Наргиз Гюлечова
Гъи республикайиъ хусуси мяишатар артмиш апIури, Дагъустандин экономикайик чпин пай киврайи касар саки гьарсаб райондиъ а. Гъулан мяишатдиъ апIурайи ляхин лап гъагъи, читинвалар алахьури зигурайи зегьмет ву гъапишра, гъалатI даршул. Саб бицIи мяишат ккебгъну кIулиз адабгъайиз, фукьан вушра читин месэлйир гьял дапIну ккунду. Гъи узуз НичIрас гъулан агьалйири артмиш апIурайи малдарвалин бицIи мяишатдикан ктибтуз ккундузуз.
«Совхозар ккадахьу вахтна Табасаран райондин Гюгьрягъ гъулан багарихь хьайи галариъ ич гъулан агьалйири ляхин апIурайи. 1990-пи йисарин аьхирариъ гъулан мяишатдин жилар арендайиз тувуз хъюгъхъан, гъулан гьюрматлу кас, рягьматлу Аьликъурбан Къурбановди, гъуландари ляхин апIурайи галарин жилар чан хиликкна гъадагънийи. Дугъу гъадабгъайиз улихьнара гьадму галариъ гъулан агьали Имибай Ханмирзаевра кIулиъ ади, мал-къара уьбхюрайи 7-8 кас ничIрасар ади гъахьну. Гьаддихъанмина гъийин йигъаз душваъ имбур анжагъ сар Имибай ХанмирзаевтIан дар», – ктибтура мяишатдиъ лихурайи – Шахшабег Гьямзаевди (шиклиъ).
Узу лап бицIиди вуйи вахтари, ич аба Зейнуллагь, (Аллагьдин рягьматдикк ишри) марччлихъанвал апIури, кьюрдун вахтна гьадму галариз гъягъюри шуйи. Думу вахтар накь гъабхьи гьядисаси кIваинди илмийиз. Аба гал’ан хулаз гъюруган, гвачIтIан хябяхъдизкьан дугъаз ккилигури чIатариъ дийигъну шуйза. Гьаддихъанмина 30-тIан артухъ йисар душна. Гъи думу галариъ малдарвалин циркил артмиш апIури зегьмет зигурайидар сарун жара касар ву.
«2016-пи йисхъанмина гъийин йигъазкьан узура гьадму галариъ мал-къара уьбхюри, гьадрарихъди сатIиди ляхин апIураза. Ляхин апIуз ккун гъабхьну кIури, вари дюз шуладар, фицики гъийин йигъан, сабпи нубатнаъди жил хиликкна гъадабгъну, душв’ин ляхин апIуз ихтияр туврайи документар ади ккунду. Гьаддиз, 1990-пи йисари Аьликъурбан имийин ликрихъ хъайи жилар, чан хизанарин разивалиинди йиз ликрихъ хъитIну, гьаци мардарвалихъ хъюгъюр вуза. Эгер, увуз зегьмет зигурайи жилин «зеленка» адарш, душв’ин ляхин апIуз ихтиярра адар. Гюгьрягъяриз багахь хьайи гъулариан вуйи жара касар гъючIври, ничIрасарихьди душваъ ляхин апIуз гъитрадайи, гьаддиз, гьадму вахтари ничIрасариз жара дапIнайи галарин жилар официально вуди ич ликрихъ хъитIуз чалашмиш гъахьунча. Гьаци вуйивализ лигну, гъи лазим вуйи кьадар налогра туври, архаинди жвуван мардарвалин мяишат артмиш апIурача», – давам гъапIнийи Шахшабег Гьямзаевди.
Йиз сюгьбатчийи туву мялуматариинди, гьамусяаьт мушваъ НичIрасарин 14 хизандин мал-къара уьбхюра. Гьарсаб хизандиз ляхин апIуз ихтияр тувнайи документарра а.
«Учуз варидиз ихтияр ашра, мяишатдин варитIан аьхюну бригадирди, чан ухдихъанмина тажруба айи кас Имибай Ханмирзаев ктагъунча. Думу мяишатдин бригадирси, маларин духтирра ву. Учв духтир вуйивалианра дугъкан хайлин кюмек ачуз. Эгер чарва-мал иццру гъабхьиш, дугъу дишлади дидиз кюмек апIуз чарйир зигури шулу.
