Гъи ихь уьлкейиъ гьарсар инсан бабан чIал аьгъю апIури аьхю шула, ва гьарсаб миллетдин чан хусуси чIалра а. Бабан чIал – миллетдин асас бина ва халкьдин аьдатар, ирс уьбхбан варитIан ижми шибритI вуйивал гьич саб вахтнара кIваълан гьапIну ккундар.
Бабан чIалнахьна аьхю гьюрматра ади ккунду. Амма гъи ихь уьлкейиъ милли чIалар уьрхбахъди аьлакьалу читин месэлйир арайиз удучIвна, гьаз гъапиш ихь аьхю шулайи бицIидариз бабан чIал урус чIал дубхьна. Мектебариъра милли чIалариинди, гьадму гьисабнаан табасаран чIалниинди, киврайи дарсарин кьадар цIиб, хъа урус чIалниинди – гизаф ву. Абйир-бабари чпин баяр-шубарра бицIиди амиди урус чIалнахьинди илтIикIура, ва яваш-явашди ихь чIал апIру инсанар кьит шула.
Анжагъ, гьяйифки, чIал мициб гьялназ дуфнайивал бегьемди рябкъюрадархьуз, рябкъюрайидарира дидиз бегьемди фикир туври адар.
Дупну ккундуки, чаз варитIан зурба мяна айивализра дилигди, гъи Табасаран чIалнаан «дада» кIуру гаф дубгура, ва дидин йишв’ин хайлин яшлуйирира, жигьиларира «мама» кIуру гаф аьхю аьшкьниинди ишлетмиш апIура. «Адаш», «гага» кIуру гафар урус чIалнан «папа» кIуру гафнахъди гьюдюхна.
Асас вуди шагьрариъ яшамиш шулайи хизанариъ урус чIалниинди улхура. Мицисдар хизанариъ яшамиш шулайи худлар-гудларихъди дурарин аьхю абйир-бабарихьан, мирасарихьан бабан чIалниинди гаф-чIал апIузкьан шуладар. Хъа чан миллетдихьан ярхлади Урусатдин жюрбежюр шагьрариъ, гъулариъ гизаф йисариинди яшамиш шулашра, гъи хизандиъ табасаран чIал ишлетмиш апIурайи ихь ватанагьлийир айивалин шагьид вуза. Дурарин хизанариъ айи бицIидарра табасаран чIалниинди рягьятди улхуру. Хизандиъ бабан чIал уьбхювал гизафси абйир-бабарикан асиллу ву. Анжагъ дицисдар хизанар йислан-йисаз цIиб шулайваликан аьгъяхьуз. Гьяйифки, гъи ихь мектебдиъра бабан чIалназ, дидин гележегдин артмиш’вализ гьелелиг лазим вуйи дережайиъди фикир туврадар.
Вузариъ, педучилищйириъ пишекрар гьязур апIури ашра, бязи дюшюшариъ бабан чIалнаан дарсар кивру мялимарин арайиъ бегьемди гьязур дару мялимарра алахьуру. Гъаци вуйиган, ухьу мициб гьялнан вахтниинди гъайгъушнаъ дархьиш, ихь гележег, гьелбетда, пашмануб хьибди.
Мушвахъди аьлакьалуди пуб лазим вуки, гъийин девриъ гьарсар писатель ва шаир, гьарсар мялим ва илимдин гъуллугъчи, яна, жикъи гафниинди, бабан чIалнахъди аьлакьа айи вая дидин гележег бадали юкIв убгурайи гьарсар табасаран агьали ихь чIал артмиш апIбаъ ва дидин марццивал уьбхбаъ жанлуди иштирак духьну ккунду. Му ляхин ухьу гъийин йигъан ихь асас вазифаси гьисаб дапIну ккунду, фицики чвевалин халкьдин азад Ватандиъ багъри Дагъустандин правительствойи яратмиш дапIнайи мублагъ шартIариъ, гьарсаб милетдин чIалси, табасаран чIалра чахъ гележег ва далу хъайиб ву.
