Зубайдат Шябанова

 

Ихь уьлкейиъ варитIан давам шулайи женг – аьсрариинди – коррупцияйихъди гъабхура. Амма гьелелиг му женгнаъ гъалибвалихьан варж йис улихьнаси, ццира ухьу лап ярхла ву. Йислан-йисаз къанунчивалин ва гьюкум гъабхбан органарин гъуллугъчйири коррупцияйихъди аьлакьалу тахсиркарваларин улихьишв гьадабтIру рякъяр агури, дурар кIули гъахурайидариз туврайи жаза учIру апIури ашра, саб къанундихьанра, саб жазайихьанра гучI ктарди, тахсиркрар, руш’ват туврайидар ва думу бисурайидар дерккуз шуладар. Му темайикан макьала гьязур апIурайи вахтна узу коррупцияйин тахсиркарвалариан арццнайи уголовный делойир асас вуди фуну цирклиан вуш ахтармиш апIури, республикайин Силисар гъахру комитетдин пресс-гъуллугъназ илтIикIнийза.

 

Маифвалихъ тувру руш’ват

 

Гьяйифки, коррупцияйихъди аьлакьалу дюшюшар саки вари цирклариъ алахьура, хъа асас вуди – сагъламвалин ва образованиейин цирклариъ. Бязи дюшюшарикан учвузра ктибтуз ккундузуз.
Улихьнаси Хасавюрт шагьрин больницайин сар духтриина руш’ват бисбан тахсиркарвалиан РД-йиъ айи УФСБ-йин силисар гъахру отдели уголовный дело абццну.
РД-йин Силисар гъахру комитетдин пресс-гъуллугънаан мялумат тувганси, 2024-пи йисан 29-пи майди тахсиркар духтри чан кабинетдиъ сар касдихьан 40 агъзур манат руш’ват гъадабгъну. Думу пул духтри инвалидвал тасдикь дапIнайи вахт давам апIуз ва медицинайин комиссияйиз кагъзар гьязур апIуз гъибисуб вуйи. Гьамусяаьт думу тахсиркарвалиан силисар гъахура.
Лутивалин, угъривалин ва руш’ват бисувалин дюшюшар республикайин саки гьарсаб райондин, гьарсаб шагьрин медицинайин идарайиъ алахьуру. Мисалназ, цци февралин вазли Мягьячгъала шагьрин саб поликлиникайиъ инвалидвалин кагъзар гьязур апIуз кюмек туври гъахьи шубур духтриина республикайин Силисар гъахру комитетди уголовный дело гъитIибккну.
Мялум гъабхьиганси, думу духтрари гъубшу йисан декабрин ва цци январин вазарин арайиъ медицинайин кагъзар гьязур апIуз 190 агъзур манат руш’ват гъибисну. Гьязур гъапIу кагъзар духтрари инвалидвал тасдикь апIуз вая думу статус давам апIуз Дагъустандин медико-социальный экспертизайин КIулин бюройиз хътаури гъахьну.

 

Аьмал

Тахсиркарвалар апIбаан Бабаюрт райондин центральный больницайин кIулиъ айидар хъана улихь гьутIурччвну. Республикайин Силисар гъахру комитетдин мялуматариинди, Бабаюрт райондин прокуратурайи ахтармишар гъахбан кьяляхъ, думу райондин больницайин кIулиъ айидари медикаментар гъадагъбаъ икI апIбан дюшюшар арайиз хпаз лигну, дурариина уголовный дело гъитIибккну.
Гьаци, райондин прокуратурайи закупкйирин цирклиъ контрактдин гъурулушдиъ къанундин къайдйир чIур дапIнаш ахтармишар гъахурайи вахтна, Бабаюртдин райондин центральный больницайин кIулиъ айидари, коммерцияйин карханайин вакиларихъди мясляаьт ади, больницайиз дармнар ва медицинайин хайлин жара сурсатар масу гъадагъбахъан кьюб ражари артухъ пул улупнади гъабхьну. Натижайиъ, РД-йин аьтрафарин медицинайин чарасуз страхованиейин фондназ 1,4 миллион манатдин зарар тувну. Прокуратурайин ахтармишарин кьяляхъ тахсиркрариина РФ-дин УК-йин 159-пи маддайиан (лутивалин гьякьнаан) уголовный дело абццна.

