ТIумутIчивал – Дагъустандиъ варитIан аьхю тажруба айи гъулан мяишатдин циркларикан саб ву гъапиш, сарира инкар дарапIур. Ихь юрдариъ пишекарвалин ужудар аьгъювалар айи сяняаьткрар, гьуркIну ляхин апIру касар, лазим вуйибкьан техника, шид тувру тIумтIин ужудар багълар а.

 

Гьаму сентябрин эвелариъ Табасаран райондин ТIивак гъул’ан вуйи ва Дербент шагьриъ яшамиш шулайи Казбек Идрисовдихъди гюрюшмиш гъахьнийза.

Казбек Жамиевич тIумтIар гьясил апIбаан аьхю тажруба айи, чан ляхин дериндиан аьгъю ва чахъди сабси лихурайи инсанарихъанди юкIв убгурайи кас ву. Дугъу гьар йисан чан улихь артухъди тIумтIар гьясил апIбан ва гьюкуматдиз масу тувбан вазифа дивра. Дугъу кIурайиганси, улихь дийигънайи вазифйир тамам апIбан бадали, багълариз заан хъайивал дапIну, тIумтIар ккудутIуз ва дурар тартиб апIуз заан тешкиллувалиинди гъязурлугъ’вал дубхну ккунду. ТIумутIчивал асас вуди аьхиримжи йисари гъизгъинвалиинди артмиш шула. Дагъустандин зегьеметкешари гьюкуматдиз плантIан артухъди тIумтIар масу тувра, ва йислан-йисаз ужудар натижйир гъазанмиш апIура.

Дупну ккундуки, Казбек Жамиевич силбарин духтирра ву. Ва чан уьмрин юлдшихъди сабси, дугъу шубур веледра аьхю гъапIну. Дугъан веледарира духтирвалин пише ктабгъну. ТIумтIар гьясил апIбан вазифа гъагъиб ву, амма дугъу чан хизандихъди сабси думу ляхниз гизаф фикир тувра.

– Казбек Жамиевич, гъи ичв улихь аьхю ва жавабдар вазифа дийибгъна – тIумтIин багълариъ айи бегьер ухди ва зяя хьуз гъидритди уч апIувал. Му ляхнар фици тамам апIурчва?

– Ав, учу, тIумтIар уч апIайиз имбуб 3-4 йигъ вуйиб гьисабназ гъадабгъну, думу вазифа намуслувалиинди кIулиз адабгъбан бадали, лазим вуйи кьадар лодкйир али машинар, ковшар али тракторар гьязур дапIнача. ТIумтIарин бегьер уч апIбан ляхнарра вахтниинди ва лазим вуйи саягъниинди кIули гъахурача.

Эгер учу агротехникайин ва агрохимияйин вари серенжемар хъайи-хъайиганси кIули гъахури, тIумтIар гьясил апIбаъ илимдинна хъуркьувалар ишлетмиш апIури гъахьиш, гьарган заан бегьерар гъадагъуз шулу.

– Гьюкуматдин терефнаан фициб кюмек ачвуз?

– Гьюкуматдин терефнаан учуз аьхю кюмек ачуз. РД-йин гъулан мяишатдин ва ипIру убхъру сурсатарин Министерствойи субсидйир туврачуз, ва учу апIурайи ляхниз аьхю фикир тувра, гьаз гъапиш гъи тIумутIчивал ихь Дагъустандин экономикайин асас паярикан саб пай ву. Гъулан мяишатдин гизаф циркларитIан диди аьхю гъазанж тувра, жилин гьарсаб гектарин мянфяаьтлувал за апIура, ва дидихъди аьлакьалу вуди улупнайи планар тамам гъапIиш, зегьметкешарин маважибдин ва думутIанна артухъди гъадагъурайи премйирин кьадарра за шулу.

Пуз ккундузузки, узу гъи КIежух совхоздин жилар 49 йисаз арендайиз гъадагъназа. Гъи узухь 26 гектар КIежух гъулан мулкар хьазухь. 2015-пи йислан мина тIумтIарин таза багъларра кивраза, ва гьар йисан 250 тонна ва артухъра тIумтIар гьюкуматдиз масу тувраза.

– Казбек Жамиевич, фици гьапишра, тIумутI фициб эгьемият айи мейва вуш, духтриз ужуди аьгъяшул, гьаддиканра кьюб гаф гъапнийиш, ккундийзуз.

– ТIумтIарин мейвйирик инсандин бедендиъ ухди гьял шлу глюкоза, сахароза ка. Дурарик 35 процент шекер кайиб илимди субут дапIна.

Думу мейвйир гьацира бедендиз лазим вуйи кислотйирихъди ва жюрбежюр витаминарихъди девлетлу ву. ТIумтIар инсандин сагъламвал мюгькам апIбаъра ишлетмиш апIуру. КIванна табарин уьзрар, гъурдларин теберкулез, бронхит сагъ апIбаъ дурарин эгьемият аьхюб ву. ТIумтIарикан гьацира коньякар, шампанскйир, чяхирар ва тIумтIарин ччим, типографияйин кьиматлу рангар, гьяйванатариз алафар, удобренйир апIуру. Вари гьамцдар терефар гьисабназ гъадагъури, дюн’яйин гизаф гьюкуматари тIумутIчивалин цирклар артмиш апIбаз гизаф фикир тувра.

– Казбек Жамиевич, интервью тувбаз чухсагъул, увуз сагъ’вал, яв кIваъ айи мурад-метлебар кIулиз удучIвувал ккун апIураза.