Милли хурагар
Аьхю абйир-бабари табасаран (дагъустан) халкьарин саб жерге милли хурагарикан гафар-чIалар апIруган, дурар аьхиримжи ражари гьязур гъапIхъан тина швнуб-саб аьсир душна кIури, хиял шулу. Гьаци, йисар-вазарик кьабидар айи хизанариъ тек-бир улхури, кIваин апIури гъахьишра, гьяйифки, гъи думу милли хурагар ихь халкьдин арайиан марцциди дургура.
Узуз гъийин макьалайиъ кюгьне милли хурагарикан гьисаб шулайи ва табасаран халкьдин милли хурагарин арайиъ аьхю йишв бисури гъабхьи «абцIу фун» кIуру хурагнакан ктибтуз ккундузуз.
АбцIу фун йисан фунуб фаслиъ вушра гьязур апIуз шулу. Думу дубккнайи мал-чарвайин бицIи фуникан гьязур апIури шулу. Сифте, рудрар-фунар дарпиди, вари сабишв`инди лазим вуйи къайдайиинди марцц дапIну, саб суткатIан артухъ кьилан штуъ ивру, хъасин гаркIлихьди зиин али саб жар алцIабхну, абцIу фун апIуз малин бицIи фун жаради гъядябгъюру ва, мани уьл убжруган, дидихъди кьюб цIикабра ккерчуз рудрар жаради гъядягъюру.
Ухьу улхурайи хураг гьязур апIруган, марччлин вушра, малин вушра бицIи фуниъ дярягънайи рудрар ва аьхю фун, кIаруликI, дюгю (чIихир), гунтIан вая чIирчIин укIар, гъеерццу худар (беълийир), мани ялав кубкIну кадаънайи кинцIар ахьру. Хъасин, лазим вуйи кьадарнаъди кьилра кабхьну, ачухъди айи йишвкан мурсул хъайи рубдихьди кашабар ктагъуру (бирхуру) ва аьхю йигьгиъ лазим вуйи кьадар шид убзну, убхьуз иливуру. Убхьбалан кьяляхъ, кадабгъну, синдиъ ипру ва хизандин аьхюрихьна хуру. Дугъу абцIу фун цIикабси, жарарин гюмбе гьадабтIурайириси, гьадабтIну, рубдин кашабар кадагъну, кюлфетдин улихь дивру. Му жюрейин хурагну аьхю хизандин саб чIив алдапIуру.
Урккурайи мал-къарайин, чарвйирин кьадар кьюб-шубубан артухъ гъабхьнушра, гъи, гьяйифки, му хураг ихь хуларин кьасабрарин кIваинкьан илимдар гъапишра, узу гъалатI даршул. Фицики, гъубккубдин айитIишвар тек-бирра марцц апIури имдар. ИкибаштIан, гьаз вухъа айитIишвар, эгер гъубкку мал хизандиз, ясана кьюригъна пай дапIну гъибтраш? Улихьган, пэъ гъубккишра, гъулан айитI айи чвуччвуз, чуччуз, гирами гъуншдиз мялум апIуйи, хъа гьамус кIулди 100 кило гъюру мал гъубккишра, чIамччлизкьан хабар хьуз гъитудар. Гьаддиз думуган халкьдиз гъубкку саб пеълииндира шадвалар апIуз, думу сар-сарихъди, сир-мясляаьтниинди пай апIузра аьгъяйи. Хъа гъи гьадму 100 кило йиккук гьадмугандин саб пэъликсибкьан берекет камдар. Я ипIрубдин, я алабхьрубдин, я хайир-шейирнан, я аьхюр-бицIирин, я шадвалин, я пашманвалин гъадри адархьуз.
Ярхлаз гъягъюрдарза, ич рягьматлу бабаз гъи ухьу апIурайи хурагарикан саб вуди пичран хьараъ ивну пэъ уьру гъапIиган, гиран шуйи, хъял гъюйи. ИпIура кIури, ипIурайибдикан ваъ, хъа гъадри адруваликан. Дугъу кIуйи: «Му къайдайиинди баркаван пэъ саб чIивизкьан гьубкIундарчвуз, хъа эгер мидин кьюб хинкI гъапIнийиш, фургьанди саб чIивиъ дипIну, хъа чIивиз жукра гъубзуйчвуз, бейнавйир».
Хъа гьамус удучIву ибар вуйи дурартIан, кьяляхъна удучIву кIарчар вуйи ухьу аьхю гъахьунхьу, гьюрматлу дустар. Гъачай, вазлик сабанкьан кьяляхъ илтIикIну, ихь абйирин дуланажагъ кIваин апIури, дурарихьан ухьуз гъузу хурагар таза алаури, дурар ихь арайиан гъягъюз гъитудархьа.
