Автор Гюльнара Мягьямедова
Инсандин бедендиъ кудубчIву фунуб кьюкьназра халкьдин арайиъ рак уьзур кIури шулу. Хъа духтрари ракдин варжтIан зиина жюрйир жара апIуру. Ракдин кьюкьяр инсандин бедендин фунуб йишвакра арайиз гъюз мумкин ву. Му къурхулу уьзрин лишнарикан саб – бедендин клеткйир дюз дарди аьхю хьуз ва вари бедендиъ тарагъуз хъюгъювал ву.
Онкологияйин уьзрар, аьдати инсанарин фикриинди, аьжаликкан ккадагъуз даршлу, инсан йикIру ицц-рушин ву. Хъа духтрарин улупбариинди, онкологияйин вари уьзрар инсан аьжалихъна хрудар дар. Аьзарлу гъашидарин аьхюну пай сагъ шулу.
Варидюн’яйин агьалйирин сагъламвал уьбхбан тешкилатдин (ВОЗ) улупбариинди, 2030-пи йисаз онкологияйин уьзриан аьзарлу шулайидарин кьадар дюн’яйиъ 40% артухъ хьибди. Дюн’яйиъси Урусатдиъра онкология вартIан гизаф инсанар йихурайи уьз-рарик кабхъра. Урусатдиъ жиларин арайиъ варитIан гизаф тарабгънайиб дюднин, бронхарин, гъурдларин рак ву, хъа дишагьлийирин арайиъ – мухрарин рак ву. Дагъустан Республикайиъра рак уьзур кайидарин кьадар аьхюб ву.
Гизафси дишагьлийир, чпин уьзур лап гъагъи дархьиди, духтрихьна илтIикIури шулдар. Саб пашман дюшюш кIваина гъюрайиз. Саб жигьил хизандиъ шубур велед аргъаж шулайи. Хабарсузди хизандин кIул, гъурдларин рак кубчIвну, аьзарлу гъахьнийи ва цIиб вахтналан гъакIнийи. Шубур веледдин гъайгъушнар кIул’ин алахьу дишагьлийиз, чан сагъламвализ фикир тувуз вахт адайи. Чак якьинди иццрушин кайиб аьгъю гъабхьиган, жигьил дишагьли духтрихьна гъушнийи. Дишагьлийин гафариинди, духтир яшлу кас вуди гъахьну.
«Я жан риш, гъулариъ яшамиш шулайи авам дишагьли вуйиш, гъавриъ хьидийза, хъа уву, образование айи, гьарсабдикан аьгъю дишагьлийи, яв уьзур гьамци гъати хьайиз гьаз гъибтунва?» кIури, духтир улхуз хъюгънийи. Хъа гъулхну кIури, вахт кьяляхъ апIуз сарихьанра шулдар. Духтри дишлади чахьан шлу дармнар дидикIну, гуж-балайиинди дишагьлийин уьмур ярхи апIури гъахьну. Амма цIиб вахтналан, шубур велед йитим дапIну, жигьил дадара гъакIнийи.
Къайд апIуз ккундузузки, ихь ватанагьлийир, аман имидикьан гагьди, духтрарихьна илтIикIури шулдар. Гьаддиз табасаран дишагьлийин сагъламвалин гъаразнаъ сар учв ваъ, вари хизан духьну ккунду, фицики дишагьлийиз, хизандин гъайгъушнарихьан ярхла духьну, духтрихьна гъягъюз мюгьлет цIибтIан шулдар.
Гьар йисан 4-пи феврали вари дюн’яйиъ рак уьзрихъди женг гъабхбан йигъ къайд апIура. Думу йигъ тешкил апIбан метлеб агьалйириз рак уьзрикан артухъ мялуматар тувуб, инсан гьаммишан чан сагъвал уьбхбан гъаразнаъ духьну ккунивал кIваин апIуб ву. Гъи деврин медицинайин артмиш’валин дережа заануб ву, медицинайин заан технологйири рак уьзриин гъалиб хьуз мумкинвал тувра. Асасуб вахтниинди уьзур кайивал аьгъю апIуб ву.
Аьхириъ дарпиди гъибтуз шулдарзухьан: макьала гьязур апIруган, гизаф дарш саб 20 ражари РД-йин сагъламвалин министерствойиз интернетдиъ улупнайи телефонарин номерариз дих гъапIнийза. Саб телефондианра жаваб тувундариз. Аьхирки, «горячая линия» номериз дих гъапIиган, канцелярияйин телефондин номер тувнийи, хъа душваъ лихурайи шуру, минздравдин пресс-службайин вакилин телефондин номер тувнийи. Дугъура, гъи вахт адариз, закур дих апIин гъапнийи, хъа закур – ляхин дарапIру султ йигъан, дугъу узуз затра жаваб тутрувур. Ихь агьалйирин сагъламвалин гъаразнаъ айи министерствойи гьамци ляхин апIури гъабхьиш, сагъу инсанарра аьзарлу хьуз мумкин ву.
PS. Улихьна йигъари газатдин редакцияйиз Дагъустандин гьюкуматдин медицинайин университетдин профессор Мягьямед Ризаханов гъафнийи. Дугъу, университетдин студентариз чав дарс кивруган фициб насигьят тувруш, ктибтнийи.
«Узу дарс киврайи студентар вари диндин рякъюъ айидар ву. Учву Первердигар Аллагьди инсан сагъ апIуз, уьмур уьбхюз ихтияр тувнайи пишекрар хьидичва. Хъа аьгъювалар адарди, инсанар фици сагъ апIидичва? Магьа гьаму улихьнаси, футбол апIурайи сар жигьил спортсмен футболин майдандиин алдакну, дугъан юкIв дийибгъну. Гьадму командайин духтир дишлади хъуркьну, тялукь кюмек тувну, спортсмендин юкIв либхуз гъитну. Эгер деврин технологйирихъди таниш дайиш, духтирвалин аьгъювалар адайиш, дугъхьан спортсмен сагъ апIуз хьибдайи. Духтрин дирбаш’вали думу сагъ гъапIну. Духтрин жавабдарвал аьхюб ву. Йиз гафарихъ вари хъпехъуру, фуж-вуш дарсар ужуди урхуз хъюгъру. Хъа вари инсанар сабсдар дар», – гъапнийи Мягьямед Ризахановди.
Гьяйифки сагъламвалин идарйириъ айидариз чпиз киву дарсар лап ухди кIваълан гъягъюру, Аллагьди чпиз табшурмиш дапIнайи инсан сагъ апIбахъан вуйи жавабдарваликан гьархру.
