Улихьна йигъари Дагъустан Республикайин Халкьдин Собраниейин депутатарин корпусдиъ Хабаровский крайиъ РД-йин Правительствойин вакил вуйи Бейдуллагь Исаевдиз, чав крайиъ гъабхурайи ужуб ляхниз дилигну, РД-йин Правительствойин Гьюрматнан грамота тувну.

 

Бейдуллагь Исаев Дагъустандихьан лап ярхла вуйи Хабаровский крайиъ яшамиш шулашра, урус ва дагълу халкьарин арайиъ айи аьлакьйир яркьу апIури, республикайиъ гъягъюрайи жюрбежюр гьядисйирин гъаразнаъ ади, жвуван бицIи ватандиъ шулайи ужудар дигиш’валарихъди гьарган танишди шулу. Дугъу Интернетдиъ, жюрбежюр социалин сетариъ Хив ва Табасаран районариъ, республикайиъ гъягъюрайи гьядисйирикан чан фикрар ачухъ апIури, машкврарихъди тебрик апIури шулу. Гьамциб янашмиш’вали Бейдуллагь Муслимович ужур ватанпервер, багъри юрднахъан юкIв убгурайир вуйивал субут апIура. Бейдуллагь Исаев «Табасарандин нурар» газатдин аьхю дустра ву. Мумкинвал дубхьну, му кас багъри газатдин аьгьвалат фициб вуш аьгъю дарапIди, затра кьяляхъ гъягъюри шулдар. Магьа думу нубатнан ражари редакцияйиз хялижв гъахьну.

 

Дугъахъди вуйи сюгьбат гьамциб суалналан ккебгъунча:

 

– Бейдуллагь Муслимович, ихь аьхиримжи гьюрюшдихъан мина учву гъабхурайи ляхниъ фицдар дигиш’валар, хъуркьувалар гъахьну?

 

– Кьюд йисандин арайиъ ляхниъ хайлин дигиш’валар духьна, гизаф проектар уьмриз кечирмиш апIбахъ хъача. 2018-2019-пи йисари ярхла ригъ гьудубчIвру терефариъ гьязур дапIнайи проектар Дагъустандиъ уьмриз кечирмиш апIбиин ляхин гъабхурача. Ярхла юрдариан вуйи вакиларихъди учу Табасаран ва Хив районариз гъушунча. Ич метлеб – ихь бицIи ватандиъ туризм артмиш апIувал вуйич. Туризмдин артмиш’вали вари республикайин экономика за апIуз кюмек тувди. Туризмдин швнуб-саб тереф а: спортдин, диндин, этнотуризм ва гь.ж. Этнотуризм артмиш апIуз ихь республикайиъ вари а: табиаьт, кюгьне йишвар, ужудар марцци ипIру-убхъру сурсатар, хялар кьабул апIуз аьгъювалин аьдатар. Гележегдиъ му туризмди сабпи йишв бисиди.

 

Экспертарихъди Хив ва Табасаран районариз гъушунча. Ихь районариъ, асас вуди Табасаран райондиъ, туризмдин артмиш’вализ гизаф мумкинвалар а, инфраструктурара артмишди ву. Жара районаризра гъушунча. Планар, цIийи маршрутар айич. Узухъди Хабаровский крайиан дуфнайи эксперт туризмдин цирклиан аьхю тажруба айи кас вуйи. Этнотуризмдин пишекар вуди, дугъу хялар кьабул апIру хулар тикмиш апIувалин ляхин гъабхура. Ихь гъулариъ ляхин адрувализ лигну, жигьилар гъулариъ гъузри амдар, мектебариз гъягъру бицIидарин кьадар лап цIиб дубхьна. Жигьилар гъулариъ гъузбан бадали, дурариз ляхин лазим ву. Туризмди – хялар гъюру хулари, пешкешди тувуз шлу жюрбежюр алатари, марцци сурсатарикан гьязур дапIнайи хурагари, туристариз ихтилатар апIрудари – гъазанмиш апIуз мумкинвал тувди.

 

– Туриствал артмиш апIбан бадали, пулин хайлин дакьатар лазим ву. Думу месэла фици гьял апIбанди вучва?

 

– Туризм артмиш апIувал – гъагъи ляхин ву. Мидланра савайи, аьхиримжи 10-20 йисандин арайиъ ихь республикайин адра думукьан ужуб дар. Учу, аьлакьйир яркьу апIури, гьадму ужудар дару фикрар даргъурача: спортдин, рягьимлувалин серенжемариинди дагъустанлуйирин юкIвар ачухъди вуйивал улупуз ккундучуз. Хъа туризмдиъ саб ужуб тереф а: думу ккебгъуз гъагъиди дар. Гьаддиз хялар кьабул апIру хулар тIалабариз барабардар гъахьиш, ужу ву. Дицисдар хуларин эйсйириз пул харж апIуз ккундар.

 

Хабаровский крайиъ айидар Китайиъ гьясил гъапIу сурсатар ву. Дагъустан – му гьюл, дагълар, уткан табиаьт, инсанарин ачухъ машар ву. Спортдин туризмдизра аьхю мумкинвалар айихь. Улихьна йигъари Вадим Аслановдихъди гъабхьи гюрюшдиъ гъюру йисан Табасаран райондиъ вари халкьарин спортсменарин иштирак’вал ади спортдин талитар гъахуз йикьрар гъапIунча. Спортсменари хъапIрайи уьмриин гюзчивал гъабхурайидарин кьадарра аьхюб ву. Спортдин кюмекнииндира туристар жалб апIуз хьибди.

