СПИД вари инсаниятдик гъалабулугъвал кипнайи 20-пи аьсрин тIягъюнси гьисаб апIури гъахьну. Саб жюрейииндира дебккуз даршулайи му уьзур 21-пи аьсриъра тIягъюнси убчIвну. Гъи дюн’яйиъ СПИД-диан аьзарлу духьнайи инсанарин гьякьикьи кьадар фукьан вуш, саризра аьгъдар. Хъа духтрарин, аьлимарин ва эпидемиологарин гафариинди, му хатIалу уьзриан аьзарлуйирин гьякьикьи кьадар гьисабназ гъадагънайидартIан хайлин артухъ ву.
Му уьзур ихь уьлкейиз гъафихъанмина Урусатдиъ дид’ан 1,5 миллион инсанар иццру гъахьну, дурарикан 400 агъзурихьна аьзарлуйир гъийихну. Гъубшу йисан Урусатдиъ ВИЧ-инфекцияйиан 72 023 цIийи дюшюшар ашкар гъапIну. Гьаму йисан сентябрин аьхириз вуйи уьмуми улупбар 54 400 таза дюшюшариинди артухъ гъахьну. Хъа Дагъустандикан улхуруш, 1989-пи йисхъанмина гъийин йигъаз республикайиъ ВИЧ-инфекция кайи 3904 кас ашкар гъахьну. Дурарикан 1159 аьзарлу гъийихну.
Гьар йисан вари дюн’яйиъ 1-пи декабрь СПИД-дихъди женг гъабхру Йигъси къайд апIура. ВИЧ-инфекцияйихъди ва СПИД-дихъди аьлакьалу месэла вари дюн’яйиз учIрударикан вуди гъубзра, гьадму гьисабнаан ихь уьлкейизра.
Роспотребнадзорин СПИД-дихъди женг гъабхру ва эпидемиологияйин илминна ахтармишарин отделин кIулиъ айи профессор Вадим Покровскийдин гафариинди, коронавирусдин инфекцияйин тIягъюн арайиз гъафихъанмина ВИЧ ва СПИД уьзрар имбубсан жанлу гъахьну. 2021-пи йисан аьхиримжи 9 вазлин арайиъ Урусатдиъ СПИД уьзур кайи 23 319 кас гъийихну. Гъубшу йисандин тялукь вахтнахь тевиган, му улупбар 5,7%-диинди артухъ ву. Саки вари гъийихдарик коронавирусдин инфекция кубчIвнийи. Коронавирусдин инфекция кубчIвиш, ВИЧ ва СПИД уьзрар кайидариз аьхю хатIа а. Хъа, Урусатдиъси, Дагъустандиъра дидиз аькси терапия варидари гъадабгъурадар. ВИЧ-инфекция кайидарин иммунный гъурулуш, аьдати инсанаринси дарди, лапра зяифди шулу, гьаддиз коронавирусдиан дурар сагъ апIуз гъагъиди алабхъуру.
Мидланра гъайри, профессорин гафариинди, коронавирусдин тIягъвнихъди аьлакьалу вуди, ВИЧ-инфекцияйихъди аькси женг гъабхбаз жара апIури гъахьи дакьатар вари дюн’яйиъ кам дапIна. Гьаддиз, улихьна йисариси дарди, гъюру йисан ВИЧ-инфекцияйихьан сагъ апIбан антиретровирусдин терапия гъадабгъурайи аьзарлуйирин кьадар хъана кам хьибди. 2021-пи йисан сентябрин аьхириз вуйи улупбариинди, Урусатдиъ антиретровирусдин терапия аьзарлуйирин уьмуми кьадарнакан 81,6% иццурайидари гъадабгъури гъахьну.
ВИЧ-инфекцияйин тIягъвнихъди сифте кIул’ан аькси женг дурубхбан себеб гьадму гъабхьнуки, му уьзур мялум дарди, лап явашди тарабгъуру. Аьзарлу духьну 10 йис ва артухъ вахт улдубчIвбан кьяляхъ, ВИЧ-инфекция гъагъи гьялназ гъюз ва чакан хабар тувуз хъюгъру. ВИЧ-инфекцияйин тIягъюн коронавирусдин тIягъюнси, яна хайлин инсанар сабишв’инди аьзарлу шули, ашкар шлуб дар. ВИЧ-уьзрин сабпи дюшюш арайиз гъафихъанмина тIягъюн ахтармиш апIайиз швнуд-сад йис гъушну. ИкибаштIан, му вахтнан арайиъ уьзур дюн’яйин вари уьлкйириъ тарабгъну. Дюн’яйиъ му уьзур варитIан гизафси Кьибла Африкайин уьлкйириъ тарабгъна. Уру-сатдиъ уьзур сифте наркоманарин арайиъ тарабгъури гъабхьнийи. Думу вахтари ВИЧ ва СПИД наркоманарин уьзрарси гьисабра апIури гъахьну. Аьхиримжи вахтна, мисалназ, гъябгъюрайи йисандин улупбарикан улхуруш, 67,7% дюшюшариъ аьзарлу гъахьидар думу уьзриан иццурайидарихъди багахь аьлакьйириъ учIвувалин натижа ву.
Сагъ апIбан антиретровирусдин терапияйи бедендиъ ВИЧ ва СПИД уьзрар вахтназ вуди яваш апIуру, хъа уьзрихьан сагъ апIуз шлу дарман гьелелиг арайиз хуз шуладар. Амма вари дюн’яйин духтрар-аьлимар думу уьзрар дерккуз шлу дарман яратмиш апIбиин лихура.
