Зубайдат Шябанова

Гизаф миллетар айи Дагъустандиъ жюрбежюр халкьарин вакилари саб хал-хизан ккебгъувал аьдатнан ляхин дубхьна. Гъи саб хизандиъ кьюр, шубур миллетдин вакилар алахьури шулу. Экспертари жюрбежюр миллетарин вакиларин ктикьу хизанарин ужудар ва харжи терефар ахтармиш апIури имиди, ихь республикайиъ айи интернационалин хизанари хайлин йисариинди чпин кюлфетдин мюгькамвал ва албагнайивал улупура.

 

Мюгькам хизан

Табасаран райондин Хючна гъул’ан вуйи Мягьямедриза ва Армине Аьбдуризаевари хал-хизан ккебгъну магьа 40 йис шула. Армине 1961-пи йисан Армения республикайин Сисиан шагьриъ бабкан гъахьну. Гьадму шагьриъ мектеб ужудар аьгъювалариз ккудубкIу жигьил риш адашдихъди сифте Санкт-Петербургдиз, хъа гьадушв’ан Кострома шагьрин технологический институтдик урхуз кучIвуз гъягъюру. Гьадму институтдиъ Мягьямедризара урхури гъахьну. Ва уьмрин кьисматну жигьилар сар-сариз рассалмиш гъапIну. Дурари сифте Костромайиъ, хъасин Табасаран райондиъ сумчир дапIну, хал-хизан ккебгъну.
«Йиз жилир Мягьямедриза, институт ккудубкIган, Кострома шагьриъ эскервалин частнаъ десантдин полкнаъ КЭС-дин (квартирно-эксплуатационная служба) начальникди лихури гъахьну. Чпин хизандиъ думу бицIину бай вуйи. Дагълу аьдатариинди, абйир-бабар бицIину балихъди гъузри шулу. Гьаддиз абйир-бабар сацIиб яшлу гъахьиган, дурар ялгъузди гъудрузуз, учу Дагъустандиз гъюз йикьрар гъапIнийча. Дуфну имиди Мягьямедриза райондин УСЗН-диъ, хъасин 2002-пи йислан 2021-пи йисаз Арак сельсоветдин главади лихури гъахьну.

Ич абйир-бабар узу гьаммишан гьюрматлуди, машнак инчI кади кIваин апIури шулза. Дурар гьадмукьан ужудар, марцци юкIвар айи инсанар вуйи. Узухьна чпин багъри веледдихьнаси янашмиш шуйи. Дурарин узухьна вуйи мани рафтари узуз жвув жара республикайиъ, жара халкьарин арайиъ айикьан гьисс апIуз гъитудайи. Аьдатарикан улхуруш, узуз мушваъ Арменияйиъ адру цIийи аьдат сабра гъябкъюндарзуз. Му Кавказ ву. Хъа Кавказдин халкьарин аьдатар, табиаьт, мукьмар, милли хурагар садар тмундарихъна гъушдар ву. Гьаддиз узуз узу йиз багъри хулаъ айиганси шуйзуз.

Ич аба Аьбдуриза Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи ву. Дявдиъ гъахьивализ лигну, дугъаз урус чIал ужиди аьгъяйи. Хъа дадайиз аьгъдаршра, учу сар-сарин гъавриъ ахъуйчу. Костромайиъ имидира, хъасин 17-18 йислан Табасарандиз гъафиганра, узу табасаран чIал дубгъури гъахьунза. Бязи кьюжли гьярфар ва сесер узуз лап гъагъиди алахьуразуз, гьаддиз узу думу чIалниинди тек-бирра улхури шулдарза, хъа варибдин гъавриъ ахъразу. Йиз веледариз бабан чIал аьгъя», – ктибтура Арминейи. Ва гьамушвахъ ич сюгьбат сацIиб яваш гъабхьи…

Мягьямадризайиз ва Арминейиз кьюр бай ва сар риш гъахьну. Риш Эльмира чан хизанарихъди Мягьячгъалайиъ яшамиш шула. Кьюрид баяр Кострома шагьриъ десантникар вуйи. Аьхюну бай Арсен СВО ккебгъайиз кьюд йис улихьна контракт ккудубкIну гъуллугънаан удучIвну. Хъа Мягьямед хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъу садпи йигъариланмина гьадушваъ айи. 2022-пи йисан 25-пи майди думу гъати женгариъ игитси гъакIну. Дугъаз кьюр велед а.

