Дербент шагьриъ ерлешмиш дубхьнайи ислам диндин «Бабуль-Абваб» тешкилат неинки Дагъустандиъ, хъа гьацира Кафари Кавказдин регионариъ ва хайлин мусурман уьлкйириъ машгьур ву. Му центри ислам дин тарабгъбан, жигьилариз рюгьнанна эдебнан тербия тувбан ляхин гъабхури 20 йистIан артухъ ву.

 

Гъубшу гьяфтайиъ «Табасарандин нурар» газатдин журналистар «Бабуль-Абваб» тешкилатдиз хялар гъахьнийи, ва Дербент шагьрин жума мистан имам, шейх Исамудин-эфендийихъди, «Бабуль-Абваб» тешкилатдин дахилнаъди ляхин апIурайи, Аьбдуллагь-эфендийин ччвурнахъ хъайи исламдин университетдин ректор Ариф Сеидовдихъди дурари сюгьбатар гъурхнийи.

– Исамудин-эфенди, гъи хайлин жигьилар ислам диндихьна илтIикIура, чпин ляхнар шариаьтдихъди дюз гъюруси гъахуз чалишмиш шула. Хъа, тмуну терефнаан, динди къадагъа дапIнайи ляхнарихъ юкIв хъайидарра цIиб адар. Чпи динагьлийир вуча кIури, мешребсуз ляхнар апIрударра хайлин а. Яв фик-риан, аькьюллу динагьли, кIваантIан Аллагьдихъ хъугънайи кас фицир духьну ккунду?

– Бисмиллягьи-ррягьмани-ррягьим. Ассаламу аьлейкум ва рягьматуллагьу Тяаьла ва баракату, йиз хялар.

Ав, ужуб суал вуйичв, ухьу ихь гележегдикан гьамусмиди фикир дапIну ккунду. Ихь аьхю абйир-бабарилан ухьуз имбудар ужудар насигьятар, тербия тувбан къайдйир ву: аьхюр-бицIир аьгъяди, диндин рякь ва сар-сариз гьюрмат ади дуланмиш хьуб, гъуншйириз уж’вал апIуб. Ав, улихьна вуйи Совет гьюкуматдин диндихьна янашмиш’вал фициб вуш, варидиз аьгъяхьуз. Гизафдар партияйик кайи ва дурариз дин хъапIувал къадагъа дапIнайи. Вушра, иман айи касди, фтизкIа дилигди, инсанариз улупуз апIурайиб дарич кIури, чпиин али фарз – хьуб гъудган, жиниди вушра, апIури гъахьну. Думу аьхюдариз бицIидарин терефнаан гьюрмат айи замана вуйи. Хъа гъи, диндихъна гизаф инсанар дуфна, вушра сар-сарихьна гьюрмат цIибтIан имдар. Пуз ккундузузки, гъи ухьу ихь бицIидарин, аьхю шулайи жигьиларин улихь нумуна духьну ккунду.

Йиз ихь ватанагьлийирихьна гьамциб тIалаб айиз. Гирами мусурман чвйир ва чйир, ухьу Аллагьди му дюн’яйиина халкь гъапIдар вухьа, гьаци вуйиган, Аллагьдин уж’вал ва берекет, жямяаьтдин сабвал наан аш, гьадушваъ шулу. Ухьу ихь арайиъ гьюжат, гъалмагъал хьуз гъитну ккундар. Даршиш, ихь сабвалра зяиф хьибди, ихь кIул’ина кьазйиртIан савайи фукIа гъибдар. Гьаци дархьбан бадали, ухьу сатIиди Кьур’андихьинди, Мягьяммед Пайгъамбрин (с.аь.в.)Суннайихьинди илтIикIну ккунду.

Гъийин замана читинуб дубхьна: гуж айидари зяифдариин агъавал апIура, тIафалвал, инсанар гъирмиш апIувал, лукI’валиъ ирчувал артухъ-артухъ шула. Аьжузариз, йитимариз яшамиш хьуз мумкинвал адар. Инсафсуз касари агъавал апIури, дюн’я чиркин апIура.

