Наргиз Гулечова

Дагъустан Республикайин рякъяриин шулайи хатIа-балйирикан ухьуз гьар йигъан ебхьурахьуз. Амма, фукьан чарйир гъизигишра, аьгьвалат дигиш шуладар. Йихурайи ва зийнар шулайи касарин кьадар йислан-йисаз артухъ шула кIури, улихьна йигъари РД-йин МВД-йин Госавтоинспекцияйин управлениейин кIулиъ айи Александр Шалагинди ккудубшу 6 вазлин натижйириз бахш вуйи пресс-конференцияйиъ мялум гъапIну.

 

146 кас гъийихну ва 1112 каздиз зийнар гъахьну

ГАИ-йин кIулиъ айирин гафариинди, гьаму йисандин ккудушу 6 вазлин арайиъ Дагъустандин рякъяриин 773 авария гъабхьну. Думу дюшюшариъ 146 кас гъийихну ва 1112 каздиз зийнар гъахьну. Му улупбар ккудубшу йисандин гьаму вахтнахъди тевиган, аварйирин кьадар 6,5%, зийнар гъахьидарин кьадар 0,3% артухъ дубхьна, хъа гъийихдарин гьякьнаан кIуруш, дурарин кьадар ццитIан сач гизаф вуйи (153 кас).
«Урусатдиъ гизаф аварйир шули, инсанар йихурайи регионарик, Дагъустанна Москва 7-пи йишв’ин ал. Ктабхъу 6 вазлин арайиъ ужуб дару терефнахъанди, янаки варитIан гизаф инсанар аварйириъ йихбиинди, Краснодар край 1-пи йишв’ин ал (330 кас), дидин кьяляхъди Московский (260 кас) ва Ростовский (236 кас) областар гъюра. Хъа Башкортостан Республикайиъ 172 кас, Ставрополь крайиъ 168 кас, ва гьацира Воронежский областдиъ 158 кас гъийихну.
Асас вуди инсанар йихувал машинар саб-сабдихъ йивбаан ву. Республикайиъ гъахьи дицдар аварйириъ 87 кас талаф гъахну. Гьацира ликри гъягъюрайи касарихъ машин йивбан дюшюшариъра гъийиху касарин кьадар 19 ву.
Пуз ккундузузки, эгер шагьрин, гъуларин айитI дарди, наанкIа гъирагъдихъан гъябгъюрайи рякъюъ инсандик машин кубкIиш, думу аварияйикк ккахъу кас чIивиди гъузурдар.
Саб дюшюш кIваин апIуз ккундузуз. Улихьнаси Мягьячгъалайин гъирагъдихъ рякълан улдучIвуз ихтияр адру йишв’лан дадана дугъан шубур риш улдучIвурайи вахтна, аьхю авария гъабхьну. Йишвандин вахт вуйивализ лигну, машин хъапIрайириз дурар гъяркъюндайи. Кьюр риш рякълан ултIурччвуз хъуркьну, сар риш йишв’ин гъакIну, хъа дада аьхю зийнар духьну, гьамусра реанимацияйиъ ими», – гъапну А. Шалагинди.
Улхуб давам апIури дугъу, федералин рякъяриин гъаншарди машинар гъюру рякъюн зулиз транспорт удубчIвувалиан шулайи дюшюшариканра гъапну. Гьаму себебнаан ццийин 6 вазли гъахьи 141 аварияйиъ 54 кас гъийихну ва 252 касдиз зийнар гъахьну. Гьадму кьадар аварйирин 48 дюшюш гъаншарди машинар гъюру рякъюн зулиз удучIвуз гъадагъа дапIнайи йишварихь гъахьи аварйир ву.
Александр Шалагинди мялум гъапIганси, анжагъ июндин вазлин арайиъ республикайин рякъяриъ гъахьи аварйириъ гъийиху 23 касдикан 8 кас федералин рякъюъ гъахьи аварйириъ гъийихдар ву.
«Гьамциб читин аьгьвалат гъи Мягьячгъала шагьриъра рябкъюра. Пуз ккундузузки, гьаму йисан эвелианмина июндин аьхираризкьан республикайин меркездиъ 17 аьхю аварйир духьна. Му сачдин гьаму вахтнахъди тевиган, 42%-дин артухъ ву», – давам гъапIнийи пашман апIру цифрйир ктухувал РД-йин УГИБДД-йин кIулиъ айири.

