«Уьру Табасаран» («Табасарандин нурар» газатдин сабпи ччвур) газатдин кIулин редакторарин цIарнаъ Кьасум Мигьрялиевдин ччвурра а.

 

 

Кьасум Мигьрялиевич Мигьрялиев 1895-пи йисан 20-пи апрелиъ Гуми гъулаъ бабкан гъахьну. БицIиди имиди абйир-бабарихъ мягьрум гъахьи Кьасумди дарваларин тIяаьм бегьемди гьисс гъапIну.

Чан вахтназ лигну, Кьасум Мигьрялиевди ужуб билиг гъадабгъну – дугъхьан рягьятди аьраб чIалниинди бикIуз ва урхуз шули гъабхьну. Дидланра савайи, мектеб ккудубкIбан кьяляхъ, дугъу мялимвалин курсарра гъурхну. Гьаддихъди сабси Кьасум Мигьрялиевди Табасаран райондиъ комсомолин тешкилат яркьу апIбаъра аьхю роль уйнамиш гъапIну – думу 1926-пи йисан райондин комсомолин жергйириъ учIвну, ва саб бицIи вахтнан арайиъ комсомол жигьиларин кIакIначи ва регьбер шулу.

1925-1929-пи йисари думу Хюрккарин 4 йисандин мектебдин директорди гъилихну. Дупну ккундуки, Кьасум Мигьрялиев Табасаран райондин 29 сарпи ерли мялимарин адлу жергейиан ву. Дурари, ляхнин лап читин шартIариз дилигди, баяр-шубариз неинки аьгъювалар туври, хъа гьацира жвув жямяаьтдин арайиъ гъахуз, аьхюдариз гьюрмат апIуз, жямяаьатлугъдиз герек вуйи хасиятнан лишнар артмиш апIуз кюмек туври гъахьну.

1932-1935-пи йисари, Табасаран райондин центр Бургьанкент гъулаъ айиган, думу халкьдин образованиейин инспекторди гъилихну.

Гьадму йисан дугъу «Уьру Табасаран» газатдин кIулин редакторин вазифйир тамам апIуз хъюгъру ва компартияйин Табасаран райкомдин бюройин членра шулу.

Кьасум Мигьрялиевди газатдиз регьбервал туври гъахьи йисари (1935-1942) табасаран халкьдин уьмриъ лап важиблу гьядисйир кIули гъягъюрайи. Саб гъапиб, 1937-38-пи йисари «Уьру Табасаран» газатдин вакилари, табасаран жямяаьт, мялимар, идарйириъ лихурайи гъуллугъчйир латин гьярфарин бинайиин дюзмиш дубхьнайи табасаран алфавит кириллица-йиина дубхну ккунивалихьна гьязур апIури, газатдин нумрайиан нумрайиз урус гьярфариинди вуйи алфавит, ва гьацира цIийи гьярфар аьгъю апIбан бадали, ккергъру классариъ ва заан классариъ урхурайидариз жа-жаради газатдин дарсариъ ишлетмиш апIуз материалар туври гъахьну.

Кьюб гъапиб, 1930-пи йисари табасаран гъулариъ колхозар гъурмиш апIувалин ляхин жанлуди кIули гъябгъюрайи. Агьалйир гъулан мяишат хъапIбан цIийи къайдайин файдалувалин гъаврикк ккаъри, колхозариз къаршуди удучIвурайидарин далилариз хъана учIру далилар хури, газатдин гъуллугъчйири аьхю эгьемиятнан ляхин кIули гъабхури гъахьну. 1938-пи йисан кIуруш, гъулан мяишатдиъ колхозари уйнамиш апIурайи ролиз лигну ва дурарин хъуркьуваларихъди газат урхурайидар яркьуди таниш апIбахъди аьлакьалу вуди, «Уьру Табасаран» газатдиз «Колхоздин уьмур» ччвур тувру.

Хъа 1941-пи йисан фашистарин Германия СССР-ин алархьиган, табасаран халкь советарин армияйихъди саб гъурд хьпан, советарин уьлкейи гъабхурайи пак дявдин мяна ашкар, уьлкейин кIулиъ айидарин къарарин мяна ачухъ апIбан бадали, газатдин гъуллугъчйири гизаф зегьмет гъизигну.

1942-пи йисан Кьасум Мигьрялиевдиз коммунист партияйин Табасаран райондин комитетдин пропаганда ва агитация гъабхру отделин заведующий хьуз теклиф апIуру. Арайиз дуфнайи аьгьвалатнаъ му ляхин гъабхбан заан важиблувалин гъавриъ айи Кьасум Мигьрялиевди чан разивал тувру.

Мягьямед Юнусовдин «Табасаран – багъри юрд» китабдиъ 1942-пи йисан, душман Дагъустандин сяргьятарихъна дуфнайиган, дагъустанлуйири КIулин командующий И. В. Сталиндиз ватан уьбхюз ва фронтдиз вари жюрейиинди кюмек апIуз туву аьгьт-нан текстнахъди Гуми гъулан жямяаьт таниш апIбан бадали, компартияйин райкомдин яркьу ихтиярар айи вакил Юзбег Гюльмягьямедовди кIули гъубху серенжемдикан дибикIна. Аьгьтнахъ хъебехъну, гъулан жямяаьтдин арайиан сарпирди Кьасум Мигьрялиевди гаф гъадабгъуру.

