Гюлягьмад Маллялиев

Уьлкейин Президент ктагъбан сечкйирра улдучIвну гъушну. Учу, «Табасарандин нурар» газатдин коллективди, му сечкйирикан газат, сайт ва социалин сетариъ айи газатдин машар урхурайидариз шубуд йигъандин сечкйир наан ва фици кIули гъягъюраш, вахт ккимиди хабар тувуз гъайгъу гъизигнийча. Вари журналистарира гьаму йигъари, сечкйирин участокариз душну, чпин ватандаш буржира тамам гъапIну.

 

Дюзди дупну ккунду, инсанарин сечкйириз гъягъюз аьшкь ва маракьлувал имдар. Гьаз мици вуш, варидариз аьгъяхьуз. Амма жюрбежюр багьнйири ухьуз жвуван буржи тамам апIбахьан ярхла хьуз ихтияр туврадар. КIваин апIуз ккундузуз: 20-пи аьсрин 1920-1930-пи йисари ихь уьлкейиъ сечкичивалин сеснахъ мягьрум апIувал варитIан учIру жазйирикан саб вуди гъабхьну. 1930-пи йисари истисмарикк ккахъу, кулак гъапIу саб жерге ихь ватанагьлийирин документарихъди таниш гъахьунза. Дурарин тамам варидарин личный делойириъ «сечкйириъ сес тувбахъ мягьрум дапIна» дибикIна.

Сечкичийин ихтиярнахъ мягьрум дапIнайидарин уьмур лап читин шули гъабхьну. Дурар чиб ва дурарин баяр-шубар урхбан заведенйириз, колхоздиз, артелиз вая кооперативдиз, комсомолин ва партияйин жергйириз кьабул апIудайи: ляхниъ дийигъруганра дурариз хайлин манигъвалар шуйи. Сеснахъ мягьрум дапIнайидариин хусуси налог илибтIуйи, хъа ипIру-убхъру шей’ар карточкйирихъди тувуз хъюгъиган, дурариз карточкйирра тувуб гъадагъа гъапIнийи, ва мицдар хизанар ипIруб кьюб-шубуб ражари багьади гъадабгъуз мажбур шуйи. Бязи вахтари дурариз тувру пенсйирра, пособйирра хътатIуйи.

Сечкичийин сес тувбан ихтиярнаъ цIийикIултIан учIбван бадали, инсанар ужузвалиъ кIул ипуз, жвуван хизандин вакилар гатIахьуз, жуван тухмин тарих дюзиб даруб вуйивал кIул’ина гъадабгъуз мажбур апIуйи.

Хъа советарин девриз улихь вахтари аьдати халкьдиз саб жюрейинра политикайин ихтиярар ади гъабхьундар. Уьлкейин идара апIувалиъ иштирак хьпан бадали, аьдати халкьди фукьан жафа гъизигну, фукьан уьмрар тувну!

15-17-пи мартди кIули гъушу сечкйири, марцци штуси, гъи ихь аьхю уьлке айи гьял улупну.
Саб гъапиб ва узу гизаф рази гъапIуб – гъи инсанар уьлкейиъ ва дюн’яйиъ гъягъюрайи гьядисйирин гъавриъ хьуз хъюгъна ва гьамусяаьт чпилан гизаф шей’ар асиллу вуйивал аннамиш апIура.

Гьаддиз му сечкйириъ жвуван сес тувуз гъювал, имбу йисариси дарди, лап аьхюб гъабхьну. Гьаму шубуд йигъан сечкйирин участокариз гизафдар хизанариинди, чпин веледар, худлар хъади гъюйи. Яшлу, лап кьаби агьалйирира кмиди, читинвал кашра, дуфну, чпин сесер тувнийи. Яшлуйирин варидарин метлеб саб вуйи – жвуван худларин, гудларин закурин йигъ акуб хьуб, Украинайи гъягъюрайи гьядисйир ккудукIуб.

Кьюб гъапиб, му сечкйир, дугъриданна, гизаф йишвариъ машкврин, шадлугънан тав кади кIули гъушнийи – ужуб хайир-шейриз гъюрайидариси, марцци, цIийи палат алабхьнайи сечкичйири сес тувру пунктариъ мяълийир, ялхъвнар апIуйи, халкьдин алатариин мукьмар йивуйи, сари-сар тебрик апIуйи, садари гьюкуматдин гимн, тмундари ужувлан дюъйир урхуйи – инсанари чпи ужуб, файдалу ляхниъ шерик шулайивал гьисс апIурайи, фицики сечкйирин натижйирилан Урусатдин, дидин регионарин кьисмат, закурин йигъ асиллу шулайи.

Гьамдихъди сабси, му сечкйири ихь уьлкейин бязи агьалйирин политика жигьатнаан курвал, фикрин дигмиш дарувал улупну. Му шубуд йигъандин арайиъ уьлкейин жюрбежюр регионариан аьжайиб хабрар гъюри гъахьну, инсанари сечкйирин гъабариъ зеленка убзри, дурарик ва бюллетендиъ сес дивру кабинйирик цIийир кирчри гъахьну; сечкйирин участокариз тIуркIру сяняаьтар хуз чалишмиш хьувалин дюшюшарра гьисабназ гъадагъна. Эгер му ляхнар фикрин бегьемди гъудудуркьу жигьилари апIурайиш, башкъа ляхин вуйи, амма СМИ-йин хабрариан рякъюрайиганси, аьхюну пай тахсиркрарин яш 60-лан зина ву. Жигьил вахтна кIулиз аькьюл дарфи инсан йикIайизкьан ахмакьди гъузру, кIуру гафар дюзидар ву. Мисалназ, Уральский федеральный университетдин 50 йис яш дубхьнайи профессор-дишагьли, сечкйирин гъабраъ зеленка убзуз гьязур шулайиган гъидисну, хъа 64 йис яшнаъ айи дишагьлийи Пермь шагьриъ сечкйирин комиссия ерлешмиш дубхьнайи сабуну идарайин гьяжатнахайиъ аьхю петарда гъутIубкIну. Му ахмакьвалар мурари чпиз таниш дару касари телефондиан тувру буйругъариинди гъапIдар ву – я пул тувурчачвуз, ясана интернет-лутйири кучIлиинди дурарихьан тадабгъу пул кьяляхъ апIурча кIури, ясана гучIар ккаъри. Жвуван уьлке хатIайиъ айи вахтна, душмнарихъ хъугъну, ватандашариз яманлугъ апIру кас, ватандин, халкьдин хаинкар дарш, фуж вухъа?

Шубуд йигъандин арайиъ уьлкейиъ гьамцдар авали вая хаинкар инсанариина 61 уголовный делойир гъитIирккну. Дурарикан хайлиндариз 5 йисазкьан дустагъдин жаза гьадабтIуз мумкин ву.

Халкьдин агъалиъ дупнайиганси, лизирна кІарур нирихъна хъуркьиган аьгъю шулу. Гъи уьлке айи аьгьвалат, гьадму гьисабнаан, президент ктагъбан сечкйирра, вари марцциди улупру, лизибна кIаруб жара апIру нирик гьисаб ву. Гьаддиз фикир дапIну, вари халкь, ватан дийигънайи гъирагъдикинди кудучIвну ккун, даршиш нирин штари гъахуз мумкин ву – насларин гъалумвалихьна ва марцц апIуз даршлу нянайихьна.