Мейлан Нежефов
Уж’вал апIуз гьялак йихьай, инсанар,
Уьмур гьарган илтIибкIурайи чарх ву.
Гъи ухьу аш, закур гъиди живанар,
Мянасузди уьмур хъапIу кас гьархру.
Пирмягьямед Кьасумов
Ав, дугъриданра, ихь халкьдин бажаранлу шаири гъапиганси, мянасузди уьмур хъапIу касдин ччвур ихь арайиан ва фикриан ухди кIваълан гъябгъюру. Хъа чалантина уж’валнан шил гъибту кас аьсрариинди халкьдин фагьмиъ чIивиди гъузру.
Гъийин йиз макьалайин игит, Салмахан Римиханов, гьацдар касарикан сар ву. Думу 87 йис яшнаъ ади аьхиратдиз гъушнушра, дугъан ччвур чав таниш вуйи касарин гьаргандиз мелзниин ширинди гъубзди. Агьалйирин арайиъ аьхю гьюрмат айи му кас Хив райондиъ шлиз мялимди, шлизсана дустди, шлиз духтирди, хъа шлиз шаир вуди таниш ву. Вушра, кьюб келима дугъан уьмрикан дидрикIди гъузуз шулдарзухьан.
Салмахан Сефиханович Римиханов 1932-пи йисан 14-пи мартди Хив райондин ЧIири гъулаъ бабкан гъахьну. Багъри гъулан 7 классдин мектеб ккудубкIбан кьяляхъ, дугъу илим гъадабгъуб Хючнаъ давам апIуру. Мушваъ 10-пи класс ккудубкIну, Салмахан Римиханов Табасаран райондин Гюгьрягъ ва Ужихъ гъулариъ ккебгъбан классариз урус чIалнанна литературайин дарсар кивру мялимди лихуру. 1952-1953-пи йисари дугъу Москвайиъ офицерар гьязур апIру мектебдиъ урхуру. Мидланра савайи, Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин институтдин филологияйин факультетра ккудубкIну.
Салмахан Римихановди чан уьмрин аьхюнубсиб пай багъри гъулан мектебдиз бахш гъапIну. Мялимвалин тажрубайин 60 йискан сумчIурна юкьуд йисандин арайиъ дугъу багъри гъулан мектебдиз регьбервал тувну. Мидихъди сабси, думу гьарган литературайин рякъюъра ади гъахьну. Дугъан эсерар ва макьалйир вахт-вахтарик гьам «Табасарандин нурар», гьамсана «Аку хяд» газатариъ чап апIури гъахьнийи.
Аллагьу Тяаьлайи Салмахан Рими-хановдиз, мялимвалин пишекарвал ктарди, уьмриз герек шлу табиаьтдин бажаругълувалра тувнийи. Ихь табиаьтдин укIар-кIажарикан дармнар апIури, дугъу дурарикан халкьдихьди мянфяаьт ктабгъуз гъитри гъахьну. Хъа арфар кIуруш дугъан халис дустар вуйи. Йигъ-йишв дурарин гъуллугънаъ шуйи, ва дугъаз дурарин саризра аьгъдру чIал аьгъяйи. Багъри гъул’ан Хивна гъягъру рякъюхъди Салмахан Сефихановичди варждилан зиина гъяламар итнийи. Дурарикан гъи магьа бегьер хру аьхю гьарар гъахьну. ЧIурдиъ мал-къарайихъ лицурайи, ва гьацира, гъирагъдилан багъри ругариина гъюри, рякъ-хулиъ айи касари дугъаз ва дугъан пулсузди гъизигу жафайиз чухсагъул мялум апIури, гьарарикан вич, жихир, худ, хиф ктубтIури, женнетдин тIяаьм кубкIривуз, бейнава, кIуру мани гафариинди му камаллу кас Аллагьдин рягьматдикк ккаъра.
2018-пи йисан Салмахан Рими-хановди чан риш Инаятдихъди сатIиди чапдиан адабгъу «Уьмрин гьенгар» кIуру китабдиъ ватандикан, уьмрикан, дадайикан, мюгьюббатдикан, багъри табиаьтдикан, дустваликан, лайикьлу ватандашарикан, ихь халкьдин эл-аьдатнакан, аьхюр-бицIирихьна, гъирагъдилан хялижв гъахьи касдихьна вуйи гьякь-гьюрматнакан дибикIна. Гьацира, китабдиъ табасаран халкьдин милли игит ва шаир Кьалухъ Мирзайиканра цIарар тувна. Бажаранлу табасаран шаир Эльмира Аьшурбеговайи, Кьалухъ Мирзайикан вуйи тарихи мялуматар уч апIури, «Эвелин дих» кIуру чIатху эсер бикIурайиган, Салмахан Сефихановичди дугъаз шаирикан саб хайлин цIийи мялуматар тувнийи.
Халис жилижвуву дапIну ккуни ляхнар Салмахан Сефихановичди вари кIулиз адагъну. Гьаци чан уьмрин юлдаш Перихандихъди 4 байна 4 риш тербияламиш дапIну, дурариз илим тувну, хал-йишв дапIну, гъи вари баркаллу хизан-кюлфетдин уьмрин рякъюъ тIаъну.
Йиз макьала Салмахан Римиха-новдин «Гьюрмат апIин ипIру уьлиз» шиъриинди ккудубкIуз ккундузуз:
Миннат вуйиз жигьилариз
Гьюрмат апIуб ипIру уьлиз.
Алалабхъри гьич ичв ляхин,
Уьл адарди, хачариин.