Аллагьди ухьуз дугъривалихьна, инсанвал уьбхбахьна дих апIура. Аллагьдиз жюрбежюр динар хъаърайи халкьарин арайиъра душманвал ади ккундар. Ухьу ихь багахь хьайи гъунши касдиз, думу жара диндин вакил вушра, гьюрмат дапIну ккунду. Дугъахьинди жвуван бай-шурахьиндиси, багахьлуйихьиндиси машнаъ инчI ади лигай, дугъан саб фициб-вуш игьтияж аш, думу гьубкIай. Ухьу му уьмриан гъушган, Аллагьу Тяаьлайин саб кIуру суал, гъуншдихъди фици гъахьунва, кIуруб хьибди. Вари инсанар, Аллагьдин гирами дафтрариъ улупнайиси, инсанвал уьбхюри, яшамиш духьну ккунду. Аллагьди ухьуз, дугъривал, инсанвал уьбхяй, умуд кади гъузай ва му дюн’яйиъ сар АллагьдихьантIан гучI мапIанай, кIура.

– Учуз айи мялуматариинди, учву гьар шембе йигъан мевлюд тешкил апIури шулчва. Му аьдат фици арайиз гъафнуш ва гьапIуз думу шембе йигъан тешкил апIуруш, ктибтуб ккун апIурача.

– Дербент шагьур вари дюн’яйиъ гирами йишвси гьисаб шула, гьаз гъапиш ихь Мягьяммед Пайгъамбрин (с.аь.в.) рякъюъди гъушу 40 асгьябар их гирами Къирхларин ругариин кивна. Му варитIан аьхю яшнан шагьурси гьисаб шула. Гьар жюрейин миллетар а, гьардин чпин динра айиб ву, ва гьаддихъди сабси, шагьристанари сар-сарихьна вуйи гьюрмат, хатур уьбхяй кIури, ихь абйири ухьуз гъиту васиятар тамам апIурайивалиин гизаф рази вуза. Мушваъ ихь мусурман чвйир ва чйир албагну, саламатди чпин абйирин дин хъапIри, яшамиш шула.

Ав, гьар шембе йигъан учу му мистаъ мавлид апIури шулча. Гьаз гъапиш, гъийин девриъ инсанар сар-сарихьан ярхла шула ва диндикан дурарин аьгъювалра зяиф хьуз мумкин ву. Му жюрейин серенжемари дурар сатIи апIура, айи аьлакьйир сигъ хьуз гъитра – гьаму далилар фикирназ гъадагъну, гьамциб аьдат ккебгъунча. Пуз ккундузуз, му мажлисариъ хайлин ихь жигьилар иштирак шула, гьадрарихъди сабси гъуллугъариъ лихурайи касарра гъюз хъюгъна. Мажлисариъ иштирак гъахьидар, цIийи аьгъювалар гъадагъну, разиди гъягъюри шулу.

– «Бабуль-Абваб» тешкилатдин дахилнаъ исламдин университет ва медресе ляхник ка. Мушваъ фу кьадар баяр-шубари аьгъювалар гъадагъура? Урхувал ккудубкIиган, дурари фу ляхин апIури шулу? Сабсан cуал: дурарин яшайиш, ипIуб-убхъуб фици албагнайичв?

– Исламдин университет ихь шейх Абдуллагь-эфендийин ччвурнахъ хъайиб вуйи, ва думу 2005-пи йисан абццну. Думу ляхник кипхъан мина учу Кьибла Дагъустандиъ айи мистариз хайлин имамар гьязур гъапIунча. Медресейиъ ва университетдиъ 170-тIан артухъ баяр-шубари урхурайич. Кьур’ан аьгъю апIбалан, ислам дин аьгъю апIру илмарилан савайи, урус чIалра киврача, фицики имамари, чпин фикрар ачмиш апIбан бадали, хъпехъурайидарин юкIварихьна рякъ абгбан бадали, марцциди, гъалатIар ктарди урус чIал дапIну ккунду. Гизафси учухьна урхуз гъюрудар касиб хизанариан ясана саламатсуз кюлфетариан вуйи баяр-шубар ву. Яшайиш жигьатнаанра учхьан удукьру кюмек апIури, дурар дюз рякьюъ тIауз чалишмиш шулача. Гьамусяаьт университетдиз юкьуб мертебайин дараматар а, душваъ дахъру йишварра, спортдин залра, уьл ипIрушвра ва жара лазим вуйи шартIарра яратмиш дапIнача. ИпIруб ва дахъру йишвар пулсузди вуйич. Хъа университетдин имбу месэлйирикан дидин ректор Ариф Сеидовди узутIан ужуди ктибтиди, – гъапнийи Исамудин-эфендийи.