«Гитлерин гьяшаратар ихь хуларин багарихь хьа, амма дурар ихь хуларин гурзлихь хьидар. Ухьу вари ихь багъри юрд, жвуван Ватан уьбхбан бадали, сар касси за хьидихьа. Ухьу, гъулан вари агьалйири, яракь хилиз гъадабгъидихьа, хъа эгер душман ихь жилиина гъафиш, дугъаз, ватандаш дявдин йисари фици деникинлуйириз гъивнуш, гьаци инсаф адарди йивидихьа», – ялавлу улхбиинди Кьасум Мигьрялиевди гъуландарин фикир ачухъ апIуру.

Кьасум Мигьрялиевди жвуван хушниинди фронтдиз гъягъюз кми-кмиди аьрзйир туври гъахьну, амма райондин кIулиъ айидар рази шуладайи. Аьхирки, дугъан мураднан дурумлувал дябкъну, 1943-пи йисан военкоматди дугъаз фронтдиз гъягъюз ихтияр тувру.

Кьасум Мигьрялиевди сифте Ташкентдиъ политработникарин 6 вазлин курсар ккудукIуру. Гьаддин кьяляхъ думу 1944-пи йисан 29-пи февралиъ 1-пи Белорусский фронтдин 5-пи йивру армияйиъ, бицIину лейтенантдин званиейиъ ади, политрукди лихуз хъюгъру.

5-пи армияйин кьушмарин дахилнаъди, машгьур маршалар Константин Рокоссовскийдин ва Георгий Жуковдин хиликкди Кьасум Мигьрялиев хайлин женгариъ иштирак гъахьну ва Берлиндизкьан гъушну. «Багратион» операцияйин дахилнаъди душмнарихьан Белоруссияйин ва Литвайин, хъасин Польшайин ва Германияйин саб жерге чIатху шагьарар азад апIбакра дугъу чан лайикьлу пай кивну. Дидланра савайи, думу, 1945-пи йисан Одер ниркан кудучIвну, Берлиндиина алжагъбан бадали плацдарм бисбаъра иштирак гъахьну.

Берлин бадали гъахьи женгарикан сабдиъ багахь гъутIубкIу бомбайин тики ликрин агърак кубкьну, Мигьрялиевдиз зиян шулу. Саб бицIи вахтна медсанбатдиъ сагъ’вал мюгькам апIури гъузну, офицер Германияйин меркез бисбан женгариъ ва дявдин тахсиркрар агбаъ иштирак гъахьну. Гвардияйин лейтенант Кьасум Мигьрялиевди фашистарихъди вуйи дяви 8-пи майдиъ Дрезден шагьриъ ккудубкIну, хъа бегьемди дявдин гъуллугънаан думу 1946-пи йисан 26-пи январиъ удучIвну.

Намуслуди ва жюрэтлуди дявдин женгариъ иштирак хьпаз лигну, Кьасум Мигьрялиев саб жерге гьюкуматдин наградйиринди – «Берлин гъадабгъбаз лигну», «Женгариъ хъуркьувалар улупбаз лигну», «1941-1945-пи йисарин Ватандин Аьхю дявдиъ Германияйиин гъалиб хьпаз лигну», «Жюрэтлувал улупбаз лигну», «СССР-ин Яракьлу Кьуватарин 50 йис хьпаз», «1941-1945-пи йисарин Ватандин Аьхю дявдин 20 йис хьпаз» медалариинди лишанлу гъапIну.

Дидланра савайи, думу Советарин Союздин маршал Георгий Жуковдихьан ва артиллерияйин генерал Василий Казаковдихьан чухсагъул мялум апIбан кагъзарииндира лишанлу дапIна.
Фронтдиан гъулаз кьяляхъ хътаку Кьасум Мигьрялиев багъри гъулаъ «Уьру пайдагъ» колхоздин складдин заведующийди, хъасин Халгъарин халачйир урхру фабрикайин директорди гъилихну. Гуми гъулаъ сифтейин профсоюздин тешкилатдин секретарди лихури, дугъу гъулаъ айи партийный тешкилатдин гъвалахъ тешкил гъапIу курсариъ политика жигьатнаан гъуландарин аьгъювалар за апIбакра чан лайикьлу пай кивну.

Ужуб гафназ, мянфяаьтлу насигьятназ яракар вуйи, инсанариз чахьан шлу кюмек апIру Кьасум Мигьрялиевдиз гьам гъуландарин, гьам кIулди Табасаран райондин жямяаьтдин арайиъ аьхю гьюрмат ади гъабхьну.

Чан уьмрин юлдаш Мухлисайихъди дугъу шубур бализна сар шураз уьмриз рякъ ва ужуб тербия тувну.
Фронтовик, гьюрматлу мялим, журналист Кьасум Мигьрялиев 1985-пи йисан майдин вазлиъ уьмриан гъушну.