гъапIиган, гъач гъапишра, инсанар дяргъруб аьгъяди, гъийин ляхин закуриз дипидарза кIури, апIурайиб ву.
Улихьдин вахтари хяр, хутIил убшвруган, ухди кку-дубкIури кьяляхъ хъимбу гъулажвуваз, мирасдиз кюмек апIуйи, хъа гьамус ухди ккудубкIур, зигну чан хулаз гъяра ясана, кюмек апIдарча кIури, хяр машиндихъди убшвура.
Ихь дагълу вилаятдин жиларин пише мал-къара уьбхювал, дишагьлийирин кеспи – халачи убхувал вуйи. Гьамус халачи убхуз аьгъдру табасаран шубарин, дишагьлийирин кьадарра цIиб дар. Гьаз ву дидихъ зегьмет дизигну, базариъ Турцияйин фицдар успагьи халачйир а, кIура дурари. Малар-марччарин гьякьнаан кIуруш, нубатнахъ гъягъюдарча, алаф апIударча кIури, дурарин кьадар цIиб апIура. Магазиндиъ вари итIру сурсатар а кIури, жвуван хизандиз хуларин улихь хьайи бистниъ картуф кивуз ккунди имдар. Аьхюдарихьна вуйи гьюрмат зарбди дубгура. Яшлу кас автобусдиъ эиган, жигьилари, за духьну, дугъаз йишв улупури имдар, ибариъ ибариин иливрудар ивну, думу кас дярякъю мисал апIура. Аьхюбсиб пай жигьилариз абйирин аьдатарикан хабаркьан имдар, ва дурар аьгъю апIуз гъийин жигьилар чалишмишра шуладар. Гъубшу аьсрин ляхнар, аьдатар ву, гьамус цIийи девриъ дурар шлиз лазим ву, кIура.
Эвленмиш гъахьидар, яшар бегьем гъахьи жигьилар гъулариан кючмиш шула, бабкан гъахьи веледдиз багъри чIал улупувал ккубтIра, хизандиъ урус чIал апIура.
Гьаз гъапиган, яв табасаран чIал наан лазим шулу, кIура. Мягьячгъала Дербент шагьрариъ яшамиш шулайи гьацдар жигьиларин кьадарра цIиб дар. Йисариинди шагьриъ ляхин апIури, багъри гъулаз гъюри адрударра гизаф а, шагьриъ бабкан гъахьидариз чпин багъри адашдинна дадайин гъул фуну терефнаъ айиб вушкьан аьгъяди гъубз-радар. Фуну миллетдин вакил вува кIури суал тувган, табасаран миллетдин вакил вуза дупну, жаваб тувру, амма багъри чIалниинди улхуз аьгъдар. Фикир гъапIиган, му хажалатнан ляхин дарин?!
ЦIиб улихьнаси сар жигьилихьан табасаран чIалниинди турфлиз фу кIуруш, гьерхунза. «Ихь чIалниинди аьгъдариз, хъа урус чIалниинди мидиз репа кIуру», – гъапнийи дугъу.
Чпин ифдин цIадал гьяйиф дарди, дявйир апIури гъюрхю ихь аьхю абйирин жилар гьамус шлизкIан лазимди имдар. Му гъулаъ фу а, кIура. Дагъустандин гьарсаб миллетдин, гьарсаб халкьдин гъулаъ, тухумдиъ чан къайда-къанун, аьдат айиб ву. Дурар кIваълан гьаъри, гъийин ватанагьлийир аьхю гъазанжарихъ, гележегдин ужудар шартIарихъ хъергна, багъри чIал, гъул, хал дипри, шагьрариз кючмиш шула. Эгер ухьу ихь абйирилан мина гъузнайи, чпиз кьимат адру савкьатар – ватан, чIал, аьда-тар дюрюрхиш, дурар шли уьрхиди, ихь гележег фициб хьибди?!
