Дагъустандин образованиейин цирклин бина ккивдарин арайиъ, СССР-ин жюрбежюр регионариан дуфнайи урус мялимар-дишагьлийирси, хайлин ерли касарра ади гъахьну. Дурар гизафси жилар вуйи, хъа вушра ихь дагълу дишагьлийирира аргъаж шулайи наслиз тербия тувбак, дурарин аьгъювалар яркьу апIбак чпин лайикьлу пай кивну. Гьадрарикан сар Ненеханум Мисриева ву.

 

 

Ненеханум Балабеговна Мисриева (шиклиъ) Табасаран райондин этег терефнаъ сабпи ражари заан образование гъадабгъу дишагьлийириканра сар ву. Ва, умуд кивраза, йиз дугъахъди гъабхьи сюгьбат ихь жигьил насларизра, гъийин мялимаризра маракьлуб хьибди.

– Ненеханум Балабеговна, газат урхурайидариз совет вахтарин инсанарин фикрар, насигьятар кайи макьалйир урхуз гизаф маракьлуди шулу. Увура гьадму деврин инсан вува. Яв уьмрин рякъ фици дюзмиш гъабхьнуш, жикъиди ктибтуб ккун апIураза.

– Мицдар ужудар фикрар ади, учусдар касарихьна илтIикIуб уву ужу апIурава. Гъит ихь арайиз гъюрайи наслариз аьхю абйир-бабари фицдар читин шартIариъди дарсар дурхну, билиг гъадабгънуш ва имбу ляхнариканра мялум ибшри.
Узу 1938-пи йисан Табасаран райондин Бургьанкент гъулаъ Керимоварин хизандиъ бабкан гъахьунзу. Учу кьюр чве ва шубур чи вуйча. Хизандиъ баяр-шубарикан варитIан бицIинур узу вуйза. Ич адаш Балабег Керимов Ватандин Аьхю дявдиз гъягъру вахтна, йиз хьуд йис бегьем дубхьнадайиз. Думу Сталиград бадали гъахьи женгариъ иштирак гъахьнийи, хъасин, гъакIну кIури, хабар гъафнийичуз. Йиз дада Асли халачйирин ужур устад ва хулан мяишат гъабхурайи дишагьли вуйи. Жилирра кIул’ин алдарди, дугъу учу, йитим хьур велед, дюрхну, эвленмишра гъапIнийи.
Саспиган, улигьдин замана ва гъийин девир теври, ич дадайи учу фици аьхю гъапIнийкIана кIури, фикрар апIури шулза. Думу вахтарин шартIариъди, хьуртIан артухъ бицIидар аьхю дапIну, дурариз тербияра тувувал игитвалси гьисаб апIуз шулу. Ихь аьлимари кIурайиганси, «зегьметну инсан арайиз гъахну». Ич дадайи саб гьяфтайиъ юкьуб ражари уьл убжуйи, учу, шубрид чйирира, дадайихъди сабси хулан мяишат кIули гъабхуйча. Хъа гъи, ухьуз рябкъюрайиганси, дишагьлийир вари шартIарихъди тямин дапIна. Мисалназ, дурариз ккурттар урччру, гъаб-гъажагъ жибкIру машинар, уьл убжру электрикдин пичар ва хайлин жара рягьятвалар а.
Улихьди мектебдиз гъягъюзра фукьан вушра читинди вуйи. Думу вахтари урхуз, бикIуз мумкинвал айи хизанар саб-кьюбтIан адайи. Баяриз гьаци вушра мумкинвал айи, хъа шубариз хизанди ихтияр тувудайи. Дишагьли урхуз гъягъювал аьйибнан ляхинси гьисаб апIуйи.

– Дугъриданра, думу вахтари абйир-бабари, дишагьли ву кIури, сарди гъул’ан удучIвузкьан гъитурдайи. Хъа увуз мициб мумкинвал фици гъабхьунвуз?

