Гюльнара Мягьямедова
25-пи сентябри Расул Гьямзатовдин ччвурнахъ хъайи Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин университетдин конференцйир гъахру залиъ ихь ватанагьли, РД-йин лайикьлу деятель, РФ-дин заан мектебдин лайикьлу гъуллугъчи, филологияйин илмарин доктор, профессор Велибег Загьиров бабкан духьну 85 йис тамам хьпаз бахш дапIнайи «Лингвистикайин ва лингводидактикайин важиблу месэлйир», кIуру варихалкьарин илимдинна тажрубайин конференция кIули гъубшнийи.
Конференция ачмиш гъапIу ДГПУ-йин филологияйин ккергъбан образованиейин кафедрайин заведующий, филологияйин илмарин кандидат Сапият Гьясановайи профессор Велибег Загьировдин илимдин зиин ляхин апIури адапIу уьмрин рякъкан ктибтнийи.
Велибег Мирзабегович Загьиров 1940-пи йисан 25-пи сентябри Хив райондин Чювекк гъулаъ мялимдин хизандиъ бабкан гъахьнийи. 9 йисаъ ади йитим гъахьи балин аьгъюваларихъ юкIв хъайивал бицIивахтнаанмина рябкъюйи. Дугъу Дербентдин педагогвалин улилище ккудубкIну, чан зегьметнан рякъ ГъуштIларин миржид йисандин мектебдиъ ккергъбан классарин мялимди лихури ккебгъну. 1967-пи йисан ДГУ-йин филологияйин факультет ккудубкIу жигьил мялим хайлин гъуллугъариъ гъилихну. Бабан чIал ахтармиш апIуз ният ади, 1974-пи йисан Велибег Загьиров ДГУ-йин уьмуми языкознаниейин ва дагъустандин чIаларин кафедрайин аспирантурайик «Кавказдин чIалар» ахтармиш апIру пише гъадабгъуз очно урхуз кучIвру. Дугъу 1977-пи йисан Тбилисийин гьюкуматдин университетдиъ «Табасаран чIалнан лексика» темайиан кандидатвалин диссертация гъюбхну.
1979-пи йисан Велибег Загьиров ДГПИ-йин ккергъбан классарин факультетдин деканди ктагъну. ЦIийи гъулугънаъ дугъу факультетдиъ урхбанна тербия тувбан, илимдинна ахтармишар гъахбан ляхин къайдайиз хпаз дикъат фикир туври, зегьмет гъизигну. 1999-пи йисхъанмина филологияйин илмарин доктор, профессор Загьиров ккергъбан классарин факультетдин урус чIалнан кафедрайин кIулиъ ади 8 йисан гъилихну. 2001-пи йисхъан башламиш дапIну, дугъу чан кIул’индии ва жара аьлимарихъди сатIиди табасаран чIал киврайи мектебариз 9 учебник гьадму гьисабнаъди 4-пи, 5-пи, 9-пи классариз «Табасаран литература», 3-пи классдиз «Урхбан китаб», 5-пи классдиз «Табасаран чIал», 2018-2019-пи йисари 1-пи, 2-пи, 3-пи классариз «Табасаран чIал» ва хайлин жара китабар адагъну. Загьировдин зегьметари Дагъустандин чIалар аьгъю апIбак, лексикография ва лингводидактика артмиш апIбак лайикьлу пай кивну. Дугъу илимдин кадрйир гьязур апIбазра хайлин кьувват сарф гъапIну: 20-рилан зиина аспирантариз ва соискателариз илимдихьна рякъ ачухъ гъапIну.
Хъа Загьировдин варитIан аьхю хъуркьувал – 1977-пи йисхъанмина 2020-пи йисазкьан дугъан иштираквалиинди гьязур гъапIу мялимар ву. Гъи Дагъустан Республикайиъ дугъу дарс кидриву, чIалнахъди аьлакьалу вуйи мялим агуз читинди ву.
ДГПУ-йин ректор, тарихдин илмарин кандидат Нариман Асваровди чан улхбаъ къайд гъапIганси, профессор Велибег Загиров жюрбежюр цирклариъ аьгъювалар айи аьлим-лингвист, мярифатчи, табасаран чIалнан лексикографияйин ва лексикологияйин бина ккиву, лезги чIаларин десте ахтармиш гъапIдарикан сар, филологияйин илмарин доктор, ДГПУ-йин ккергъбан классарин факультетдин гьюрматлу мялим, бажаранлу, зигьимлу ва гьякьлу кас ву. Гьаму хъуркьувалар дугъаз рягьятди алахьдар дар, дугъу 66 йисан ляхин дапIну, зегьметнан баркаллу рякъ ккадапIну. «Инсандин зегьмет зигуз ккунивали ужудар натижйир хуру. Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин университетдиъ чIалар ахтармиш апIуз вари мумкинвалар а. Дарпиди гъитуз шулдарзухьан, Велибег Мирзабегович илимдин гьамцдар кIакIариз удучIвбак дугъан албагу хизандинра пай ка. Ихь юбилярин уьмрин юлдаш, йиз гъулариш, Беневша Гьясанбеговайи дугъаз илимдиин зегьмет зигуз вари жюрейин шартIар артмиш гъапIну.
