Табасаран райондин ТинитI гъулан советдиз шубуб гъул дахил шула: ТинитI, Туриф ва ФуркIил. Думу гъулариъ, 2020-пи йисандин улупбариинди, 490 хизандиъ 3110 кас яшамиш шула. Улихьна йигъари ич мухбир Ражаб Нуров ТинитI гъулан советдин кIулиъ айи Хизридин Сеидягьмедовдихъди гюрюшмиш гъахьну ва дугъу сад йисандин арайиъ гъапIу ляхникан ва советдин агьалйирин гъайгъушнарикан сюгьбат гъубхну. Думу жикъиди исихъ чап апIурача.
– Хизридин Заглумович, яв асас ляхин советдин дахилнаъ айи гъуларин агьалйирин жюрбежюр месэлйир гьял апIувал, агьалйирин яшайишдин игьтияжар гьуркIрайи идарйирин ляхниин гюзчивал гъабхувал вуйив. Гъи ТинтIарин гъулан советдин аьтрафариин агьалйирин гъуллугъар гьуркIру швнуб социалин объектар ал?
– ТинитI гъулан советдиз шубуб мектеб дахил шула: ТинтIарин, Турфарин, ФуркIларин, ва гьацира 2 бицIидарин багъар – ТинтIарин 2 дестейикан ибарат вуйи «Ручеек» ва ФуркIларин «Новичок». Агьалйирин культурайин игьтияжар ТинитI ва ФуркIил гъулариъ айи культурайин хулари ва Туриф гъулаъ айи клубди гьуркIра. Мидланра савайи, советдин аьтрафариин 1 духтирвалин амбулатория, фельдшервалин ва акушервалин 2 пункт, саб почтайин отделение (ТинитI), 4 мист (ТинитI, Ружвникк, Туриф ва ФуркIил), 25 тукан ерлешмиш духьна.
– Советарин вахтари ТинтIарин гъулаъ гъулан мяишатдин чIатху карханйир айи, Туриф йимишарин маканси машгьур вуйи. Советдиъ гъулан мяишатдин гъийин гьял фициб ву, жилар фици ишлетмиш апIура?
– Ав, уву гъапиганси, советдин дахилнаъ айи гъулариъ жюрбежюр йимишар (вичар, жихрар, тIумтIар, худар, мишмишар, жвугърийир) ва бистнин мейвйир (картфар, гулйир, шаршар, памадрар, арфанйир, кьутIар), нимкъар ва гь. ж. гьясил апIура. Жиларин гьякьнаан улхуруш, ТинтIарин жямяаьтдиз мал-къара уьбхюз дицистар жилар адар, алафарра багьа шула, гьаддиз малар-чарвйирин кьадар йислан-йисаз кам шула. Советдин дахилнаъ вари 1658 гектар жил а, дидкан 1094 гектар – гъулан мяишатдин, 136 гектар – хутIлар, 115 – гектар шид туврайи жилар, 87 гектар – бахчйир, 75 гектар – тIумтIин багълар ву. Мушваъ ужудар хъуркьувалар гъазанмиш апIурайи 2 КФХ-ра а: «Гюлов Т.Г.» ва «Рягьимов Р.А.»
– Советдин дахилнаъ айи гъуларин агьалйир гизафси фицдар месэлйир-тIалабар хьади илтIикIури шулу, ва советдин бюджет дурар тамам апIуз гьубкIрайин?
– Сачдин йисаз жара дапIнайи бюджет – 3 миллионна 807 агъзур манат – вари ишлетмиш гъапIунча. Агьалйирин асас месэлйир – рякъяр тикмиш апIбахъди, хулариз шид, кючйириъ аквар зигбахъди, хал-йишв апIуз жилар жара апIбахъди аьлакьалудар ву.
– Дурар гьял апIуз удукьурин?