– Йиз дада гьаммишан чан веледарин гъавриъ айи кас вуйи. Юкьубпи классдизкьан Бургьанкент гъулан мектебдиъ гъурхунза. Дадайиз йиз зигьимлувал дябкъну, дугъу аьхю чвйирихъди ва чйирихъди ТинитI ерлешмиш дубхьнайи мектебдиз Ненеханумра гьаърухьа кIури, йикьрар гъапIнийи. Чав фу ляхин апIурушра, дугъу гьаммишан учухъди мясляаьт апIури, учхьан гьерхри шуйи.
Ич гъуландари, варидарихъанди уву яв риш гьаз гьаърава кIури, дадайиз тюмбюгь гъивнийи. Хъа дадайи, узуз йиз риш фуж вуш, гизаф ужуди аьгъяйиз ва йиз шуран кIулиъ айи зигьим артмиш дарапIди гъибтуз гьяйиф вуйиз, кIури, жаваб тувнийи.
Узуз математика, дугъриданра, гизаф ужуди аьгъяйзуз. Ватандин Аьхю дяви ккудубкIу йисар вуйи, Табасаран райондиъ кьюб кьялан мектебтIан адайи – Хючнаъ ва ТинитI. Дарсар урхру жигьилар ярхла Гюгьрягъ, ЧвулатI, Хюряхъ гъулариан ликри мектебдиз дуфну, кьяляхъра гъягъюйи. Дарсар дикIуз ручкйир адарди, миърар уч апIури, гьаддин кIару рангнахьди бикIури гъахьунча.
Узуз, киву дарсар, образование гъадабгъбан бадали узу алдагъу ликар метлебсуздар гъахьундар. Гьадму йисари узухъди мектебдиъ гъурху вари баяр ужудар сяняаьткрар гъахьну. Мектебдиъ урхурайидар вари баяр вуйи, узу сар риш вуйиза, хъугъруна? Нач’вал кади, кIулхъан ягълухъ хътубчурдайза. Амма вари баярин узухъди дарсарин гьякьнаан гьюжат ади шуйи, иллагьки математикайиан.
1958-пи йисан йицIубпи класс заан аьгъювалариинди ккудубкIну, Мягьячгъалайиъ Гьямзат ЦIадасайин ччвурнахъ хъайи Дагъустандин педагогвалин институтдин физикайин ва математикайин факультетдик урхуз кучIвнийза. Думура ужудар аьгъювалариинди ккудубкIну, 1962-пи йисан йиз зегьметнан рякъ Табасаран райондин Хюлюгъ гъулаъ мялимвал апIбалан ккебгъунза. Хъасин Хюряхъ гъулаъ гъилихунза. Хъа 1965-пи йисан йиз хизандин кIул, уьмрин юлдаш Мисри Зейналович Дербент райондин Билижи поселокдиз ляхниз гьаъган, гьелбетда, узура дугъахъди гъушунза. Душваъра мялимар адар кIури, шубуб сменайиъ лихуб алабхънийзуз. Фукьан вушра читинди вуйи. Уву фикир апIин, гьарсаб классдиъ сумчIур баяр-шубар шуйи, дурарин тетрадар ахтармиш дапIну, гьарсаб дарснан план гьязур апIувал аьхю гъагъ вуйи. Хулан мяишатдин гъайгъушнар, жвуван бицIидар, мектеб – му вари ляхнар сари апIури гъахьунза. Жигьил вахтна эрг’валикан думукьан хабар шулдайи.
1968-пи йисан сарун Дербент шагьриз дуфну, гьамци ич яшайишдин шибритI ккивча. Ва, Дербент шагьрин 19-пи нумрайин мектебдиъ физикайинна математикайин дарсар киври, 28 йисан гъилихунза.

– Мектебдиъ урхурайидари мюгькам аьгъювалар гъадагъувал, гьелбетда, ужудар мялимар айиваликан асиллу ву. Гьаму жигьатнаан гъийин ихь мектебарин аьгьвалат фици рябкъюравуз?

– Узу мектебдиъ 40 йисан мялимвал гъапIунза. Мялим – зегьмет зигбаан нумуна улупурайи кас ву. Гьамусдин деврин мектебариъ урхуз, бикIуз фукьан вушра рягьятди ву. Гьарсаб ляхнихьна инсандин чан кьаст ади ккунду. Вушра мялимди бицIидарин дарснахьна вуйи гьевес ачухъ дапIну ккунду.
Гъийин девриъ мектебариъ лихурайи вари мялимар, улигьдин ужудар мялимари дарс кивну, гьязур дапIнайи сяняаьткрар ву. Узу дарс киву баяр-шубарикан хайлиндар гьамусяаьт мектебариъ лихура. Мялимдин зегьметназ гьар вахтна кьимат тувну ккунду. Дугъан жафа аьхюб ву, ва гьарурин уьмрин шибритI – мектеб ва ужур мялим ву.

– Хъа яв баяр-шубарикан мялимвалин шилнаъди гъушур фужкIара айин?

– Ав, узуз кьюр риш ва сар бай айиз. Дурар шубрид-ра йиз шилнаъди гъушну. Аьхюну бай Арсен биологияйин илмарин кандидат, аьхюну риш Зильфира филологияйин илмарин кандидат ву, бицIину шуру Светайи узуси мектебдиъ математикайин дарсар кивра. Йиз аьхю яш вушра, гъира мектебдиъ дарсар кивуз гьевес имийиз. Амма яш дубхьну бедендихьан удудукьруган, сарун фукIара апIуз шулдар.

– Чухсагъул, маракьлу сюгьбатназ.