Урусатдиъ ички убхъбаан варитIан кьяляхъ гъузрайи хьуб регион аьгъю духьна, дурарин арайиъ Дагъустанра а.
Урусатдиъ ички дурубхъру регионарикан сабпи йишв’ин Ингушетия, кьюбпи йишв’ин Чечен Республика, шубубпи йишв’ин Дагъустан ал, хъасин му сиягь Кабардино-Балкария ва Карачаево-Черкессия республикйири давам апIура.
Хъа алкоголин сурсат варитIан гизаф ишлетмиш апIурайидар Коми Республика, Чукотка, Удмуртия, Сахалин ва Магаданский область ву. Му сиягьнаъ Москва 13-пи, хъа Санкт-Петербург – 16-пи йишвариин ал.
Мялум вуйиганси, гьар йисан РФ-дин Федералин Собраниейиъ, къанунсузди алкоголин сурсат масу тувбахъди ва думу гизаф ишлетмиш апIувалин дюшюшарихъди женг гъабхури, швнуб-саб профилактикайин серенжемар тешкил апIура. Гьаму улихьнаси «Дурубхъру Урусат» тешкилатдин кIулиъ айи Султан Гьямзаевди РФ-дин Федералин Собраниейиз «Ички дурубхъру регионарин рейтинг» темайиан доклад ва тялукь проект адагъну.
Рейтинг гьязур апIурайи вахтна анализ апIурайидар йирхьуб асас уьлчмйириин биналамиш гъахьну. Сабпи нубатнаъди гьарсаб региондиъ алкоголиан зегьерламиш духьну кечмиш гъахьидарин ва гьацира алкоголизм ва алкоголиан кIулин маълиз гьава йивбан уьзрар тасдикь дапIнайидарин кьадар гьисабназ гъадабгънийи.
Экспертари къанунсузди алкоголин сурсат масу тувбанди ва пиянди ади гъапIу тахсиркарваларин кьадарназра фикир туври гъахьну. Мидланра гъайри, Урусатдин гьарсаб региондиъ алкоголин сурсат фициб кьадарнаъди масу туври гъахьнушра ахтармишар гъухну.
«Дурубхъру Урусат» проект тартиб гъапIу вакилари, чпин рейтингдин гъавриъ тIаъри, гъи алкоголин сурсат жямяаьтлугъдин арайиъ фикир тутруврайи варитIан учIру месэла вуди гъубзрайиваликан гъапнийи.
«Росалкогольрегулирование» тешкилатди туву мялуматариинди, коронавирусдин тIягъвнихъди аьлакьалуди мялум гъапIну карантиндин вахтна вари хулариъ гъузуз мажбур духьнайиган, рейтингдин улупбар жарадар вуйи. Думуган варитIан гизафси убхъру регионар Московский область, Москва ва Санкт-Петербург шагьрар, Свердловский область ва Краснодарский край вуйи. Хъа ички убхъбахьан ярхлади айидар Тыва, Ингушетия, Чечен, Кафари Осетия республикйир ва Чукотка вуйи.
Алкоголизм Дагъустандиъ
РД-йин наркологияйин диспансерин кIулин духтрин заместитель Тахсин Тумалаевдин гафариинди, гъийин йигъаз республикайиъ алкоголизм уьзриан 6,8 агъзур аьзарлу гьисабназ гъадагъна. Статистикайин улупбариинди, пиянискавалин уьзрихьан рес-публикайиъ 8 агъзурихьна инсан сагъ дапIна.
Тахсин Тумалаевди къайд гъапIганси, инсан алкоголин асиллувалиъ ахъайиз, швнуб-саб дережа а.
Ва, гизафдарин фикриинди, алкоголь анжагъ гьевес за апIузтIан ишлетмишра апIудар. Алкоголихьна вуйи асиллувал кIулин маълин лимфайин ва стволовой клеткйириъ ачмиш шулу. Гьаддиз жа-жара инсанари ички гъубхъиган, чпи жюрбежюр саягъниинди гъахуру: фуж шад, тмунур – пашман шулу, саспидар кчIихуз хъюгъру, хъа хайлиндари чпи игитарси гьисс апIуз хъюгъру. Миди ички гъубхъу инсандин хасият, гьисслувалин аьгьвалат, гьевеслувал дигиш шлуваликан кIура.
«Учу алкоголин асиллувалиъ ахъу касарин хизандин аьгьвалат, ккудубшу уьмур ахтармиш апIури шулча. Аьхюнуб пай дюшюшариъ жигьилари абйир-бабарин асиллуваликкан, дурарин гюзчиваликкан ккудучIвиган убхъуз хъюгъру.
Алкоголизм сагъ апIуз гъагъи уьзур ву. Инсандин чан кьаст дархьиш, думу сагъ апIуз шулдар. Алкоголизмдин шубуб дережа а. Думу уьзур сагъ апIбан бадали, шубуб гьяфта лазим ву. Узу сабпи сагъламвалин курснакан улхураза. Ихь республикайин наркодиспансериъ сагъламвалин курс пулсузди гъабхура. Анжагъ мина инсан чан хушниинди дуфну ккунду. Гизафси дюшюшариъ жигьилари, дустарихъди гьяфтайиъ саб ражари убхъура кIури, чпи алкоголин асиллувалиъ адрахъур дупну, фикир апIуру. Учухьна сабпи ражари гъюру гьарсар касди чав гьамци фикир апIури гъахьиваликан кIура. Агьалйирин фикриинди, алкоголик – хяви ниъ хъайи, чиркинди палтар алахьнайи ухшарсуз инсан ву. Хъа гьадму гьялназ гъафи касдира учв алкоголин, ичкийин гьевескарси гьисаб апIуб къадагъа апIуру. Дугъу, алкоголик ичкийиан кечмиш духьну накьвдиъ а, кIуру. Чпик уьзур кайивалин гъавриъ адарди къадагъа апIувал – му алкоголикарин чпи уьзрихьан ва инсанарин фикрарихьан уьрхюрайи гьяракат ву. Эгер жвув алкоголин асиллувалиан иццурайиваликан фикир апIурайиш, дугъу чан беден ккидипудайи. Гьаддиз, хизанариъ мубхъан кIураш, учву пиянди айи вахтна дустар кялхъраш, фикир апIуз вахт дуфна»,
– гъапну Тахсин Тумалаевди.
Дагъустан ички дурубхърударин рейтингдин шубубпи йишв’ин алшра, гьисабназ гъадагънайи алкоголикарин кьадарну кIвак сикинсузвал кипру. Гьаддиз, ачухъди пуз шулзухьан: ав, духтир гьякь ву, фикир апIуз себебар а.