– Лихуруш, ав, удукьуру. Мисалназ, сач советдин кьувватариинди гьял апIуз даршлу 14 месэлайин гьякьнаан кагъзариинди райондин ва респуб-ликайин кIулиъ айидарихьна илтIикIунча, гьадму гьисабнаан «Къаргъуи–ТинитI–ФуркIил–Туриф» рякъ тикмиш апIбан, республикайин мяна айи рякъюн «ТIаттил–СиртIич» участокдиъ ЦIанкан Бургьанкентдиз гъябгъюрайи рякъ капитально рас апIбан, Туриф гъулаъ цIийи мектеб, ТинитI гъулаъ духтрарин амбулатория тикмиш апIбан гьякьнаан. Мягьячгъалайиан туву жавабназ асас вуди, «Къаргъуи–ТинитI–ФуркIил–Туриф» рякъ апIуз, гьацира «ТIаттил–СиртIич» участокдиъ ЦIанак гъул’ан Бургьанкентдиз ва дилин тина ЧвулатIна асфальт улубзуз кюмек тувди. Сач учу ТинитI гъулаъ айи «Ручеёк» кIуру бицIидарин багъ рас ва душваъ аьлава вуди 25 бицIириз вуйи дестера ачмиш гъапIунча. ТинитI гъулаъ айи культурайин Хал ва «100 мектеб» кIуру проектдиинди ФуркIларин мектеб бинайиан рас гъапIну. Гьацира ТинитI, Туриф ва ФуркIил гъуларин кючйиригъ кючйирин ччвурар ва хуларин нумрар китIунча; ТинтIарин шубуб кючейиъ рякъяр рас гъапIну.
Ич тIалабниинди Таба-сарандиъ айи 33-пи нумрайин «ДЭП» ОАО-йи ЦIанкан Бургьанкентдиз гъябгъру рякъ, Турфан ФуркIилна ва «Зазарик» кIуру участокдиз гъябгъру рякъра дюз гъапIну.
Гьамусяаьт, ЦIанкан Хюряхъна гъябгъюрайи рякъюн 14 км манзилнаъ асфальт улубзбан бадали, мясляаьтар апIура. Акварикан улхуруш, сач советдиъ 5 трансформатор, ТинитI ва Туриф гъулариъ айи, гьял камдру бурузар гьюдюхну. Му ляхнар кIули гъуху касариз варидариз – Табасаран электросетдин начальник Багьаудин ТIагьировдиз, ТинтIарин советдин депутатариз чухсагъул пуз ккундузуз.
– 2021-пи йисаз фицдар планар йитIначва?
– Асас планар гьамцдар вуйич: ТинитI гъулаъ кьялан кючейиъ аквар зигуз, ж/б бурузар дурсну, акварра ккитIуз; Туриф ва ФуркIил гъулариъ аьхю мархьар гъургъиган, рякъярин гъирагъдихъди шид гъябгъру архар хъирчуз; советдин бюджетдин дакьатарихъ ТинитI, Туриф ва ФуркIил гъулариъ булагъар рас апIуз ният айич. Гьацира ТинитI гъулаъ айи советдин ва культурайин Хулан идар-йирихъ йишвар ккабалгуз ва гьацдар жара ляхнар кIули гъахуз планламиш дапIнача.
– Чухсагъул. Вари ниятар кIулиз удучIврийияв.
Сеидягьмедов Хизридин Заглумович 1957-пи йисан 25-пи майдиъ Табасаран райондин Туриф гъулаъ бабкан гъахьну. Чан ляхнин рякъ дугъу 1977-пи йисан багъри гъулан миржид йисандин мектебдиъ ккергъу классариъ мялимвал апIбалан ккебгъну. Хъасин думу тарихнан дарсар кивру мялимди, директорин замес-тителди ва йицIуд йисан (1997-2007-пи й.) Турфарин мектебдин директорди гъилихну. 2007-2019-пи йисари сифте Табасаран ра-йондин главайин кюмекчиди, хъасин Табасаран райондин администрацияйин кадрйирин отделин начальникди гъилихну.
2019-пи йисан 29-пи мартдихъан мина ТинитI гъулан советдин главайин вазифйир тамам апIура.
Хизридин Сеидягьмедов Дагъустан Республикайин лайикьлу мялим, Урусатдин лайикьлу мялим, РФ-дин халкьдин мярифатнан отличник, тарихнан дарснаан заан категорияйин мялим ву. 2006-пи йисан дугъан регьберваликкди Турфарин мектебди «Образование» кIуру конкурсдиъ Президентдин грант гъадабгъну (1 миллион манат). 2017-пи йисан Хизридин Сеидягьмедов РД-йин Главайин указдиинди «Намуслу зегьмет зигбаз лигну» медалихъди лишанлу гъапIну.
