Июндин 1-пи йигъан дюн’яйин 60-тIан артухъ уьлкйириъ Вари халкьарин бицIидар уьрхбан йигъ къайд апIуру. БицIи вахт – дадайин ва адашдин мани «хлинцIарикк» ккади, сабдиканра фикир ктарди гъябгъру уьмрин варитIан ужуб вахтси гьисаб апIуру. Суал арайиз гъюру: гьациб ужуб вахтна бицIидар шлихьан уьрхюру? Гьаму суалназ жаваб вуди, цIибди думу йигъан тарихнакан ктибтувал лазим шулу.
Дюн’яйин кьюбпи дявдин йисарин кьяляхъ гизаф уьлкйириъ бицIидарин, набалугъа-рин уьмур читинуб гъабхьну: гизафдарин абйир-бабар дявдиъ гъийихнийи, яшамиш шлу хуларихъ мягьрум гъахьнийи, бицIидар кючйириъ яшамиш хьуз мажбур вуйи, дурарин арайиъ угъривал, гъилицнацвал тарагънийи. Гизафдар уьз-рариан, гаш’валиан йихури гъахьну. Гьелбетда, мициб аьгьвалатназ фикир тутрувди гъитуз шулдайи. 1949-пи йисан Париждиъ Вари халкьарин дишагьлийирин демократ федерацияйин хусуси метлеб айи сессия кIули гъубшнийи. Думу сессияйиъ БицIидар уьрх-бан йигъ къайд апIуз къарар адабгънийи. Машквар 1950-пи йисхъан мина къайд апIуз хъюгъну.
1-пи июндиъ дюн’яйин гизаф уьлкйириъ бицIидариз бахш дапIнайи серенжемар кIули гъахуру. Саб гафниинди, аьхю духьнайи инсанар бицIидар рази апIуз чалишмиш шулу.
БицIидарин машкврин улихь узу аьхю яшнан инсанарихьан чпиз бицIи вахтнаан кIваинди гъузу варитIан бахтлу геренарикан ктибтувал ккун гъапIнийза. Дурарин жавабар исихъ туврача.
Венера, бицIидарин багъдин тербиячи:
«Йиз бицIи вахт бахтлуб ва акуб вуйиз. Учуз дадара, адашра ва гизаф ккуни бабра айчуз. Адаш мектебдиъ мялимди, хъа дада – халачйирин фабрикайиъ лихурайи. Учу гизафси ич вахт хулаъ бабахъди адапIури шуйча. Баб гизаф гъюдлир, манир вуйи. Дугъаз учу, хъа учуз думу гизаф ккундийчуз. Мицисдар гафар гизафдарикан ерхьуб мумкин ву, гьаддиз узу узуз бицIи вахтнаанмина кIваинди гъубзу саб дюшюшнакан ихтилат апIидиза. Узу 2-пи классдиъ урхурайи йисан, адашдиз лотерейный билетдиан 1000 манат удубчIвнийи. Агъзур манат советарин вахтна ужуб пул вуйи. Дидкан шад духьнайи ич адашди узуна йиз аьхюну кьюр чи хъади Мягьячгъалайиз гъягъюз йикьрар гъапIнийи. Учу сабпи ражари аьхю шагьриз гъягъюрайча ва кIван гьиссар лап шадудар вуйич. Мягьячгъалайиъ учу адашдин дуст Керим имийин хулаз хялар гъахьнийча. Керим имийизра учусдар шубар айи. Думу шубари учу паркдиз хъади гъушнийи. Хъайигъан адашди, такси дибисну, учу Чиркейин ГЭС-диина экскурсияйизра хъади гъушнийи. Йиз уларихь гьамусра Чиркейин ГЭС-дин, жангар шид дийибгънайи йишван шикил хьми. БицIи вахтнаан гьамциб аку герен кIваъ имийиз».