 

Кюмекнан хил

«2003-пи йисан узу Табасаран райондин хизанариз ва бицIидариз социалин кюмек тувру центриъ ляхниъ дийигънийза. 2015-пи йисан ич идара яркьу гъапIну ва КЦСОН-диз илтIибкIну. Душваъ узу уьмрин гъагъи аьгьвалатнаъ ахьу хизанариз ва бицIидариз хулаъ социалин игьтияжар гьуркIру ва кюмек тувру отделин заведующийди лихураза.
Пуз ккундузузки, йислан-йисаз агьалйирин яшайишдин дережа за шулашра, читин гьялнаъ айи хизанарра а. Пулин читинвал кайи, абйир-бабариз ляхин адру, адашди чан хпир ва бицIидар дирчу, вая адашдира, дадайира бицIидар гатIахьну, дурар аьхю бабари уьрхюрайи хизанар, читин хасиятнан бицIидар айи кюлфетар гьарсаб гъулаъ алахьуру. Дурариз педагогикайин ва психологарин кюмек лазим ву. Учу гьацдар хизанар агурача. Дагълуйирин аьдатариинди, чпиз читинвал кайиб саб хизандира улупудар. Му саб тереф. Кьюб кIуруб, аьхиримжи вахтари, адшар кечмиш духьну, йитим духьнайи бицIидар фукьан аш, учву фикир тувай. БицIидарин психикайиз адаш вая дада кечмиш хьували аьхю гуж тувра. Дурари му дерд лап гъагъиди гьял апIуру. Дицистар бицIидариз, хъа асас вуди яшар бегьем духьну адру живанариз психологияйин кюмек чарасуз лазим ву.

 

Дадайин дих

Хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ йиз велед Мягьямед кечмиш гъахьиган, «Бабарин кьувват» кIуру жямяаьтлугъ тешкилатдин кIулиъ айи Сефижат Мягьямедрасуловайи узуз чпин дестейиз теклиф гъапIнийи. Гьадму дестейиъ айи ПатIимат Пайзуллаевайи СВО-йиъ гъийиху ихь эскрарикан китаб гьязур апIурайи. Чпи гъабхру гьарсаб серенжемдиз дурари учузра теклиф апIури гъахьну. Гьаци узу хайлин бабарихъди таниш гъахьунза. Думуган узура гьациб китаб табасаранарикан бикIуз ва Табасарандиъ гьамциб десте тешкил апIуз кьаст гъапIнийза. Табасаран райондиан вуйи гъийиху эскрарикан йиз бай 25-пир вуйи. Гъи узу тешкил дапIнайи дестейиъ 94 кас а. Дурар вари ихь райондиъ гъийиху 87 эскрин багахьлуйир ву. Ихь дестейиз «Дадайин дих» ччвур тувунча.

Фунуб вушра цIийи ляхин, жямяаьтлугъ тешкилат арайиз хруган, думу яркьу ва кьувватлу апIуз рякъяр агури шулу. Хъа ич тешкилат яркьу ва аьхю шулайивали кIваз хажалат тувру. Гьаци вушра, хайлиндариз гьадушваъ чпин дерд гьял апIуз гьииди ву, фицики думу дестейиъ айи вари дишагьлийирин айиб уртахъ саб дерд ву.
Узу дестейиз цIийи инсанар кьабул апIруган, дурарихъди сюгьбат гъабхураза. Гьацира ич жямяаьтлугъдиъ ужуб тажруба айи психологдира ляхин апIура. Ихь гъийиху игит эскрарикан мялуматар уч апIури, китабдик кауз туврача. Ич дестейиъ гьар йигъан сар эскрин ччвурнахъ зикир урхура. Табасарандин эскрарин игитвал гьаммишандиз гъубзбан бадали узура китабдин проект гьязур апIураза. Хайлиндарикан мялуматар айиз. Къайд апIуз ккундузузки, ич жямяаьтлугъ дестейиъ айи гизаф дишагьлийир бажаранвал кайидар ву. Мисалназ, улихьнаси СВО-йиъ гъакIи чпин адашдин сурат кайи портрет дибиснайи бицIидарин шикил вари федералин каналариан улупури гъахьну. Гьацдар проектариъ хайлин хизанар иштирак шула», – ктибтура Армине Аьбдуризаевайи.

Му назук сес айи, чахьантина уж’вал ва манишин тувру гьиссари юкIв абцIнайи, марцци фикрар, ниятар ва рягьимлу ляхнар уьмриз адагъуз ижми кьаст дапIнайи дагълу дишагьлийиз чан йишв лайикьлуди табасаранарин арайиъ гъибихъну. Табасаранаризра думу жвуванур ва багъри гъахьну.
Арминейихъди вуйи сюгьбат ккудубкIундарич. Багарихьди вуйи нумрйирикан сабдиъ учу дурарин бай Мягьямеддикан макьала чап апIидича.