Сеидов Ариф Эфледи-нович Табасаран райондин Хили-Пенжигь гъулаъ бабкан гъахьир ву. Дугъу чав кIулиъ айи университетдикан гьамцдар мялуматар тувнийи: «Ич тешкилат 1998-пи йислан мина либхура. Му тешкилат ва му мист Табасаран райондин Хюрик гъулан мистан имам устаз Сиражудин-эфендийин жягьтлувалиинди тешкил гъапIуб вуйи. Думу Алагьдин рягьматдиз душну, сарун миржид йискьан ву. Думуган тикишлишдин ляхнар бегьемди ккудукIну адайи, хъа гъи, магьа учвуз рябгъюрайиганси, университет ляхник кипну, студентарра кьабул апIурача. Гьамус дишагьлийириз дарсар кивру корпусарра тикмиш дапIнача».

– Учуз «Бабуль-Абваб» тешкилатдин жилиин дивнайи дараматариъ хайлин хизанар яшамиш шулайиб аьгъю гъабхьунчуз. Дурар фужар ву? Ичв тешкилатдиъ лихурайидарин хизанар яшамиш шлу йишвахъди тямин апIувал фици ву?

– Ялгъузди вуйидариз, пишекрариз ва тялимариз, узу зиихъ гъапиганси, яшамиш хьуз йишвар ачуз. Хизанар хъайидар яшамиш шлу хуларихъди тямин апIбан месэлара кIваълан гьапIнадарча. Ич тешкилатдин меселйир гьял апIуз гьюкуматдин терефнаара ужуб фикир тувра. Дупну ккундуки, ич институтдин филиалин дараматдин кьяляхъ улихьди гаражар гъахьи ачухъ йишв хьайи. Душв’ин ич архитекторарин проектариинди «Бабуль-Абваб» тешкилатдиъ лихурайидариз, пишекрариз гьарсаб хизандиз жа-жаради яшамиш шлу хуларра дивунча. Гьацдар чпин хусуси хулариъ гьамус саки 27 хизантIан артухъ яшамиш шула. Мушваъ учу дишагьлийириз палтар дирхуз улупру карханйирра арццнача. Кьюбпи мертебайиъ 2013 йисхъан мина спортдин мектебра либхура.

Сюгьбатнан аьхириъ Исамудин-эфендийи Сира-жудин-эфендийикан аьхю гьюрматниинди ктибтнийи. «Узу Сиражудин-эфендийихь урхури гъахьир вуза. Думу гьаргандиз йиз мялимди гъузди, дугъу уьмрин ва илмин гизаф дарсар тувунзуз», – гъапнийи ич сюгьбатчийи ва чан устаздикан хайлин маракьлу ихтилатар ктитнийи.

– Гьамусяаьт гирами Раббиуль-Авваль ваз улуб-кьна. Му вазлиъ бабкан гъахьи ихь Мюгьюмед Пайгъамбрин (с.аь.в.) гьюрматназ ичв тешкилатдиъ аьхю мевлюд тешкил апIуз гьязур шулайиб аьгъячуз. Аллагьу Тяаьлайи кьабул апIри ичв мажлис.

– Ав, 10-пи ноябриъ, иншаллагь, мевлюд апIуз гьязурлугар гъахурача. Йиз кIваан му гирами ваз улубкьбахъди вари мусурман чвйир ва чйир мубарак апIураза. Гъит, вари дюн’яйиъ ислягьвал ибшри, гъит, гьарсар касдин кIван хиялар тамам ишри, жандин сагъвал, гьюрмат-хатур ади дуламиш ишри вари ихь мусурман улмат. Халис мусурман касдин аьхиримжи лик женнетдин гирами ругариин дубкьруб ибшри, ва гьадрарихъди сабси ичвра, гъи му мяналу сюгьбат гъабхбан. Амин!