Магьан улихьнаси марччарин хьара ултIубкъунча. Хьа ултIубкъури имиди вари чарвйириз вакцинара гъивунча. Мал-къайиз рубар йивувал ич варитIан асас вазифа вуйич, гьаз гъапиш гъийин йигъан жара йишвариан хурайи чарвйиригъ аьгъдарди саб иццурайиб гъябхъиш, дициб гьяйванатди хайлин мяишатариз зарар тувуб мумкин ву. Гьаддиз дицдар дюшюшарихьан вахтниинди жвуван мал-къара дюбхну ккунду», – кIура нежбри.
ЙицIиюкьур касди албагну, сатIиди мяишат кIули гъабхувал зарафатнан ляхин дар. Дурари гьарсаб ляхин, сатIи духьну, сари сариз кюмек апIури, кIулиз адабгъура. Гьар йисан мал-къарайин статистикара гъабхура. Галариан сивариз мал-къара хъапIру вахтнан гьисабариинди мяишатдиъ 14 касдин 750 аьдад чарвйир ва 127 кIару малар айич, кIура Шахшабег Гьямзаевди.
«Гъийин йигъаз чарвйирикан саки гьацI пайтIан имдар. Жвуваз гъурккдарси, хайлиндар масу тувунча. Мисал вуди гъадабгъиш, магьан гьаму багарихь хьайин гъулариъ сумчрар вая жара хайрар-шейрар апIруган, йикк учхьан масу гъадабгъури шулу. Багарихьди, ноябрин вазли гъузнайи мал-къара вари гьисабназ гъадабгъидича
Мидланра гъайри, кьюрд улубкьайиз кIури, инсанари гъеебццу йиккузра заказар учуз тувра. Анжагъ ебццуз кIури уьрхюрайи маларра айич. Дурар учу аьхъариъ аъну уьрхюрадарча, хъа чру укI’ин ал. Кьибла Дагъустандизди думукьан яман аьхълушнар шулдар. Эгер лап аьхъю дубхьну, малар чIатариз утIруккру вахт гъабхьиш кIури гьязур дапIнайи 200-тIан артухъ укIан кипарра ади шулич. Саб малин кIул’ина 5-6 кип гьисаб апIурача. Му ляхинра учу вариди сатIиди тамам апIурайиб вуйич», – гъапнийи зегьметкеш касди.
Ич сюгьбтанаан узуз аьян гъабхьиси, мал-къара, гьязур дапIнайи укI уьбхру йишваринра мяишатдиъ лихурайи касари сатIиди, вари ляхнар чпин хилариинди тамам апIура. Улихь вахтари думу галариъ айи мал-къара уьбхру фермйир ва укI дивру йишвар ккадахьнайи. Мяишат артмиш апIуз хъюгъри, мурари эвелиан 600-дихьнакьан чарвйир аъру йшвар, хъасин 100-тIан артухъ малариз фермара тикмиш гъапIну.
Мал-къара сатIиди уьбхюрайиган, алахьурайи ляхнарра вариди сатIиди дапIну ккунду. Гьаци ву мурарин мяишатдиъра. Марчлихъанвалинна габанвалин ляхнарра дурари нубатнахъди тамам апIура. Галариъ яшамиш хьузра читинди дар. Чпи яшамиш шулайи йишв лазим вуйибдихъди варибдихъди вахт ккимиди тямин апIура.
«Учу, шлин фукьан чарва вая малар аш гьисаб дапIну, гьадрарин гьарубдин кIулихъ лазим вуйи кьадар пул киврача. Пул гьаз ву кIури гьерхиш, гьаддиинди налогра туврача ва дарман вая мал-къарайиз герек вуйи сурсатарра гъадагъурача. Гизафна гизафси мал-къарайиз ккиврайи кьилаз гизаф харжар гъягъюри шулу. Гьяфтайин арайиъ саб шишал гьубкIри шулдарчуз. Гизаф харжарра шулу. Аммаки гъийин йигъаз гелелиг учуз гьюкуматдин терефнаан мяишат артмиш апIбаз тувнайи кюмек адар. Белки думу ич тахсирра вушул… Вушра, сач гъулан мяшатдинна ипIру-убхъру сурсатарин министерствойиз субсидйир гъадагъуз кIури документарра хьади гъушнийза. Гьяйифки, цIибкьан гьюкмин цирклиъ лихурайи касарин кюмек адарш, думу ляхин тамам апIуз лап читинди ву», – пашман натижа гъивнийи Шахшабег Гьямзаевди.