Аварйириъ варитIан кюмексуздар бицIидар ву

Журналистарин суалариз жаваб туври, Александр Шалагинди бицIидар машинариъди гъахбан хатIасузваликанра гъапну.
«Машинариъди гъахурайи бицIидарин хатIасузвал уьбхбан бадали, фукьан уьлчмйир кьабул апIурашра, му жигьатнаан фукьан ляхин гъабхурашра, дурариз шулайи хатIйирин кьадар цIиб шуладар. Зиихъ къайд гъапIу гъийиху ва зийнар гъахьидарин кьадарнакан 16 йис’ина яшар духьнайи гъийиху бицIидар 11 ва зийнар гъахьидар 124 кас ву. ВаритIан гизафси хатIавалар пассажирар вуйи бицIидариз шула, фицики дурарихьан улубкьурайи дюшюшнаъ фукIа апIуз шуладар. Гьаци, рякъяриъ гъийиху 11 бицIирикан 8 ва зийнар гъахьи 124 бицIирикан 78 кас, 63 аварйир гъахьи дюшюшариъ иштиракчи машинарин пассажирар вуйи», – аьлава апIури, Александр Шалагинди рякъяриъ хатIасузвал уьбхюб ккун гъапIну.

Жара уьлкйирин тажруба

КIури шулу, Урусатдиъ кьюб бала а – рякъяр ва ахмакьар. Гьаци хьузра ву. Зиихъ къайд дапIнайиганси, ихь уьлкейиъ гизаф аварйир шулайи ва думу дюшюшариъ вартIан гизаф инсанар йихурайи 38 регион улупуз шулу.
Рякъяриъ шулайи хатIавалар кам апIбан бадали, ихь уьлкейиъ хайлин уьлчмйир кьабул апIура, аммаки агьвалат дигиш шуладар. Йиз фикриан, жара уьлкйирин тажруба ишлетмиш апIури, агьвалат дигиш шулуш лигуб лазим ву.
Мисал вуди Канада гьюкумат гъадабгъурхьа. Душваъ машин гьялакди хъапIру вахтна, 15-20 метрин манзил ади, хабарсузди асфальтдиин бицIирин вая гьяйванатдин 3D шикил за шула.
Хъа Норвегияйиъ кIуруш, машин хъапIрайи касариз, машинарикк ккахьну гъийиху касарин кьадар аьгъю хьпан бадали, рякъюн асфальтдиин элвен рангнахъди инсанарин шиклар дизигна, хъа рякъюн гъирагъарихъди кIваълан гьадрархру табличкйир керхна.
Гъи, XXI аьсриъ, ихь уьмрин фунуб-вушра цирклиъ, фукьан вушра цIийивалар тIауз мумкинвал ахьуз. Ригъ алабхъру терефнан гьюкуматариъ хатIавал айи рякъяриъ гъябгъюрайи машиндин гьяракат улупурайи аьхю экранар дивра. Гьаддиз, чав фици машин хъапIраш улупурайи гьяракат варидиз рябкъюрайивалиан нач шули, гьяракат кипуз ккунидари машин хъапIувал яваш апIура.
Хъа йиз фикриан, варитIан ужуб уьлчме Швецияйиъ кьабул дапIна. Душваъ рякъюъ хатIавалар кам апIбан бадали, асас вуди кьюб къайда илетмиш апIура. Сабпиб – рякъяриин тепйир («лежачий полицейскйир») жара жюрейиинди ишлетмиш апIура. Машин явашди, лазим вуйи къайдайин гьяракатниинди хъапIру касдиз думу тепйири зат манигъ’вал туврадар.
Хъа эгер рулихъ хъайири машин аьхю гьяракатниинди хъапIраш, рякъ’ин али рукьан «тепе» ис шула, ва чарх ичIаъ абхъубси дубхьну, пуч шула, машин хъапIрайирин юкьяз иццру апIура. Аьгьвалатну арайиз гъахи ляхнар дюз алаъбан бадали, тахсиркрин хайлин харжарра гъягъюра.
Рякъярин къайдйир чIур апIури, хатIасузваларин дюшюшар арайиз хури, машинар хъапIрударикан журум ктабгъбахъди сабси, къайдйир уьрхюри машин хъапIрурра гьевеслу дапIну ккунду. Гьаддиз ухьуз Швецияйиъ ишлетмиш апIурайи кьюбпи къайда лазим вуйи – думу къанундиъ улупнайи къайдайин гьяракатниинди машин хъапIру касариз премия тувуб ву.
Рякъярин хатIа шлу йишвахь камера кайивализ лигну, гьаддиинди тахсиркар фуж вуш ва машин аькъюллуди хъапIрур фунур вуш, аьгъю апIура. Гьациб саягъниинди машин ужуди хъапIру касар гъядягъну, дурарин арайиъ 3 агъзур евро пешкешди тувбан конкурс кIули гъабхура.
Аьхириъ пуз ккундузузки, рякъярин къайдйир, гьаци тIагърушназ кIури адагънайидар дар – дурари машин хъапIрайидарра, пассажирарра уьрхюра. Гьаддиз рякъярин гьарсаб къайда гюзетмиш апIури, жвувканра, жвуван хизандиканра, имбудариканра фикир дапIну, дикъатниинди машин хъапIуз чалашмиш йихьай.