Табасаран район Дагъустандин аьхю районарикан саб ву. Гьарсаб райондиъси, Табасаран райондиъра швнуб-саб гъулан поселенйир а. Улихьна йигъари Табасаран райондин «Турагский» гъулан поселениейин глава Абулфет Шихимиев «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз хялижв гъахьну. Дугъахъди гъабхьи сюгьбат исихъ чап апIурача.
-Абулфет Гагабаевич, «Турагский» гъулан поселениейиз фуну гъулар дахил шула?
— Ич гъулан поселениейиз 2 гъул дахил шула: ТIюрягъ ва НичIрас гъулар. Му кьюбиб гъулариъ 2500-дихьнакьан агьалйир яшамиш шула. Гьадрарикан 1500 кас ТIюрягъ, хъа 1000-рихьна – НичIрас гъулаъ.
— Гьамусяаьт Табасаран райондиъ варитIан читин месэлйирикан саб рякъярихъди аьлакьалу месэла ву. Ичв гъулан поселениейиъ рякъярин гьял фициб ву?
— Ич гъулан поселениейиз гъябгъюрайи рякъ республикайин мянайин Дербент-Хючна-Хив рякъюк кабхърайиб ву. РД-йин экономикайин ва аьтрафарин артмиш’валин министрди Раюдин Юсуфов лихурайи вахтна, учу, агьалйири, дугъкан, ихь кьюбиб районар саб–сабдихъди ктикьбан бадали, арайиан гъябгъюрайи рякъ рас дапIну, дид’ин асфальт улубзуз пландик кипбан тIалаб гъапIнийча. Му рякъ Хив райондин терефнаан апIура. Ццийин йисан аьхириз Хив райондин терефнаан ТIюргъярин гъулан асккан гъядухъна 3 километр рякъ’ин, ва Табасаран райондин терефнаан 2 километр рякъ асфальт улубзуз пландик ка.
Ич тереф райондихьан варитIан ярхла айиб ву: Хючнаан ТIюрягъ гъулаз 25 километр манзилнан рякъ а. Думу рякъ вари жилин заан гъатнакан дапIнайиб ву. Кьяшишин айи вахтари, хъа асас вуди хьадукру йифар ерцIруган, жиларра, икибаштIан, дутну шулу. Гьаддиз, инсанариз мина-тина гъягъюзра читинди алабхъуру. Гьаци лап читин йишвар учу ич кьувватариинди рас апIурача. Улихьдиси дарди, гьамус рякъяр лапра читин гьялнаъ имдар. Яваш-явашди рякъ апIбан бадали, учу зегьмет зигурача. Узу зиихъ къайд гъапIу Хив терефнаанди вуйи 3 километр рякъюн гьякьнаан улихьнаси райондин цIийи главайихъди кIули гъубшу гюрюшдиъ Мягьямед Сиражудиновичдира гъапнийи.
— «Турагский» гъулан поселениейин гъулариъ яшамиш шулайи агьалйир асас вуди фу ляхниин машгъул ву?
— 2009-пи йисан ич поселениейин гъуларизди ва Туруф гъуларизди табиаьтдин газ хъубкьнийи. Газ зигбан бадали, апрелин вазлиъ ккергъу ляхнар декабрин аьхириз ккудукIну, газран чирагъра кабхьнийча. Газ ухди учухьна хъубкьри кIури, райондин администрацияйин кюмекниинди ич гъулан поселениейин агьалйирира думу ляхин тамам гъапIнийча. Гьамдихъди сабси, узуз гьадмуган райондин главади ляхин апIури гъахьи Нурмягьямед Желиловичдизра чухсагъул пуз ккундузуз. Фицики, гьадгъан дирбаш’валиинди ихь райондиз республикайин садпи районарин арайиъ вуди газ гъизигнийи. Газ гъизигхъан мина ТIюрягъ, НичIрас гъулариъ гьарурин урчIарихъна шидра дизигна. Гьамцдар шартIарихъди тямин гъапIхъан мина хайлин жигьилар, цIийи хулар тикмиш апIури, гъулариъ гъузуз хъюгъну.
