Наргиз Гюлечова
Совет вахтарихъанмина гъулан мяишатдин циркли гьюкуматдин экономика артмиш апIбак аьхю пай кивра. Аьхиримжи йисари Дагъустандин гъулан мяишатдиъ уч апIурайи сурсатарин натижйириан рябкъюрайиганси, артмиш шулайи Урусатдин кIакIначи регионарин арайиъ гъи Дагъустанра а, ва гьамдиинди ухьхьан дамагъ апIузра шулу.
Жилиин зегьмет зигуз, мал-къара уьбхюз ккуни касариз ихь регион ужудар шараитар айи йишв ву. Дагъустандин фуну район гъадабгъишра, гьадушван гьавайин шараитариз хас вуйи гъулан мяишатдин циркил артмиш апIуз мумкинвал а. Мисал вуди Кьибла Дагъустан гъадабгъурхьа – саспи районариъ Китайдиъ шлу киви йимишдин, пекиндин келемдин бегьер ккадабцIура. Гьадмура саб аьхю ляхин даринхъа? Шлин хиял вуйихъа, гьациб жюрейин бегьер ухьухь шул кIури?!
Республикайин гъулан мяишатдин жюрбежюр циркларин артмиш’валин натижйирикан улхури, 2022-пи ва 2023-пи йисари ккадабцIу ва гьясил гъапIу сурсатарин уьмуми кьадар гъадабгъурхьа.
2022-пи йисан Дагъустандиъ гьясил гъапIу ва масу туву сурсатарихъ удубчIву гъазанждин уьмуми кьадар 193,1 миллиард манат ву, хъа 2023-пи йисан кIуруш, думу кьадар 212,3 миллиард манат гъабхьну. Мал-къарайин, яр-йимишдин, картуф-мейвайин цирклар йислан йисаз артмиш апIуз чарйир зигури, дагъустандин зегьметкешари урзурайи хутIларин, киврайи багъларин кьадар артухъ апIура. Ккудубшу йисан республикайиъ тумар гъурзу хутIларин кьадар 369 азур гектар вуйи. Му кьадар 2022-пи йисантIан 11 агъзур гектарин артухъди ву, хъа цци кIуруш, тумар дурзнайи хутIларин кьадар 373 агъзур гектар ву. Гьаци дюгю убзурайи хутIларин кьадарра артухъ апIура.
Пуз ккундузузки, гъи варитIан ужуди артмиш шулайи гъулан мяишатдин циркларикан дюгдин циркил кIакIнаъ а гъапишра, гъалатI даршул. Гьаз гъапиш, сад-кьюд йис улихьна Дагъустандиъ дюгю дубзнайи хутIларин кьадар лап цIиб вуйи. Къайд дапIну ккундуки, тIяъмин иццивалихъди ухьухь гьясил апIурайи дюгдихъ хъубкьру дюгю Урусатдин гьич саб региондиъкьан ккадабцIурадар. Гьаддиз, муштарйирра гизаф айивализ лигну, циркил артмиш апIбан бадали, аьхиримжи йисари мидиз артухъди фикир тувра. Ккудубшу йисан республикайиъ дюгдихъди ляхин апIурайи муниципалитетариъ дюгю дубзнайи 32 агъзур гектарин хутIлариан 155 агъзур тоннайин бегьер ккадабцIну. Хъа цци кIуруш, 33 агъзур гектарин хутIлариъ дюгю дубзна ва саки 160 агъзур тоннайин бегьер ккадабцIуз планламиш дапIна.
Дюгдин ужуб бегьер ккадабцIурайи региондиъ бегьер гьясил апIру заводарра ади ккунду. Му месэлара ухьухь яваш-явашди гьял апIура. Эвелиан Дагъустандиъ айиб саб завод вуйиш, гъи дурарин кьадар 4 дубхьна ва кьюбсана завод тикмиш апIуз тикилишчивалин ляхнар кIули гъягъюра. Гьаддиз 2014-пи йисхъанмина гъийин йигъаз республикайиъ ккадабцIурайи дюгдин кьадар 113% за дубхьна. Му улупбари циркил гьяракатниинди улихь гъябгъюрайиваликан кIура.
Гьамусяаьт хутIлар урзурайи, багълар киврайи касариз гьюкуматдин терефнаан кюмекра тувра. АпIурайи ляхниз удучIвурайи харжарин аьхюнубсиб пай субсидйир жюрейиинди кьяляхъ тувра. Гьацира, гъулан мяишатдиъ ляхин апIуз ккуни касариз Россельхозбанкдиан асккан процентар али кредитарра тувра.
Дагъустандин Правительство-йира гъулан мяишат артмиш апIбаз аьхю фикир туври, гьар йисан миллионариинди дакьатар харж апIура. Саб гафниинди, ляхин апIуз, зегьмет зигуз ккуни касариз гъи вари шартIар яратмиш дапIна ва гьаржюрейин мумкинвлар а.
Улихьнаси, кьисмат дубхьну, Сергогъала райондиз алдахъунзу. Дина узу Къарабудагъкент райондиантина душну ккундийи. Къайд апIуз ккундузуз, Къарабудагъкент райондин Къарабудагъкент ва Къакъа-шура гъулар, гьаммишан пеэр уьрхюри, дурар масу тувбиинди машгьур вуйи гъулар вуйи. Хъа аьхиримжи вахтари гъушарин цирклиз харжар гизаф удучIвури, гъазанж цIибтIан адрувализ лигну, дурари му циркил думукьан артмиш апIури имдар. Му гъуларин агьалйир гьамусяаьт теплицйирикк мейвйир гьясил апIбиин машгъул духьна. Рякъди гъягъруган, улариз рябкъруб вари теплицйир ву. Хъа Сергогъала райондизди учIвубси, рякъюхъди хъайи вари хутIлар гъатхуди айи. Мурар вари дурзнайи хутIлар вуйиштIан. Рякъюн саб терефнаъ хутIлариъ дяхин дубзнайи, хъа тмуну терефнаъ – мух.
ХутIлар гъяркъюбси, йиз бицIи вахтар кIваин гъахьнийиз: фици ич гъуландари, комбайн хъапIуз даршлу хутIлариъ дагьрихъди игнар апIури, гъубгу дяхнин кIуларикан шилар дапIну раццахъна хуйиш. Хъасин гъуландари нубатнахъди рацц’ин гьадму шилар дарагъну, гадар дапIну, дяхинна лембе жара апIру вахтарра уларихь дугъужвнийиз…
Гьяйифки, гьамусяаьт дицдар ляхнар апIури имдар. Гъи ихь районариъ гъулан мяишатдин ляхнар апIурайи касар сар-кьюрра адар. Дурарра асас вуди багълар кивбиин машгъул вуйи кIул’инди вуйи дилаварчи касар ву.
Улихьнаси чапдиан удубчIву газатдин 23-пи нумрайиъ «Райондиъ дяхнин цIийи сортар урзура» ччвур али Зубайдат Шябановайин макьалайиъ табасаран райондин ТIивак гъулан агьали Аьбдулмалик Къурбановдин КФХ-йин хутIлариъ 10-тIан зина сор-тарин дяхин дубзнайиваликан дупна. Зиихъ къайд гъапIганси, гьяйифки, гъи мицдар мяишатар ихь районариъ саб-кьюбра адар. Эгер гъулан мяишат артмиш апIури, хутIлар, багълар киврайи касарин кьадар артухъ вуйиш, гъулариъ айи жигьилариз лихру йишварра хьидийи ва райондин экономикайиз кюмекра шуйи.