 

– Туристар гъюру йишвариз ужудар рякъяр лазим ву. Ихь районариъ рякъяр къайдайиз хуз хъюгъна, амма му ляхнар гьеле вари терефариз хъуркьнадар. Гьаму месэла фици гьял апIбанди вучва?

 

– Гьякьлуди гъапиш, бязи харижи уьлкйирин туристариз гьаци рякъяр адру йишварра кьабулди шулу. Ужудар рякъяр айи йишвар гизаф а, хъа цивилизацияйин лик кубкIну адру йишвар рякъюз ккунидарин кьадарра цIиб дар. Гьаддиз учу артухъси ихь бицIи ватандин ад за апIбиин ляхин апIурача.

 

– Хабаровский крайиъ айи Дагъустандин халкьарин культурайин Центри фициб ляхин гъабхура?

 

– Дагъустанлуйирикан харжи фикрар гьапIуз апIурачва кIури гьерхиган, жваб тувуз шлудар адар. Дурариз федеарлин каналариан гъюрайи хабрар ерхьура, гьадму хабрариинди дурари ихь халкьдиз кьимат тувра. Учу лайикьлу спорстменариз теклиф апIурача, «Лезгинка» ансамбль хъади гъафунча, Дагъустандикан кIурайи ужуб гафнан гъвалахъ учу хъача.

 

2018-пи йисан ич культурайин центри Президентдин грант гъадабгъну, милли чIалариинди дарсар кивуз ихтияр ачуз. Центриъ варитIан ужуди гъахурайидар табасаран чIалнан дарсар ву. Урус миллетдин вакиларра кмиди табасаран чIал дубгъуз гъюра. Жара чIаларра кивра. Узу ватандихьан ярхлаъ яшамиш шули, 20 йискьан вуйиз, бабан чIал дадайихъдитIан апIувал алабхъури шулдар. Дагъустандиъ айи йиз багахьлуйирира варидари урус чIал апIуру. Гьяйиф, му ляхин узуз кьабулди даршра, девир гьациб дубхьна.

 

Гьаму йисан учу Дагъустан Республикайин поэзияйин йигъ гъубхунча. Хабаровский крайиъ ачухъ майдандиин кIваз хуш вуйидариз варидариз чпин бабан чIалниинди ккуни шиърар урхуз мумкинвал тувунча. Гъюру йисан думу жюрейин серенжем хъана яркьуди гъабхидича.

 

– Хабаровский крайиъ фукьан табасаранар яшамиш шула?

 

– Дугъриди гъапиш, кьадар аьгъдарзуз. Узхьан Дагъустандиъ, Хив райондин вакил вуза, пуз шулзухьан, хъа Хабаровскдиъ узу Дагъустандин вакил вуза. Дагъустанлуйир гизаф а. Душваъ айи 5 агъзуртIан артухъ дагъустанлуйир гизафси дявдин гъуллугънаъ айидар ву: офицерар, контрактникар – 2 агъзуртIан артухъ ву.

 

– Улихьнаси Забайкальейиъ дявдин частнаъ Рамиль Шамусдиновди автоматдиан йивну инсанар гъийихнийи. Гьадму жюрейин дюшюшар дархьбан бадали, фициб ляхин гъабхурачва?

 

– Ригъ гьудубчIвру терефнан дявдин округдиъ гьадму дюшюш гъабхьнийи. Командованиейихъди узура сюгьбатар гъухунза. Дявдин частариз гъягъюри, дагъустанлуйирихъди гюрюшмиш шули, айи учIру месэлйир арайиз адагъури, сюгьбатар гъахури шулча. Гюрюшарин кьяляхъ, офицерарин гафариинди, жигьиларин чпин буржийихьна вуйи янашмиш’вал дигиш шулу. Дявдин частариз гъягърударихъди диндин кIулиъ айирра шулу. Ярхла ригъ гьудубчIвру терефнан округдиъ 29 имам ва дурарин кюмекчйир а. Дурар Дгъустандиъ диндин урхбан идарйир ккудукIдар ву. Дагъустан Республикайин муфтиятдихъдира ужудар аьлакьйир уьрхюрача. Шейх Аьгьмад-гьяжи Аьбдуллаевди учу гъабхурайи ляхниз заан кьимат тувра. Муфтиятдин терефнаан крайиз гьар йисан делегация гъюра, серенжемар тешкил апIурача, мевлюдар гъахури шулча.

 

Хабаровский крайиъ айи аьхюну пай дагъустанлуйириз чпи Дагъустандин маш вуйивал затра гьархрадар, дурари вари аьдатар кIули гъахура.

 

Жигьиларикан ихь бицIи ва аьхю ватан ккун апIувал, чпин юкIв хъайи ляхниин машгъул хьувал ккун апIураза. Аьхюдариз гьюрмат апIувал – му ихь халкьдин сурат вуйихь. Хизанариъ албагну, кIваъ манишин ади гъузай.

 

– Бейдуллагь Муслимович, маракьлу сюгьбат гъабхбаз чухсагъул. Ватан, инсанар бадали зигурайи зегьметнаъ хъана аьхю хъуркьувалар ишривуз.