Зубайдат Шябанова
Аьхиримжи вахтари РД-йин МВД-йин мялуматарин дакьатариъ наркотикарихъди аьлакьалу дюшюшарикан хабрар саки гьар йигъан тувра. Республикайин шагьрариъси, дагълу гъулариъра жини йишварикк наркотикар ккиврайидар дисура. Наркотикарин бицIи багъламйир ккивбан дюшюшар гъюблан-гъюбаз артухъ шулайивали дурар ишлетмиш апIурайидарин кьадарра гизаф шулайиваликан кIура.
Ав, гьаци хьузра ву. Республикайин наркодиспансерин гьисабназ гъи 4 агъзуртIан артухъ наркоманар гъадагъна. Наркоман кIуру гаф гъеебхьиган, фикриз бедендин зяиф духьнайи, гъагъи хасиятнан, уьмрикан ва инсанарикан инжиг шулайи жилижвуван сурат гъюру. Ваъ, гъи наркоманарин арайиъ хайлин дишагьлийирра а.
«Дишагьлийирин наркомания – му учIру месэлйирикан саб ву. Дишагьлийир чпин физиологияйин ва психологияйин хусусивализ лигну, наркотикарикан асиллувалиъ ухди ахьру. Дурар сагъ апIузра гьеле-меле шулдар», – ктибтура ич сюгьбатнаъ республикайин наркодиспансерин клиникайин психолог ва гъуллугъчи Марьям Сулеймановайи.
Дугъан гафариинди, Урусатдиъ наркотикарин асиллувализ гъадагънайидарин кьадарнакан шубубпи пай дишагьлийир ву. Хъа Дагъустандиъ дурарин кьадар, жиларихь тевиган, думукьан гизаф дар – республикайин наркодиспансерин гьисабнаъ 152 наркоман-дишагьлийир а.
Духтрари ва психологари субут апIурайиганси, дишагьлийин гормональный фон жиларинубдихьан хайлин фаркьвал айиб ву. Бедендиъ эстроген лап аьхю кьадар айивалиан, дишагьли, наркотикдин сабпи доза ишлетмиш апIбан кьяляхъ дишлади дидин асиллувалиъ ахъуб мумкин ву. Дишагьлийириз наркотикарихьан азад хьузра, жиларизси дарди, лап читинди шулу.
«Шубари ва дишагьлийири наркотик асас вуди дидин тIяаьм ва дад аьгъю апIбахьна зигувалиан, читинваларикан кIул ккадабгъуз ккун хьувалиан, хизандин арайиъ мясляаьт адрувалиан, уьмриъ чан йишв дибрихърайивалиан ишлетмиш апIуру.
Йиз практикайиъ алахьурайи дюшюшарикан ктибтури пуз ккундузуз: эгер жилари сабпи ражари, яни сабпи доза, диди бедендиз тувру эсер фициб вуш гьисс апIуз ишлетмиш апIуруш, дишагьлийирин себебар жюрбежюрдар шулу. Бязи дюшюшариъ дишагьлийир наркотикарик чпин жилари каъра. ИкибаштIан, наркотикар сагъу фикир хъайи, уьмриз ва гележегдиз кьимат тувуз шлу, фагьумлу дишагьлийи ишлетмиш апIудар. Учу гьисабназ гъадагънайидарин арайиъ пучIу хасиятнан, сабдиканра вижна кадру, рягьятди пул гъазанмиш апIуз ккуни дишагьлийири асас йишв бисура. Дурарин кьяляхъ бицIи вахтна абйир-бабарин терефнаан фикир кьитди гъабхьидар, хъайивал гьудрубкIдар ва инсафсузди тербияламиш апIури гъахьидар, сабдинна тахсир ктарди, чпин жилари наркотикарик кау дишагьлийир ву.
Наркотикарин асиллувалиъ ахъу дишагьлийин бабвалин гьиссар зат амдарди дургру. Дициб хизандиъ айи бицIидари, бабан терефнаан фикир адрувалиан, чпи даккнивалиан, материалин ва рягьимлувалин кюмек гьудрубкIрайивалиан, абйир-бабарин къайдасуз уьмрин шагьидар шулайивалиан ухди-кьанди наркотик ишлетмиш апIуз хъюгъру. Хъугъай, Дагъустандиъ гьацдар дюшюшар йигълан-йигъаз артухъ шула.
Гьамусяаьт республикайин наркодиспансериъ кьюб-шубуб дишагьлийирин палатйир а. Душваъ айи жигьил шубар ва дишагьлийир саки вари наркотикарик чпин жилари каъдар ву. Мициб аьгьвалат анжагъ саб ихь республикайиъ ваъ, хъа вари регионариъ тарабгъурайиб ву. «Дизайнерский» наркотикарик кахьрайи мефедрон ва жюрбежюр кьилар арайиз гъафихъанмина, аьгьвалат лапра гъагъи гъабхьну. Жигьиларин арайиъ дурариз гьяшаривал, гьяясузвал кайи наркотикар кIура. Дурар ишлетмиш апIбан кьяляхъ инсандин гьевес за шулу. Гьаддиз дурарин терефкрарра артухъ шула. Жилари думу чпин хпариз вая багахь аьлакьйириъ айи дишагьлийириз тувра.
Сар жилири чан хпир, йирхьур веледдин дада, наркотикарик каъбан дюшюш гьичра гьархуз шуладарзухьан. Наркотикари дишагьлийин хасиятназ аьхю тясир тувну. Думу дишагьли, жилирихьна вуйи намус дюрюбхди, жара жиларихъди аьлакьйириъ учIвуз хъюгъну. ИкибаштIан, натижайиъ дурарин хизан ккадабхъну», – ктибтура Марьям Сулеймановайи.
Гьаму йигъари Мягьячгъала шагьриъ гъабхьи дюшюшди наркотик кайи сурсатдихъди таниш хьували инсандиз аьхю зарар туврайиб сабсана ражну тасдикь гъапIну.
Сар жигьил бали ва шуру сумчир дапIну, хал-хизан ккебгъуз йикьрар апIуру. Дурарин багахьлуйири дагъустандин вари аьдатар уьрхюри, аьхю харжар адаури, сумчрарихьна гьязурвалар гъахури гъахьну. Магьа думу йигъ улубкьу. Успагьи банкетдин зал, гьар жюрейин хурагари алацIнайи столар, кабалгнайи жам ва швушв, сумчрин хялар…
Хурайи цIийи швушвак гъалабалугъвал кабхънийи. ИкибаштIан, дугъан гъавриъ ахъуз шулу, шубар гьар йигъан швуваз гъахури, чпин хусуси мяракйирин бикйир шуладар. Сумчриъ дугъу чан гъвалахъ деънайи жамраз кIвак гъалабулугъвал кайибдикан гъапнийи. Жилири чан хурайи швушвахьинди мялум дару сурсат гъяйи бицIи бугълама гьачIабккуру. Балин гафариинди, диди нервйир яваш апIуз кюмек тувру. Амма ляхин жараси гъубшнийи. Чаз туву «гъянивал» дадмиш апIбан кьяляхъ, шураз медицинайин кюмек лазим шулу. Жамраз чан швушв гъагъи гьялназ гъюрайиб дябкъну, тяди кюмек тувру медицинайин гъуллугъчйириз зенг апIуру.
Саки 700-дихьна хялар айи сумчир гьадму сяаьт дебккру. Швушв больницайиз гъахуру. Мялум гъабхьиганси, жамру дугъаз снюс (наркотик кайи сурсат) тувну…
