Гюльнара Мягьямедова
Гъубшу гьяфтайи Мягьячгъалайиъ М.Горькийин ччвурнахъ хъайи Урусатдин драмайин театриъ Дагъустандин китабарин чапханайин 100 йисандин юбилей къайд гъапIнийи. Думу чапхана саб аьсрин вахтна Дагъустандин халкьарин культурайин ва литературайин ирс уьбхбаъ ва тарабгъбаъ асас идара вуди ляхин гъапIну.
Серенжемдиъ РД-йин Правительствойин председателин заместитель Рамазан Жяфаровди, культурайин министрин заместитель Мурад Гьяжиевди, Дагъустандин писателарин союздин председатель Марина Аьгьмадова-Колюбакинайи ва литературайин жара вакилари, Дагъустандин китабарин чапхана юбилейихъди тебрик апIури, ужударсдар пишекрариз гьюкуматдин наградйир ва Дагъустан Республикайин главайин, правительствойин ва министерствйирин терефнаан гьюрматнан грамотйир тувнийи. Лишанлу гъапIдарин арайиъ ихь ватанагьлийирра – чапханайин художественный редактор Назлу Рягьимова ва аьхюну редактор Феруза Султанова айи.
Феруза Султанова 1970-пи йисан Хив райондин Лика гъулаъ Саади ва Суна Ражабоварин хизандиъ бабкан гъахьну. Ферузайин адаш Хив райондиъ милицияйин начальникди, дада халачачиди лихури гъахьидар ву, хъа гьамус дурар, худлар тербияламиш апIури, гьадрарин гъайгъушнариъ шулу.
Феруза Султановайиз редакцияйиз теклиф дапIну, дугъахъди сюгьбат гъубхнийча. Ич арайиъ гъабхьи сюгьбат исихъ туврача.
«Мектебдиъ имиди, физика ва математика ккуни предметар вуйзуз. Математикайин мялимди ич классдиан узуна кьюрсан риш МФТИ-йиз урхуз гьауз гьязур апIури гъахьну. Олимпиадйириъ иштирак шуйча, читин мисалар гьял апIуйча. Бабу, шубар урхуз ярхла йишвариз гьаъруб дар кIури, ич мялимдин гьязурлугвалар дерккнийи. Узу мектеб ккудубкIруган, ДГУ-йиъ Дагъустандин филологияйин факультет ачмиш дапIну кьюд кIуру йис вуйи. Адашди узура гьадина урхуз гьаъбанди гъахьнийи. Думу йисан табасаран чIалнан отделениейиз 17 касди документар тувнайи. Гьадрарикан имтигьнар тувну ккудубкIбан кьяляхъ 11 кас – 2 бай ва 9 риш – кьабул гъапIнийчу. Сар кас ктарди (хизандин месэлйир ади), имбудари варидари хъуркьувалиинди урхуб ккудубкIнийча. Шаирар Эльмира Аьдилова, Аьдурягьим Аьбдурягьмановра ич курснаъ урхури гъахьидар ву.
Курс гизаф ужуб вуйич. Ихь аьлимар вуйи Мягьямед Юсуфовди, Малик Гьясановди, Велибек Загьировди, Къази Къурбановди, Шарафудин Дашдемировди дарсар киври гъахьунчуз. Табасаран чIалнаан узуз айи аьгъювалар гьадрарин кюмекниинди гъадагъдар вуйиз. Курснан куратор Къази Керимович вуди гъахьнийич. Хъа узу сабпи курснахъанмина университет ккудубкIайизкьан староста вуди гъахьунза. Дарсариин илчIихбан бадали узу староставаликкан кIулар ккадагъруган, Къази Керимовичди гъапи гафар кIваълан гъярдариз: «Уву дарапIиш, думу ляхин шли апIуру, Феруза?» Къайд апIуб лазим вуки, гьадму вахтна табасаран чIал апIрударра, Дагъустандин филологияйин факультетдиъ урхуз ккунидарра гизаф айи. Гьамус гъулариъра кмиди урус чIал апIура. Ихь чIалнан аьгьвалат лап читин дубхьна», – кIваин апIура чан студентвалин йисар Феруза Султановайи.
Урхуб ккудубкIбан кьяляхъ цIиб вахтна Феруза Ражабова Хиварин кьялан мектебдиъ гъилихну. Хъа хизан ккебгъган, думу чан уьмрин юлшихъди Мягьячгъалайиз кюч гъахьнийи. Гьамци ужудар аьгъювалар айи жигьил
пишекар Дагъучпедгиздиъ, табасаран шаир Шамил Къазиев редакторди лихурайи йишваъ, корректорди, хъасин «Табасарандин нурар» газатдин отделин редакторди, педагогикайин НИИ-йин китабарин чапханайиъ редакторди гъилихну. 2011-пи йисан Феруза Султанова бицIидариз табасаран чIалниинди удубчIвурайи «Ппази» журналин редакторди тяйин гъапIнийи.
Шамил Къазиев рягьматдиз гъушиган, Дагъустандин китабарин чапханайиъ табасаран чIалнан китабарин редактор адарди сад йисна гьацI гъабхьнийи Чапдиан адагъурайи китабар ахтармиш апIру кас адайи. Гьадмуган ихь шураз дина гьацI ставкайиъ лихуз теклиф гъапIнийи. Гьаддихъанмина Феруза Ражабова чапханайиъра редакторди лихура.