Зулейха, журналист:
«Гьяйифки, уьмрин лап бицIи вахт кIваинди гъубзурдар. Хъа мектебдиъ айи йисарикан ктибтурза. Йиз сарпи мялим Пекер Аьлибегова лап ужуди кIваин илмийиз. Думу гизаф ужур мялим вуйич. Классдиъ айидариз думу гизаф ккундийи. Сабпи класс ккудубкIбан кьяляхъ, ич мялим декретдиз гъушнийи. Сад йислан думу кьяляхъ гъюбаз гизаф ккилигури гъахьнийча.
Шубубпи классдиъ бицIидар пионервализ кьабул апIру йигъ кIваин илмийиз. Думу йигъ улубкьайиз улихьна «Пионерин аьгьт» дубгъури, дарсар ужуди урхури, пионервализ кьабул дарапIбахьан лап гучIури гъабхьнийчуз. Пионервализ кьабул апIру йигъ лап ужуди кIваин илмийиз. «Аьгьт» дурхну, ути йивну гьязур дапIнайи уьру галстук гардандиъ ибтIган, кIваз варитIан бахтлу гьиссар гъафнийиз.
Хизандиъ дадайихъдина адашдихъди, юлдаш шубарихъди шадди адау вахтарра кIваин илмийиз. Саб ражари чве бабкан гъахьи йигъан адашна дада Дербентдиз гъушнийи ва кьяляхъ гъюрудари чпихьди уччвуб торт гъабхнийи. Дурарин улихьна жаргъури гъушу бицIи чвуччву торт чахьна гъадабгънийи, хулан раккнарихъна хъуркьиган, лик хъабхъну, дугъан хилариъ айи торт тадабхънийи. Торт гизаф гьяйиф гъабхьнийчуз. Хъа дадайи ич шадвал чIур хьуз гъибтундайи – чав гьяракатниинди торт гъубжнийи. БицIи вахтнаан гьамцдар дюшюшар гизаф ктитуз шулзухьан, фицики бицIи вахтна фунуб месэлара рягьятди гьял апIуз шуйи».
Милана, дизайнер:
«Йиз бицIи вахт жара республикайиъ гъубшнийиз. Душваъ гьюл адайи, хъа гьюл рябкъюз гизаф юкIв хъади шуйиз. Хьадан сад йигъан адашди учу – узу, чи ва гъардшар – гвачIнин ухди гъудужвуз гъитну, гьюлихъна гъягъруваликан гъапнийи. Йиз шадвалин кьадар ебцуз шулдайи.
Ухди-ухди палтар алахьну, гьялакди автобусдихьна гъушнийча. Автобусди учу Мягьячгъалайиз гъахнийи. Лигуру дупну ул хътрубкьрайи гьюлиин гьяйран духьнайза. Хъа гьюлин гъирагъ кIуруш, инсанари хъабцIнайи, дусуз йишвра бегьем хьтайи. Ригъди убцру дапIнайи гъумриин палтар дирчну, гьюлик кахъуз гъушча. Гьюлин шид хюндиккан ккудубзну имбу никкси маниди вуйи. Гьюлик бегьем дижикIну гъурциган, штуан удучIвча. Гьамус адашди учу ЦУМ-дин багахь хьайи морожна айи кафейиз хъади гъушнийи. Учу яшамиш шулайи йишваъра морожна гъадабгъури шуйча, хъа ЦУМ-дин багахь хьайи кафейиъ гъипIу морожнайин тIяаьм гьамусра мелзниин илмийиз. Дугъриданра, бицIи вахтнан бахтлу геренар варитIан акудар ву».
