Зубайдат Шябанова
Республикайиъ кIамкIарин уьзрин эпидемияйихъди аьлакьалу аьгьвалат гьичра ис хьуз ккайибси дар. Дагъустандин тарагъру уьзрарин больницайин улупбариинди, кIамкIарин уьзур ачмиш хьпан дюшюшар гъюблан-гъюбаз артухъ шула. Духтрарин гафариинди, аьхю пай аьзарлуйир му уьзриан гъяламар гъапIдар дар. Гьяйифки, саб пай ихь ватандашари, социалин сетариъ тарагъурайи дюз дару мялуматарихъ хъпехъури, вакцинйирин мянфяаьтлувалиина шаквал хура. Натижайиъ дурари чпин ва багахьлуйирин сагъвал хатIалу уьзрин бацаригъна тувра.
ИкибаштIан, гьарсар абайиз ва бабаз чпин веледдиз сагъвал ва мюгькам гележег дубхьну ккунду. Амма гъяламар йивбаз къаршувал улупбиинди дурари веледдин сагъвал хатIайикк ккипрайивалин вари гъавриъ адар.
Му уьзриан бицIи вахтна узура аьзарлу гъахьнийзу. Учу дагълу гъулаъ яшамиш шулайча. Думуган гьеле мектебдизкьан гъягъюри адайза, амма уьзри туву аьзият гъиси кIваин илмийиз. Вари беден, тIуб иливузкьан йишв амдарди, уьру бицIи тIюхъяри алабцIнийи. Нефес хътабгъуз гъагъиди вуйи. ЦIа алди, лицуз даршули ахниъ ади, швнуд-сад йигъ гъабхьнийиз. Вари гьаму йигъари йиз гъвалахъ, кIуллан хилра алдатури, йиз дада деъну гъахьнийи. Бязи вахтари, даахнайир, дугъан хабаъ ачмиш шули гъахьунзу. Саб гьяфтайилан гьии хьуз хъюгъган, духтрари, узу улихьна йисари кIамкIариз аьксиди гъапIу гъяламди гъюрхну, гъапнийи. Гьадму йисан ич гъулаъ му уьзриан швнур-сар бицIир кечмиш гъахьнийи.
Мягьячгъала шагьриъ яшамиш шулайи узуз таниш дишагьли Сабина Шагьсинова гъубшу йисан му уьзриан гъагъиди аьзарлу гъахьну.
«Узуз му уьзриз аькси вакцина гъапIуб дарзуз ва бицIивахтна дид’ан иццру гъахьир дайза. Йиз абйир-бабарин, узук хатIалу инфекцйир кучIвудар кIури, миж кади гъабхьну. Гъи уьмур ва девир жараб ву. Гьаддиз сагъвалихьнара жара улариинди дилигну ккунду. Фунуб вушра уьзур ачмиш гъабхьиган, диди инсанариз аьхю зарар тувра. Узу саб яшнахъна гъафиган, кIамкIар уьзриан иццру шулу кIури, фикризкьан гъюри гъабхьундариз. Саб ляхниъра, гъабшиб ибшри дупну, гъалатI хьуз ккундарзуз, хъа асас вуди багъри веледарин сагъвал ва уьмур дибисну ккунду. Гьаддиз кьюр веледдин кIамкIариз, паротитдиз, полиомиелитдиз, туберкулездиз аькси гъяламар гъивунза, хъа шубурпирин гьеле духьну сад йискьан бегьем дар. Духтрари вакцинайиз дих гъапIубси, думура поликлиникайиз хъади гъягъидиза», – кIура Сабинайи ич сюгьбатнаъ.
Духтрари субут апIурайиганси, кIамкIарин вакцинайи коронавирусдин тIягъюн айи вахтна хайлин кюмек гъапIну. Иллагьки гьадму гъяламар йивнайи миллионариинди инсанар вари дюн’яйиъ уьзрихьан чаз мютIюгъ апIуз гъабхьундар.
Вакцинайикан шаклу фикрар айи абйир-бабари Сабина Шагьсиновайин жвуван веледарин сагъвалин гъайгъушин чешнеди бисур кIури ва дурар вахтниинди вакцинайиз гъягъюр кIури, миж кивраза. Хъа тму терефнаан, жвуван сагъвал уьбхбан гьякьнаан, духтрарин дарди сану шлин теклифарихъ ва насигьятарихъ хъпехъуру? Хъа дурари варидари кIурайиб саб ву: хатIалу уьзрарихьан уьрхру асас дарман вакцина ву.
Сабансана кIваин апIуз ккундучуз: кIамкIар – му сарикан сарикна тарабгъру, хатIалу вирусдин уьзур ву. Дидин къурхулуваликан ва иммунизацияйин важиблуваликан РД-йиъ айи Роспотребнадзорин эпидемический гюзчивал гъабхру отделин начальник Раисат Арбухановайира кIваин апIура. Дугъан гафариинди, Дагъустандиъ аьхиримжи йисари кIамкIар, эпидемический паротит ва полиомиелит уьзрар тарагъувалин дюшюшар артухъ гъахьну. Му инфекцйирихъди женг гъабхбан бадали, сифтена-сифте дестейин иммунитет мюгькам дубхьну ккунду. Хъа думу гъяламарин кюмекнииндитIан мюгькамди кьувватлу апIуз шулдар.
Наслин сагъламвалин гъайгъушнаъ ади, абйир-бабарихъди кIамкIариан ва жара хатIалу уьзрариан профилактикайин сюгьбатар гъахурайидарира важиблу ляхин кIули гъабхура. Гъийин макьалайира ихь ватандашарин фикриз тясир тувур кIури, миж киврухьа. Фицики мушваъ ихь гаф-чIал асас вуди ихь гележегдикан – веледарикан – гъябгъюра.
Варидюн’яйин сагъламвалин тешкилатдин улупбариинди, кIамкIарин уьзур тарабгъбаан Европайин уьлкйирик Урусат шубубпи йишв’ин ал. Му улупбар ВОЗ-ди 2023-пи йисан апрель вазлилан 2024-пи йисан март вазлиз вуйи дюшюшар гьисабназ гъадагъну, аьян дапIнайидар ву. КIамкIарин уьзур тарабгъбан дюшюшариан думу сиягьнаъ ихь уьлкейин улихь Казахстанна АзербайжантIан хьтар.
Европайин региондиъ кIамкIарин уьзур тарабгъувалин дюшюшар гьеле яваш апIуз шуладар. Думу уьзрин дюшюшар ачмиш хьувал коронавирусдин тIягъюн тарабгъувалихъдира аьлакьалу апIура. Хъа Роспотребнадзорин вакилари думу уьзур харижи уьлкйириан ихь ватандиз гъяламар дарапIди дуфнайи агьалйири тарабгъурайиваликан кIури гъахьну. Фици вушра, профилактикайин ляхнарик сабпи нубатнаан дубхну ккуниб вакцинация вуди гъубзра.