 

Руш’ватчйирин десте

Узу зиихъ руш’ват тувбан ва руш’ват гъадабгъбан тахсиркарвалар вари цирклариъ алахьурайиваликан гъапнийза. Гьаци, РД-йин Реестрин управлениейин ва «Дагтехкадастр» идарайин гъуллугъчйириина аьхю кьадарнаъди руш’ватар дисувалин гьякьнаан уголовный дело гъитIибкIна. Му делойиан силис ФСБ-йин гъуллугъчйири гъабхури гъахьну, ахтармишариан мялум гъабхьиганси, «Дагтехкадастрин» заявка туврударихъди ляхин гъабхру отделин начальникди, чаз таниш инсанар жалб дапIну, тахсиркрарин десте тешкил гъапIну. Дидин дахилнаъ Росреестрин Дагъустандиъ айи управлениейин вакил, кьимат тувру ва тасдикь апIру тешкилатдин директор ва ерли кас айи. Дурари Мягьячгъала шагьриъ ерлешмиш духьнайи хусуси хуларин, мулкарин ва жиларин эйсйирихьан руш’ват бисбан саягъ дюзмиш дапIну гъабхьнийи. Лутивал гьаддиъ айики, налог цIибди тувбан бадали, мулкарин гьякьикьи кадастровый кьимат лап исина гъапIнийи.
Дагъустандин Силис гъабхру комитетдин мялуматариинди, 2023-пи йисан сентябриан 2024-пи йисан февралин аьхириз му дестейин вакилари миржиб миллиондихьна руш’ват гъадабгъну.

 

Хъана аэропорт

Республикайин вакилариси, харижи йишвариан дуфнайи хяларира къанун дюрюбхрайи дюшюшар алахьуру. Мисалназ, улихьна йигъари Мягьячгъала шагьриъ аэропортдин аьтрафариин полицияйин линейный отделин гъуллугъчйири административ ихтиярар чIур апIурайи харижи уьлкейин вакил гъидисну. Думу кас республикайиъ къанунсузди айир вуйи. Чаина административ протокол дибрикIуб ккун апIури, дугъу полицияйин вакилиз 5 агъзур манат тувуз хъюгъну.
Гьаму жюрейин дюшюш ихь аэропортдиъ кьюд йигъ улихьнара гъабхьнийи. Кьюбпи дюшюшдин тахсиркарра харижи уьлкейиан вуйи. Мягьячгъала шагьрин аэропортдин полицияйин линейный отделин дежурный частназ къанундин административ ихтиярар чIур гъапIу кас гъахиган, дугъура чаина протокол дибрикIуз 5 агъзур манат тувуз хъюгъну. Му тахсиркарвалариз къанундиъ сад йис дустагъ улупна. Гьамусяаьт кьюрид тахсиркрариина уголовный дело гъитIибккну, документар суддиз хъадаъна.

 

Фила вушра жазайихьна хиди

Гьаму ва хайлин жара тахсиркарваларикан мялуматар республикайин Силисар гъахру комитетдин пресс-гъуллугъну чпин сайтдиъ ачухъди тувра. Коррупцияйин дюшюшарин гьякьнаан Дагъустандин глава Сергей Меликовдихьна илтIикIурайидарра хайлиндар а.
Республикайин главайи коррупцияйихъди аьлакьалу месэла гьял апIбан бадали, вари министрариз, хъа асас вуди Дагъустандин Минздравдин кIулиъ айи Татьяна Беляевайиз кьатI’и уьлчмйир кьабул апIуб ва рякъяр агуб табшурмиш гъапIну.
Дюшюшариан рябкъюрайиганси, пучIу ва рягьти гъазанждихъ хъачIарккну, чпин ляхин, ад, гъуллугъ, гьятта жвуван уьмурра хатIайикк ккипрайидар а. Руш’ват бисури гъахьи тахсиркрар чпиз жаза тувуз даршлувалиин инанмиш вуди шулу. Хъа ляхнин гъуллугъназ дилигди, ухди-кьанди тахсиркрари къанунсуз гьяракатарихъан му дюн’яйиъ дарш, тму дюн’яйиъ жаваб тувди.

 

Учвуз аьгъянчвуз…

Руш’ватнан кьадарназ дилигди, дидиз уголовный жавабдарвал улупна. Пулси, жара мутмура руш’ват вуди гьисаб апIура, мисалназ, багьалу кагъзар, гъизилин шей’ар, хал, ипIру сурсатар, жюрбежюр игьтияжар ва гьацира жараб. Руш’ват гъибисуриси, думу туврайирира уголовный жавабдарвал гъабхура. Хъа эгер гъуллугънаъ айи касди жарарихьан руш’ват гужниинди бисураш, учв тахсиркарвалихьна жалб апIурайири дидкан ихтиярар уьрхру органариз мялумат тувиш, думу уголовный жавабдарвалихьан азад апIуру.
РФ-дин къанундиъ тахсиркрариз руш’ватси гъибису пул 100 ражари артухъди гьюкуматдиз журум тувбан вая 15 йисан дустагъдиъ итбан жаза улупна. Хъа чан хушниинди руш’ват туву касди, туву кьадартIан 90 ражари артухъ пул гьюкуматдин гъазанждиз дубхну ккунду, дарш думу 12 йисан дустагъдиъ итру. Гьаддиз, тахсиркарвал апIайиз, 100 ражари фикир апIинай.