Лариса, бухгалтер:
«Узу Мягьячгъала шагьриъ бабкан гъахьир вуза. Ич хизан гьюлихьан ярхла дару кючейиъ яшамиш шулайи. Хизандиъ узу айи-адру сар бицIир вуйза. Дадайинра, адашдинра вари ккунивал узуз вуйи. Йиз бицIи вахтнан уьмриъра бахтлу геренар гизаф гъахьну. ВаритIан кIваинди гъузу йигъарикан ктибтурза. Хьадан вахтна гвачIнинган адашди, дадайиз деребхьруганси, узу нивкI’ан хъергри шуйи. Дугъу памадрар, нис, уьл гъадагъну, пакетдиъ ивуйи ва балугъар дисру удочкара хьади гьюлин гъирагъдихъна рякъюъ учIвуйча. Гьюл гвачIнин ухдикьан даабхну шулдайи, думу учуз ккилибгурайибси гьугъубжвуйзуз. Адашди узуз удочка ккипуз, балугъар дисуз, гьюлик сирнав апIуз улупуйи. Балугъар дисувалихъ гьамусра юкIв хъмийиз, фицики думу ляхни бицIи вахтнан бахтлу геренар, уьмриан гъушу адаш кIваина хуру. Яшар артухъ шули, инсандиин уьмрин читинвалар алахьган, бицIи вахтназ кьяляхъ хътаркуз ккун шулу. Хъа бахтлу бицIивал наанди гъубшнуш, саризра аьгъдар».
Йиз сюгьбатчйирин бицIи вахтнан аку хиялар, дугъриданра, юкIв шад апIрудар ву. Хъа бицIи вахтна адашдинна дадайин манишин, шадвал дярябкъю, бедендин сагъ’вал адру бицIидарра цIиб адар. Дицисдар бицIидариз гьюкуматдин терефнаан хайлин кюмекар туврашра, ухьура дурарикан гьархну ккундар, дурарин уьмриъра кIваинди гъузру шадвалин вахтар духьну ккунду.
Пирмягьямад Асланов
Адашин хабахъ
Адаши риш хъитна хабахъ.
Шагьрин кючиъ тIиркIури а.
Гьар гъеебхьу таза гафнахъ
Шуран суал ебхьури а.
Фуж ву хала, гъатлан гъюру?
Ухьухь думу гьич гъафнийин?
Гьатму бали ипIру мутму,
Йип, адаш, узуз хай шулин?
Адаши гагь тувра жаваб,
Гагь «чIяаьн ву» кIура дугъаз,
Гагь ижмиди алдабгъну хаб,
Мак aпIypa бицIи машназ.
Машназ хилар гъивну шуру,
Аьлхъюб дуфну хьадан микIси.
Хаблан тина гьачIаккуру,
Кьаблик кайи таза кюлси.
Аьдалат хъапI, аку гьясрат,
Аьлхъ, илтIикI ккунибси увуз.
Адашин хабахъси рягьят,
Бажагьат йишв бихъур увуз.
Шагьвелед Шагьмарданов
Аьлхъюб
Магьа гъира, тIапIубси раккин хулан
(Дугъаз аьгъяйкIан –
зу гъаври шуладар –
Узу хулаз гъюрайи вахт ляхнилан?),
Узуз кьяб’ан аьлхъюра кIару улар.
Аьлхъюра,
лигури машназ аццагну,
Туври узуз аку манишин, шадвал.
Ва йиз юкIвра бирдан завси алтIагну –
Нурари дифси гъеебцIну юргъунвал.
Аьлхъбан дерккучIимри дугъан гергми маш,
Хьадукарси,
хабаъ тIапIрайи марцци,
КкитIигъури хьалхьмар, гьелелиг лаваш
Таниш дару,
тазавал’ан цIиб лизи.
Аьлхъюри кьябахьинди алдабгъза гам,
Хабаъ гъахьи саб фила-вуш узура.
Аьлхъюра гъи душв’ан йиз уьмрин давам,
Балин уьмрин эвел дид’ан аьлхъюра.
Эльмира Аьшурбегова
Йиз шураз
Гъягъюз ккунди уву увлан,
Зигурава хил йиз хил’ан,
Йиз рабхру жакьв, йиз малайик,
Ихтиятди алдабгъ яв лик.
Лигурава набалугъди –
Жейрандинсдар вуяв улар.
Жан дадайин, уьмрин багъдиъ
Назук кюкдиз вува ухшар.
Узу увуз улупу гьякь
Уву уьрхюз шлуб вуйкIана?
Фунуб кадабгъ пуза вуз рякъ?
Фуну рякъюъ бахт айкIана?
