Аьхиримжи кьюд йисандин арайиъ вари дюн’яйин агьалйир COVID-19 уьзур тарабгънайивалихъди аьлакьалу вуди мялум дапIнайи тIягъвнин шартIариъди яшамиш шулайи. Хъа гизаф экспертарин фикриинди, уьзур Китайдин Ухань шагьриъ айи биолабораторияйиан удубчIвуб ва вари дюн’яйиъ тарбгъуб ву.
Гьеле аьзарлуйир гьамусра имишра, 2022-пи йисан февралин вазлихъан мина коронавирусдин тема гьял апIувал хъябкьну, вари дюн’яйин махлукьатлу хабрарин дакьатар Урусатдинна Украинайин арайиъ аьмалназ гъафи читин месэла «гьял апIбиин» машгъул духьна. Урусатди, Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи операция-йихъди сабси, Украинайин аьтрафариин ерлешмиш духьнайи биолабораторйирин темара лап учIруди гъитIибккну.
Ихь уьлкейин кIулиъ айидариз, Украинайиъ хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъайизра, Украинайин аьтрафариин асккан гьисаб 15 США-йин биолабораторйири ляхин апIурайиваликан мялум вуйи. Думу биолабораторйир Америкайин гюзчиваликк ккайивал Киевдира, Вашингтондира жиниди уьбхюрайи, амма гъубшу йисан Украинайи ва США-йи думу мялуматарин дюзвал тасдикь гъапIнийи.
Дугъриданра, биолабораторйир Пентагондин идарйир вуди гъахьну. Экспертари тасдикь гъапIганси, Америкайин биолабораторйир биологияйин яракь гьязур апIбиин машгъул духьнайи, хъа думу яракь сифтена-сифте Урусатдиз аьксиди адабгъурайиб вуйи.
Дидин гьякьнаан хъайи-хъайиси хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъиган мялум гъабхьну. РФ-дин оборонайин министерствойи туву мялуматариинди, США-йин оборонайин министерствойи пулин дакьатар жара дапIну, Украинайин аьтрафариин уьмриз кечирмиш апIурайи дявдинна биология-йин программа гьяракатниинди марцц апIуз хъюгъну. Гьаму йисан 24-пи февралиъ Украинайин сагъламвал уьб-хбан министерствойи вари биолабораторйириз варитIан чIуру уьзрарин – чумайин, сибирин язвайин, туляремияйин, холерайин ва инсан йикIру гьацдар жара уьзрарин вирусар ва микробар терг апIуз амур гъапIну. Думу табшуругъ 100 процент тамам гъапIнуш, гьеле мялум дубхьнадар. РФ-дин оборонайин министерствойин мялуматариинди, Украинайин Львов шагьриъ лептоспироздин, туляремияйин, бруцеллездин, чумайин микробар айи 320 шюшейин гъаб терг гъапIнийи. ЦIиб кьандиси лабораторйириъ вари жюрейин документарра терг апIуз хъюгъну.
Урусатди Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйихьан гучI дубхьнайи США-йин госсекретарин заместитель Виктория Нуландди Америкайин сенатдиъ удучIвну улхруган, гьамци гъапну: «Украинайиъ биология жигьатнаан ахтармишар гъахру объектар а. Урусатдин кьушмари думу объектар чпин гюзчиваликкна гъадагъур кIури, учук гъалабулугъвал кабхъначук. Гьаддиз учу, Украинайи биологияйин ахтармишар гъуху саб материалра Урусатдин яракьлу кьувватарин хилиъ адрабхъбан бадали, Украинайихъди ляхин гъабхурача».
Гьелбетда, ужудар ляхнар жиниди тамам апIруб дар, Вашингтондиз ашкар духьну даккни ляхнар гизаф а. Украинайиъ айи биолабораторйирин кьадар зиихъ дупнайибтIан 2 ражари артухъ ву, асккан гьисаб 30.
Думу кьадарнакан, Урусатдин яракьлу кьувватари дидисну, Урусатдин Федерацияйин гюзчиваликк фукьандар ккаш, ашкар апIурадар. Хъа лабораторйири фициб ляхин гъабхури гъахьнуш, ахтармишар гъахура.
Урусатдин оборонайин министерствойин улупбариинди, Украинайиъ айи биолабораторйириъ чпин дявдинна биологияйин программа уьмриз кечирмиш апIбаз США-йи 200 миллион долларин харжар дапIна. Бязи лаборатор-йириъ Германияйиан вуйи дявдинна биологияйин сяняаьткрари ляхин апIури гъахьну. Украинайин оборонайин министерствойин санитарияйинна эпидемиологияйин идара США-йин программайиъ иштирак шули, диди Украинайин армияйин эскрариин ахтармиш’валар апIуз гъитри гъахьну. Украинайин сагъламвал уьбхбан минис-терствойиз биологияйин жини ахтармишарихьна рякъ хъябкьнади гъабхьну.
РФ-дин оборонайин министерствойи мялум гъапIганси, Урусатдин эскрарин хилариъ ерли агьалйирикан вуйи биолабораторйирин гъуллугъчйириз маважиб тувбан ведомостар ахьну.
Америкайин ва дурарин тереф уьбхюрайи уьлкйирин гьамцдар гьярамзада ляхнарикан фукьан-вушра ярхиди ихтилатар апIуз шулу. Хъа гъи мани шулу дупну, урслиъ учIвуз хай даршул. Аьсрариинди чвевалиинди яшамиш гъахьи халкьари пул бадали, сари сар масу тувуз хай шулин? Закурин йигъканра фикир дапIну ккунду. Ихь уьлкейин гизаф ватандашари Урусатди Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи операцияйиз къаршувал улупура. Гьелбетда, дяви ккуни инсан даршул, хъа гьаму жюрейин ляхнар тамам апIру кас гур гъуншдиъ ади шлиз ккундухъа!? Биологияйин хатIалу уьзрар арайиз хру, саб жюрейин ифдин инсанариз зарар тувру цIийи микробар, вирусар Америкайи чпин уьлкейиъ ясана чпин гъуншдиъ айи уьлкйириъ гьаз ачмиш апIурадар?
Урусатдин харижи уьлкйирихъди ляхин гъабхру министерствойиз айи мялуматариинди, Америкайин биолабораторйири ляхин апIурайи 30 уьлкейин дахилнаъ, Украинайилан савайи, Советарин Союздин республикйир вуди гъахьи Молдова, Азербайжан, Армения, Грузия, Казахстан, Киргизия ва Узбекистан а. Урусат Америкайин биолабораторйири кьялаъ тIапIна. Министерствойи Урусатдин гъунши уьлкйириъ ерлешмиш духьнайи биолабораторйирин месэла ислягьвалин рякъяриинди хъябкьруганси ву.