«Ляхниъ айи читинваларикан улхуруш, «Ппази» журналин сабпи читинвал подписка ву. Подписка бадали мина-тина гъягъюб, ихь гьякимарихьна, депутатарихьна илтIикIуб алабхъуру. Ихь чIал бадали, гъюзимбу наслар бадали, миннат апIбакк ккубкьру. Хъа журналиъ апIурайи ляхин улихьна душваъ гъилиху ихь шаир Юсуф Базутаевди, Аьбдурягьим Аьбдурягьмановди, Шагьвелед Шагьмардановди фици гъабхури гъахьнуш, гьадму жюрейиинди давам апIуз чалишмиш шулаза.
Дагъгиздикан улхуруш, гьяйифки, улихьна вахтариси, гьамус душваъ китабар масу тувру туканар имдар, гонорар туврадар, гонорар адрувализ дилигну, китабарин тиражар авторарихьна тувра. Ухьуз табасаран чIалниинди бикIурайидар цIиб адар. Йисандин план тамам апIурача. Гьамусра нубатнахъ хъайи эсерар бегьем ахьуз. Имбу миллетарик гъилигган, ихь писателар, шаирар улихь хьа, пуз шулу. ЦIи-цIибди бикIурайидар гъитишра, ухьуз юкьур дишагьли шаирар ахьуз: Сувайнат Кюребегова, Эльмира Аьшурбегова, Гюлбике Уьмарова, Шюшеханум Керимова. Дагъустандин халкьдин шаир Шагьвелед Шагьмардановди, Абдурягьим Аьбдурягьмановди, Абдуллагь Аьдурягьмановди, Гьюсейн Аьбдурягьмановди, Гьяжимягьямад Гьяжиевди, Аьбдулмажид Къурбановди, Гьяжимурад ТIаибовди, Аьлимурад Аьлимурадовди ва хъана жара ихь шаирари чпин яратмиш’валин ляхнар жанлуди давам апIура.
Гьаму йисан сабпи шубуб вазли Сувайнат Кюребеговайин «Гюзгйирин кьяляхъ», Гьюсейн Гьюсейновдин «Патефон», МутIалиб Митаровдин «Гъудургу баяр», Гьяжимягьямад Гьяжиевдин «Булагъдин сес» адагънача. Гьамус пландиинди нубатнахъ Шамил Къазиевдин китаб хъайи, аммаки материал учухьна гьелелиг дурубкьнадар. Дидин ерина Аьбдулмажид Къурбановдин китаб адабгъбанди духьнача. Мидихъди сабси узу гьязур дапIнайи, бицIидариз халкьдин мелзналан вуйи махъварин гъварч юкьубпи кварталиъ адабгъуз къул дизигна, хъа фила чапдиан удубчIвуруш, сабан мялум дар.
Дагъгиздиъ редакторвалин ляхин читинуб вушра, маракьлуб ву, фицики гьаммишан ихь бикIрударихъди аьлакьайиъ аза. Улихьна йисари китаб чапханайиз гъабхиган, кIулин редактори, аьхюну редактори, отделин редактори, корректори, читчикди ахтармиш апIуйи. Гьамус гьадму вари ляхин сар уз’ин алабхъна. Сабан китабдихъди таниш хьуз урхураза, хъа механический гъалатIар ктагъураза, хъа редактировать апIуз хъюгъраза, версткайиз тувайиз сабансан урхураза, хъа корректориси урхураза, хъасин версткайиз тувраза. Саб китаб 5-6 ражари урхураза. Корректоркьан айиш, ужи хьибдийи, хъа гьяйиф, штат улупнадар. Авторарикан улхуруш, улихь вахтарихъанмина бикIурайидар узу гъапIу дигиш’валариин рази шула, хъа тазади китабар адагърудари кми-кмиди узу тIау дигиш’валарихъди чпин наразивал улупури шулу.
Дагъустандин китабарин чапханайиъ табасаран миллетдин вакиларикан 50 йисантIан артухъ ляхин апIурайи Назлу Темирхановна Рягьимовара а. Думу сифте художествойин тартиб апIбан отделин аьхюр вуйи, гьамус Дагъгиздин художествойин редактор ву. Думу гизаф аьхю тажруба ва республикайиъ заан ад айи редактор ву. Дугъу редактировать апIру китабарихъ гьаммишан аьхю нубат хъади шулу
Гьар йисан августдин вазли гъюру йисаз план гьязур апIури шуйча. Гьаму йисан планра гьязур дапIнадар. Гъюру йисхъанмина китабарин ва журналарин кьисматра фициб шулуш аьгъдарчуз. Мициб аьгьвалатнан себеб фу ву гъапиш, дурар вари «Дагъмедиа-холдингдин» дахилназ гъадагъбанди ву. Холдингдиъ кьюб циркил шула: журналарин ва чапханйирин», – аьлава гъапIнийи Феруза Султановайи.
Дагъустандин китабарин чапханайи чан тарихдиъ табасаран чIалниинди агъзрариинди китабар адагъну. Душваъ лихури, ихь халкьдин литературайин ирс гележегдин наслариз гъибтбак пай киву гьарсар касдиз аьхю чухсагъул мялум апIурача.
