Гюлягьмад Маллялиев
Ккудубшу гьяфтайиъ Москвайиъ яшамиш шулайи табасаранар хайирлу ляхнин шибритI ипуз уч гъахьну. Думу ляхникан узуз Патрис Лумумбайин ччвурнахъ хъайи РУДН-дин проректорин кюмекчиди лихурайи, гъулан мяишатдин илмарин кандидат вуйи ихь ватанагьли Гьясамутдин Эседовди ктибтну. Дупну ккундуки, табасаранарин серенжем тешкил гъапIурра, кIули гъубхурра гьадму вуйи.
«Ав, 10-пи февралиъ Москвайиъ уьлкейин меркездиъ табасаранарин милли ва культурайин автономия тешкил апIуб метлеб ади ихь халкьдин вакилар уч гъахьнийи. Думу серенжемдиъ ихь халкьдин жюрбежюр цирклариъ лихурайи ватанагьлийир иштирак гъахьнийи – илимдин, образованиейин, культурайин, сагъламвал уьбхбан, юриспруденцияйин, ихтиярар уьрхру органарин, диндин, жигьиларин тешкилатарин вакилар. Сакьюдарин ччвурарра дисидиза: Москвайиъ Сеченовский университетдин профессор, медицинайин илмарин доктор Эседуллагь Уьсманов, чIатху предпринимателар Рягьимхан Мурадханов ва Эфлетдин Ярягьмедов, Нариман Аьлимурадов, адвокат Маллашябан Ханмирзаев, ва гь.ж.
ГъитIибккнайи месэла гьял апIбаъ вари жанлуди иштирак гъахьнийи. Натижайиъ Москвайиъ табасаранарин милли ва культурайин автономия тешкил апIбан мясляаьтнахъна гъафунча. Автономияйин асас метлеб ихь халкьдин аьнтIикьавал, чIал, культура уьбхюб, дурар артмиш хьуз кюмек тувуб ву.
Апрелин вазли автономия тешкил апIбан собрание кIули гъабхуз ккача. Хъа гьамусяаьт цIийи тешкилат яратмиш апIбахъди аьлакьалу юридический месэлйир гьял апIбиин эллешмиш духьнача», – ктибтнийи Эседуллагь Усьмановди.
Къайд: официальный улупбариинди Москвайиъ яшамиш шулайи табасаранарин кьадар 2 агъзурилан зина ву, хъа Подмосковьейиъ, 2020-пи йисандин улупбариинди – 985 кас.
Дупну ккундуки, сифте Дербент шагьрин табасаранарин милли ва культурайин автономия тешкил гъапIнийи (2020-пи йисан 7-пи декабриъ). Дидин председателди Дербент шагьрин депутатарин собраниейин председателин заместитель Айваз Аьлиханов ктагънийи. Кьяляхъна Дербент райондин (председатель Табасаран театрин актер Аьгьмад ТIаибов) ва Дагъустан Республикайин табасаранарин милли ва культурайин автономйир арайиз гъахну. Гъи республикайин табасаранарин автономияйиз регьбервал туврайир Айваз Аьлиханов ву, хъа Дербент шагьрин автономияйин кIулиъ шаир ва жямяьтлугъ кас Эльмира Аьшурбегова дерккна.
Эгер табасаранар яшамиш шулайи жара регионарикан улхуруш, гъи варитIан гизаф ихь ватанагьлийир Ставрополь крайиъ а. Официально вуди душваъ 6765 кас (2021-пи йисарин улупбариинди), хъа гьякьикьатдиъ 10 агъзурихьна табасаранлуйир яшамиш шула. Гъийин йигъаз табасаранари кьюб ражари душваъра автономия тешкил апIуз чарйир гъапIну – 2018 ва 2021-пи йисари. Ставрополиъ яшамиш шулайи ихь ватанагьли, «Афна» ООО-йин генеральный директор Нариман Аьбдулкеримовдин гафариинди, кьюбиб ражарира – сифте жямяаьтлугъ кас Айваз Рамазанов, кьюбпи ражари Табасаранарин яшлу касарин советдин председатель Исамудин Рамазанов ва писатель Алевсет Дарчев гъафиган, крайиъ айи ватанагьлийир уч дапIну, дурарин улихь му месэла гъитIибккнийи, амма аьхю яшнан табасаранари кьюбиб ражарира му ляхникк кIул ккивундайи.
«Йиз фикриан, мици дубхьну ккундар. Узу дурарин му гьяракатар лап дюз дарударси гьисаб апIураза. Гьарсар касди жвуван халкьдихъан юкIв убгури ккунду, иллагьки язиъ айи вахтна. БицIи ватандихъди аьлакьа уьбхюри, душваъ гъягъюрайи гьядисйир, цIийи хабрар гюзет апIури, бабан чIалнан, культурайин гъаразнаъ ади ккунду, ва му ляхнин сабпи жергйириъ яшлуйир хьуб ухшарра ву, думу дурарин буржира ву. Гьамус, Дагъустан Республикайин табасаранарин милли ва культурайин автономияйин терефнаан къаршувал адарш, учуз Ставрополь крайиъ табасаранарин автономия тешкил апIуб ва дидин кIулиъ дийигъуб ихь ватанагьли, машгьур спортсмен-альпинист ва предприниматель Казбек Аьлимурадовдиз табшурмиш апIуз ккундучуз. Йиз фикриан, думу учвра къаршу хьидар, дугъу ляхинра ужуди кIули гъабхиди»,
– гъапнийи Нариман Аьбдулкеримовди.
Табасаранарин милли ва культурайин автономия тешкил апIбан жягьтчи Айваз Аьлихановдиканра му месэлайин гьякьнаан чан фикир пуб ккун гъапIнийза.
«Милли ва культурайин автономия табасаранариз чарасуз лазим ву. Ихь уьлкейин къанунари гьарсаб халкьдиз жвуван миллетдин аьнтIикьавал уьбхбан, чIал, образование, милли культура артмиш хьпан месэлйир кIул’инди, автономия тешкил дапIну, миллетдин кьуватариинди гьял апIуз мумкинвал тувна. Гьаддиз ихь бязи ватанагьлийирин «республикайин ва аьхю уьлкейин дахилнаъ ади, «автономия» шлуб дар, му халкьар гъяуз апIурайиб ву» кIуру фикрар дюзидар дар. Аьксиди, ихь республикайиъ айи жюрбежюр халкьарин милли автономйири жигьил наслиз ватанпервервалин тербия тувбаъ, бицIи ва аьхю ватандихьна дурари ккунивал чIиви апIбаъ ужуб ляхин гъабхура. Гьаддихъди сабси, ухьу гизаф миллетар айи уьлкейиъ жуван маракьарра уьрхюри, жвуван иццруб-угрубдиз лигури ккунду. Узу Урусатдин жара регионариъра табасаранарин автономйир тешкил апIуз кюмек тувуз гьарган гьязур вуза, ва туврира аза. Му ляхин анжагъ жвуван халкь, дидин аку гележег бадали апIурайиб вуйихь»,
– гъапнийи Айваз Аьлихановди.