Чан 85 йисандин юбилейиз чапдиан адабгънайи китабдиъ Велибег Загьировди табасаран чIалнан важиблу месэлйир гъитIирккна. Гьелбетда, думу китаб гележегдиъ табасаран чIалнан артмиш’вализ ужуб тясир апIру зегьмет ву.
Советарин Союздин девриъ илимдиз, илим ахтармиш апIбаз гизаф фикир туври гъахьну. Илимдиин машгъул хьувал лишанлу апIури, Велибег Мирзабеговичдиз тувнайи наградйир, дипломар вари правительствойиндар ву. Гьаму йисанра ич вуздин аьлимарин советди Велибег Загьиров нубатнан наградайиз улупна. Наградйир тувру комиссияйи дугъаз «Ватандин улихь лишанлу хьпаз лигну» орден тувуз къарар адабгъна. Гьюрматлу Велибег Мирзабегович, аьлимарин коллективдиъ, багахьлуйирин арайиъди ляхин апIуз ярхи ва сагъу уьмур тувривуз», – гъапнийи ДГПУ-йин ректори.
Конференцияйиъ юбиляр тебрик апIури, РД-йин правительствойин председателин заместитель Нариман АьбдулмутIалибов, Хив райондин администрацияйин кIулиъ айи Ярмет Ярметов, Табасаран райондин администрацияйин кIулиъ айи Мягьямед Къурбанов, А.А.Тахо-Годийин ччвурнахъ хъайи педагогикайин ДНИИ-йин директор Альбина Арухова, филологияйин илмарин кандидат Аьшуряли Аьдилов, «Табасарандин нурар» газатдин редактор, филологияйин илмарин кандидат Гюлягьмад Маллялиев, РАН-дин ДФИЦ-дин ИЯЛИ-йин аьлим-секретарь, филологияйин илмарин кандидат Юнус Муртузялиев, Дербент шагьрин образованиейин управлениейин отделин начальник Жамиля Юсуфова ва хайлин жара аьлимар удучIвну гъулхнийи.
Уч духьнайидариз чухсагъул кIури Велибег Загьировра удучIвну гъулхнийи. «Илимдиин гьарган юкIв алир вуйза. Мярифатнан министерствойиъ Табасаран ва Хив районарин инспекторди лихури 5 йис гъабхьнийиз. Думу районариъ узу дурушу гъул имдайиз. Халачйир урхру фабрикйирин цехариз гъягъюри, шубар образование гъадабгъбахъна жалб апIури шуйча. Табасаран райондиз хайлин жафа сарф гъапIунза. Думу йисари халкьдин образованиейин идарйирин кIулиъ айи лайикьлу инсанар кIваин дарапIди гъитуз шулдарзухьан: Пилигъ гъул’ан вуйи Гьяжимягьямед Гьяжикъурбанов, Мирзабала Мирзабалаев, Табасаран райондин исполкомдин председатель Мирзабег Багъичев. Думу йисари образованиейин идарйирин кIулиъ айидари мектебариз аьхю кюмек апIуйи.
ЧIал бадали ужуб гъуллугъ дипну, илимдихъна гъафнийза. Пулихъ жара касдин хуларикк дуснайи кас, аспирантурайик очно урхуз кучIвнийза. Думуган лексика фу вуш хабар адайзуз, грамматикайихьан лексика жара дапIнадайи. Табасаран чIал ахтармиш гъапIу аьлимарин зегьметариъ лексикайикан фукIара дупну адайи. Йиз илимдин руководители гьадму тема апIуб узуз табшурмиш гъапIнийи. Гьамци лексика йиз ккуни тема гъабхьнийи. Узуз Табасаран ва табасаран чIал гизаф ккундузуз. Хъа газатариъ, социальный сетариъ йиз кIваз хуш даршлу сюгьбатар урхури шулза. ЧIал ахтармиш апIбан ляхнигъ пишекарвал кадру, чIал ужуди аьгъдру касар гъючIвра. Дурари чIалнаъ айи кьюжлан гьярфар, дюзмиш дубхьнайи алфавит тянкьидваликк ккипра. Дици дубхьну ккундар. ЧIалнан месэлйир аьлимари гьял дапIну ккунду», – гъапнийи Велибег Загьировди.
Хъа вушра, Гюлягьмад Маллялиевди чан улхбаъ къайд гъапIганси, чIалнан месэлйир аьлимари гьял апIуру, амма газатар, журналар вари ихь халкьдин дакьатар ву — дурарин машариъ чпин бинайиин дарди, аьдати илимдин фикрар ачухъ апIуз варидариз майдан тувну ккунду.
Илимдинна-тажрубайин конференция аьлимдихьна, дугъу чIалниин гъизигу зегьметнахьна аьхю гьюрмат улупури кIули гъубшнийи.