Вушра ич гъулан поселениейиъ вари агьалйир ляхнихъди тямин апIуз лихру йишварра адар.
Мисалназ, гъадабгъиш, ТIюрягъ гъулан 1500 агьалийигъна айи лихру йишвар анжагъ, заан гьисаб, 100-тIан дар. Гьадрарин арайиъ мялимар, духтирвалин ляхин апIурайидар ва культурайин Хулаъ лихурайидар а. Хъа улихьдин вахтна гъулаъ резисторный завод, халачйирин фабрика ади гъахьну. Гьамус ихь халачачйирин ляхинра иша гъябгъюри имдар. Фицики ихь халачйирин кьимат лап аьхюб ву. Саспидари чпин хулаъ заказнан аьхю халачйир урхура.
— Гъулан мяишатдин гьякьнаан фу пуз шулу?
— Йиз фикриан, райондиъ гизаф мал-къара уьбхюри имбу гъулар ТIюрягъна НичIрас ву. Мисалназ, имбуну гъулариъ мал-къарайин лижаркьан амдар кIури, ебхьури шулу. Хъа ич терефнаъ нубатнахъди лижахъра гъягъюра. Магьан НичIрас гьамусяаьтдира чарвйирин 3, хъа кIару маларин саб лиж а. Гьаци, ТIюрягъра маларинра, марччаринра 2 лиж а.
Мидланра гъайри, келем убзури, картфар киври, дурар масу туврайидарра а. Аьхиримжи вахтари НичIрасарин хутIлариъ люцерна убзура.
Гьацира ич гъулан поселениейиз дахил шулайи «Турагский» кIуру СПК Дербент райондин аьтрафариин 1 агъзурна 209 гектар жилариин ерлешмиш дубхьна. Думу жилар Дербент райондиндар вушра, райондиз дурариин агъавал апIуз ихтияр адар. Фицики думу жилар галарин жилар вуйивализ лигну, асас мяна айидар ву. Гъийин йигъаз му СПК-йиъ 2 фермара ва габнарин 2 халра тикмиш дапIнача. Гьамусяаьтна душваъ 150 кIару малар ва 800-дихьна чарвйир а. СПК 5 касди тешкил дапIнайиб ву.
— Газдин мяишатдикан улхури, ичв терефназдин газдин буржар кайи касар айин?
— Дицдар буржар, гьаци гьавайиан гъадагъну, илитIнайи кьиматар ву. Гьарури чан йишв’ин дюзди ляхин апIурайиш, гьич саб буржра арайиз гъюрдайи. Электроэнергияйин гьякьнаан гьич сар касра буржлу дар. Хъа газдин гьякьнаан гьял цIиб читинди ву. Хайлинадириин аьхю буржар илитIну. Ав, тахсир кайидарра ашул. Хъа, вушра, буржлу вуйидари варидари газ жиниди ишлетмиш гъапIну, пуз даршул. Мициб аьгьвалат анжагъ саб ТабасарандиътIан адар кIури, хиял дариз.
— НичIрасарин цIийиди диврайи мектебдин гьякьнаан фу пуз шулу?
— Узхьан, гьаму суалназ жаваб туври, Алавудин Несрединовичдиз чухсагъул мялум дарапIди гъитуз шулдарзухьан. Ич гъулан поселениейиз дуфну, НичIрасарин мектебдин гьял гъябкьиган, дугъу райондин бюджетдин дакьатарихъ мектеб тикмиш апIуз йикьрар гъапIнийи. НичIрасарин мектебдиъ урхурайидар ва душваъ лихурайи мялимар вари ужуб ерийин аьгъювалар айидар ву.
Гъийин йигъаз му мектебдин гъваъра кивну, думу гьязур дапIна. Хъа гьелелиг айтIан ляхнарихъ хъюгънадар. Гьамусяаьт му мектебдиз 9 миллион манат жара дапIна. Думу гьамусдиз дапIнайи ляхнариз жара дапIнайиб ву. Эгер гьадму генеральный подрядчикди ляхин апIуз хъюгъиш, умудлу вуза, сентябриъ цIий мектебди чан раккнар арццди.
