Мейлан Нежефов
Дагъустандин халкьарин сабвал, гъирагъдилан гъафи хяларихьна айи гьякь-гьюрмат, аьхюр-бицIир гюзет апIувал, табиаьтдин гьяйран шлу лишнар гъяркъган, ихь юрднан такабур йишвариин аьшкьламиш шулайи туристарин кьадар йислан-йисаз артухъ шула.
Магьа нубатнан ражари Дагъустандиз дуфнайи Николай Серый Хив райондин гъуларилан илдицура. Гьаци думу кьисматну ич гъулазра гъахну. Гъуллан чарх йивбалан кьяляхъ Зилдккарихьинди ккадабкнайи ТIапIанчIин машнак палатка йивну, Николайди архаинвал гъадабгъурайи. Хябяхъган маларихьна душнайириз думу гъяркънийзуз, ва дугъаз узуз хялижв хьуб теклиф дивнийза. Сифте рази гъахьундайи, хъа узу дугъриданра хътадакруб аьгъю гъабхьиган, чан баржагъан уч гъапIнийи. Хуландарихъди хуш-беш апIбалан кьяляхъ, чай убгъури, учу сюгьбат ккебгънийча.
Николай Москвайиан ву. Дугъаз ужуб хал, уьмрин юлдаш ва эвленмиш духьнайи бай а. Саки вари Урусатдилан илтIикIури, дугъан гьамус къад йистIан артухъ ву. Чав ва чан ютубдиъ гъабхурайи канали субут апIурайиганси, думу гьар йисан, бязи вахтари – йисан кьюбанра Дагъустандиз гъюра.
– Николай, кми-кмиди Дагъустандиз гъюз фти ва шли увук юкIв капIра?
– Саб гъапиб, гьамушваъ яшамиш шулайи жумарт ва рягьимлу юкIв айи халкьари. Кьюб гъапиб, жара йишвариз барабар дару табиаьтди ва тарихи йишвари. Хъа сарун фу лазим вухъа туристдиз?! (машнак аьлхъюб кади).
– Дюз кIурава. Хъа туристарин арайиъ, Дагъустандиъ хатур ккибтрич, гучIуручуз кIурударра а. Мидин гьякьнаан фу пуз шулвухьан?
– Узу гизаф интернет ишлетмиш апIури ва дилин хайлин китабар урхури шулза. Дагъустандин халкьдин шаир Фазу Аьлиевайи чан шиъриъ абайин хул’ан швуваз гъярайи шураз дупна: «Яв назар вари ихь хулан урчIарихъ гъит. Гьарсаб хулаъ чан аьхюр-бицIир а. Гъушу йишваъ баркаллагь гъадабгъну ккун…» Гьаци хьузра ву. Яв суалназ жавабра шаирин гьаму гафарин мянайиъ а. Наана жвув гъушишра, баркаллагь гъадабгъну ккун. Узуз гьамкьан гъюри-гъягъюри хатур ккибтру гаф гъапIу кас адарзуз. Жвув ужур гъахьиш, варидари жвуван гьюрмат уьбхюру. Хъа гъурабайи «уву наънан, узу наънан» гъапиган, гьелбетда, дугъаз наан-вушра жаваб тувди сарун. Узу Дагъустандин табиаьтдизси, тарихи йишваризси, халкьарин культурайиз ва дуланажагъдизра гизаф фикир тувраза. Рякъ-хулиъ алахъу-гьахъу яшлуйирихьан гъеерхьу мялуматариз кьимат туври, дурар дикIурайи хусуси дневникра айиз. Узхьан дурарихъди лизибдиз лизиб ва кIарубдиз кIаруб пуз шули а.
– Дици вуш, табасаран миллетдикан фу пуз шулвухьан?
– Дагъустандин гьарсаб миллетдиз чан хусуси хасият а. Узу табасаранарин гъуларин ругариина гъафиган, зат дурари чIурдиъ йишв апIуз гъитударзухьди. Ужубсиб хал, иццибсиб хураг гьязур апIуб ичв эл-аьдат ву. Думу гьаци вуйиб магьан яв хулаъра рябкъюразуз. Ичв аьхю хизанарин арайиъ сар-сарихъди апIру гаф-чIалнан, гьякь-гьюрматнан ва сир-мясляаьтниинди гьялал зегьметниинди мадар апIурайи агьалйирихъан инсанвалин тIяаьм гъюру. Дурарин багахь дикIуз юкIв шулу. Хъа сабпи ражари ичв юрдариз гъафиган, чру укIариин такабурди дубхнайи халача ккипну, мани лавши хилар аргури ва гьадму гьисс апIуз дад туврайи нисун тки гьич кIваълан гъябгъюдариз! Му шикил, гьяйифки, гафариинди рубкьуз шулдар. Яшамиш ибшри Табасаран! Хъа табиаьтдикан узу ктибтубра лазим адар. Вари дюн’яйиз машгьур вуйи Расул Гьямзатовди гъапиганси, «Табасаран кьюбпи Швейцария ваъ, хъа Швейцария кьюбпи Табасаран ву». Ав, уткан табиаьтдиси, гьаддиз барабар вуйи агьалйирира Табасаран йигълан-йигъаз машгьур апIура.
– Яв фикриан, уву гъабхурайи ляхникан сарун шлиз фициб мянфяаьт кади рябкъюравуз? Ва узу гъавриъ ахъси, яв уьлин кьацIран мадарра гьамдиинди ву, дарин?
– Узу йигъан йиз блогдиъ кьюб-шубуб шикил ва са-саб видео ирчри шулза. Страницайиъ йиз телефондин номерра улупназа. Классдин гъирагъдихь вуйи дарсариан табшуругъ тувначуз кIури, мектебариъ урхурайи баяр-шубари, студентари, шаирари, мялимари, аьлимари ва жямяаьтлугъ касари зенгар апIури, чпиз видео шиклар хътауб ва гьадму йишварикан мялуматар тувуб ккун апIуру. Гьелбетда, саб улхуб-рахубра адарди дурари йиз зегьметнан кьиматра тувра. Метлеб тамам апIбалан кьяляхъ, ишлетмиш гъапIу шикил ва видео узу сайтнаан адабгъураза, фицики сарун дидин автор гьадму илтIикIнайи кас шула.
– Интервью тувбаз аферин, Николай. Увуз ягъурлу рякъ ибшри.
