Табасаран вилаятдин кьибла терефнан Кьадирин гьюкмин уьзден мягьлайиъ ханар, бегар, амрар адарди, кьур’андин шариаьтдин къанунарин бинайиин алди, вилаят жямяаьтди кадагънайи вакилари, къазйири ва маллйири кIули гьабхури гъахьну.
Дурари гьабхурайи тербияйин – теш’вигьятдин – вари ляхнар кьур’андин тIалабарихъди, аятарин бинайиин алди дюзмиш апIуйи ва кIули гъахуйи. Гьарсаб гъулан вакилар, жямяаьтдиъ яшамиш шулайи инсанарин кьадарназ дилигну, ктагъури гъахьну. Гъуларин вакилари, чиб жямяаьтдин ачухъ вуйи уч хьпан мясляаьтнаъ ктагъбалан кьяляхъ, чпи гъабхурайи ляхин марцциди апIуз, майил тереф дюрюбхюз, руш’ват гъададабгъуз, халкьдин арайиъ даккнишин, футна-фатфа дарапIуз, гьялал зегьметнан берекетнак гьярамдин мискьал ктрипуз, гъиямат йигъан Аллагьдин гъаншарнаъ маш кIару, юкIв дараскьал дархьбан бадали, Аллагьди негь дапIнайи чиркин ляхнар дарапIуз, халкьдин улихь ху апIури гъахьну.
Гьаму улупнайи ляхнар дюзди тамам апIурча, халкьдиз дюзди тербия тувурча ва, халкьдихьан жиниб дарапIри, жямяаьтдихъди дюз ляхин Аллагьдин амриинди ва пайгъамбрин шариаьтдиинди кIули гъабхурча, дупну, вакилари кьур’андиинди халкьдин улихь ху апIуйи.
Думу вахтна жямяаьтдин мал-къара уьбхру габнари ва гъулан жямяаьтлугъ мулк-мерекет уьбхру гизрарира, жямяаьтдин девлет уьбхюрча, жинвал апIдарча, ич нефс марцциди уьбхюрча, дупну, халкьдин улихь чпин марцци гаф тувуйи ва, кьаст ижми апIбан кьанун вуйи кьур’андиин тIуб иливну, ху апIуйи. Думу аьдатну инсанарин арайиъ айи аьлакьйир мюгькам ва дерин апIуйи. Дуствал, чвевал, гьюрмат за апIури, гьарсаб ляхнин лайикьлувал уьбхюйи. Ляхин гардандиъ дибиснайи касарира чпин гардандиъ айи вазифйир гизаф марцциди тамам апIуйи. Дурариз зегьметнан гьякь, жямяаьтди тяйин дапIну, тувуйи.
Думуган гъулан жямяаьтдин ихтиярнаъ айи хутIлар, хярар, маларин чIур ва яркур жямяаьтдин уьмумият вуди гъабхьну. Гъул диву йигълан хъюгъну хутIлар, хярар кюлфетдиъ-хизандиъ яшамиш шулайи нефесарин кьадарназ дилигну, убзру жил ва хяран жил швтушв ва ребе кьадарнан гьисабниинди пай дапIну, тувуйи. Хизандиъ агьалйирин кьадар артухъ гъабхьиган, жямяаьтдин уьмуми жиликан хутIил ва хяр жара апIуйи.
Гъирагъдилан, яна жара гьул’ан кюч духьну гъафирра, гьадму кьадарнаъди хулар дивру жил, хутIил ва хяраз жил тувну, жямяаьтдин уьмриз-уьмумиятдиз кьабул апIуйи. Гьамцдар ва жара вари месэлйириз регьбервал гъулан вакилари апIури гьахьну.
Гъулан вакилариз я гьюкуматдин, я жямяаьтдин терефнаан гьякь туври гъахьундар, дурар жямяаьтдиъ варитIан гьюрматлу, аьдалатлу, камаллу инсанар вуди гьисаб апIуйи. Жямяаьтдин улихь дийигъну, халкьдиз гъуллугъ апIувал дурари аьхю бахт ва халкьдиз апIурайи лайикьлу гьюрмат вуди гьисаб апIуйи.
Дурариз жара гъуларихьди вуйи жилин, сяргьятарин, рякъ-хулин месэлйир гьял апIбан, дурариз лигру вазиф-йирра тамам aпIpy ихтиярра ади гъабхьну. Думуган гъуларин арайиъ гьюжат айи читин месэлйир гъашиган, Хив тешкил дапIнайи заан ихтияр айи мягькамайиз душну, гьадушваъ гьял апIуйи. Хиварин чIвурдан улихь хьайи майдандиз аьдалатнан дивандин майдан кIури гъахьну. Душв’ин арайиъ гьюжат айи месэлйир гьял апIури, тахсир кайи агьларин ачухъ вуйи диван апIуйи; дурариз тахсирнан жаза тяйин апIуйи ва тахсиркар кас чан багъри гъул’ан кIулди вая чан вари хизанра хъади жара гъулаз алдауйи.
Дидланра савайи, душв’ин ватандиин душман алархьури гъашиш, душмандихъди вуйи дявдиз гьязур хьпан ва дяви кIули гъабхбан бадали, уьмуми десте, гьадму дявдин командирар кадагъну, тяйин апIури гъахьну. Гьадму мясляаьтханайиъ гьам мясляаьтнан, гьам дявдин гьякьнаан вуйи вари месэлйир гьял апIуйи. Гьадму майдандиин али дегьзаманайин дурснайи гъванарикан гизафдар 1966-пи йисан Хив райондин гьякимарин буйругъниинди гъюргънийи.
Гьяйифки, бязи гьякимари, гьамусдин инсанариз, иллагьки жигьилариз, дегьзаманайин ата-бабйирин уьмур, тарих, яшайиш ва тарихи ядиграр аьгъю апIуб, дурарин гъайгъу зигуб, диндиз гъуллугъ апIубси гьисаб апIури, дурар чIур ва терг апIури гьахьну. Дурар деврин тарих улупурайи шагьидар вуйиваликан аьгъю хьуб ужу ву, аьхир…
1990-пи йис
«Дагълариъ тIурфан»
китабдиан