Гьамус тикмиш апIурайи типовой мектебарихъ спортзалра хъа. Хъа му мектеб типовой дар. Эгер думу федералин бюджетдик кипиш, думу мектебдихъра спортзал хьибди.
— Гъулан поселениейиъ культурайин циркил фици артмиш шула?
— Культурайикан улхури, пуз ккундузузки, Алавудин Несрединович райондин главади гъафиган, ТIюрягъ гъулаъ «Урусатдин аьдати культурайин Центр» тешкил апIуз кюмек гъапIнийи. Поселениейиз дахил шулайи кьюби гъуларин культурайин ужуб коллективра а. Райондиъ фуну жюрейин серенжем гъябгъюрушра, ич коллектив чпин сягьнйирра хьади дидиъ иштирак шула.
Коллектив ужуди иштирак шулайивализ лигну, гъулаъ айи клубдин капитальный расвалин ляхнарра тамам гъапIнийи.
Хъа НичIрас гъулан клубдин гьякьнаан кIуруш, думу рас апIбакан гьелелиг пуз шуладарзухьан. Душваъ капитально вуди расвалин ляхнар гъабхбан бадали, хайлин дакьатар лазим ву.
— Багахь гележегдиз вуйи планар, гьял апIуз ккунди, амма даршулайи ляхнар фицдар ву?
— Агьалйири узу сабпи срокдиз главади ктагъу вахтна гъулан поселениейин бюджетдин дакьатарихъ 125 бурузар масу гъадагъну гъахнийза. Гьаци, шидра гъизигунча. Саспи йисари бюджетдиъ зат пул адардира гъабхьнийич. Сад-кьюд йис улихьна акварихъан 92 агъзур манат буржлу вуди гъахьунча. Думу, финансарихъди тямин апIувал адрувал себеб вуди, арайиз гъафи дюшюш вуйи. Магьан ццира ЖКХ-йиз дакьатар жара дапIнадар. Фицики, ич поселение бицIиб вуйивализ лигну, учхьан кьюб клубра, администрацияра ва ЖКХ-ра арайиз адабгъуз гъагъиди алабхъурачуз.
Гьаци вушра, улихь дивнайи планариинди, цци ТIюрягъ гъулаъ спортдин майдан тикмиш дапIну ккудубкIуз ва гъулаъ айи асккан мягьлайиъ ишлетмиш гъапIу шид гъябгъру йишвар тешкил апIуз ккача».
Дарпиди гъибтуз шулдар, гъулан кьялаъди гъябгъюрайи саб рякъюъ, сач декабрин вазлиъ хъюгъну, бицIи-бицIи ляхнар дапIна. Цци думу рякъ ккудубкIуз райондиан 1 миллионна 500 агъзур манат жара дапIна. Гьацира ТIюрягъ шту дубхну, чIур дубхьнайи саб гъядра рас апIуз планламиш дапIнача.
— Абулфет Гагабаевич, ичв гъулариъ диндихъди аьлакьалу аьгьвалат фициб ву?
— Шюкюр ибшри Аллагьдиз, гьамусяаьтна ТIюрягъ гъулаъ таза имамра дерккна. Думу дегьзаманайихъан мина ихь абйир-бабари хъапIрайи диндихъди гъягъюрайи инсан ву. Гьаци, НичIрас гъулан имам Хайирбег халура гизаф агьалйирин арайиъ гьюрмат айи кас ву. Кьюбиб гъулариъра думу терс рякъюъ айи касар гьелелиг алахьнадар. Гъийин йигъаз зиихъ дупнайи жюрейин ясана терс ляхнар дапIну агурайи касар гьич саб ражнукьан ич терефнаъ майдандиз удучIвундар. Ич поселениейиъ му аьгьвалат райондиъ варитIан ужуб ву кIури, фикир апIураза.
– Абулфет Гагабаевич, ичв гъулан поселениейикан гьамциб мяналу сюгьбат гъабхбаз увуз аьхю вуйи чухсагъул.
