Улихьна йигъари газатдин редакцияйиз Санкт-Петербургдиъ лихурайи машгьур архитектор, ихь ватанагьли Мирзабег Аьлимирзаев гъюруваликан гъеебхьиган, узу цIибди мюгьталра гъахьнийза, фицики бажаранлу инсандин яратмишарихъди танишди вушра, машна-машди гюрюшмиш хьувал, дугъахъди сюгьбат гъабхувал рягьят ляхин дар. Амма Мирзабег Аьлимирзаевди, «Табасарандин нурар» газатдин конференцйир гъахру зализди учIвну, салам тувиган, дугъан халис табасаран инсандин юруш гъябкъиган, кIвак кайи гъалабулугъвал дишлади гъудубгнийи. 40 йисантIан артухъ вахтна Санкт-Петербургдиъ яшамиш шулашра, Мирзабег Аьлимирзаевди учухъди марцци табасаран чIалниинди сюгьбат гъубхнийи. Ич арайиъ гъабхьи сюгьбат исихъ чап апIурача.

 

 

– Мирзабег Эседуллаевич, яв адаш гъвандин ляхнарин ужур уста вуди гъахьиваликан аьгъячуз. Уву архитекторин, скульпторин ляхнихъна фици гъафнуш, ихь газат урхурайидариз ктибтувал ккун апIурача.

– Сабпи нубатнаъ, узуз редакцияйиз теклиф апIбаз учвуз чухсагъул. Узу 1956-пи йисан декабрин вазлиъ Табасаран райондин ЦIурутIил гъулаъ, райондин гъуларин агьалйириз гизаф хулар, гъядар тикмиш гъапIу гъвандин уста Эседуллайин хизандиъ бабкан гъахьунзу. Гъулаъ бицIи мектебтIан адайи, дидин кьяляхъ Хючна гъулаъ кьялан мектеб ккудубкIну, армияйин жергйириъ гъуллугъ апIуз гъушнийза. Армияйиъ узухъди гъуллугъ апIури, Санкт-Петербургдиан баяр айи. Гьадрари узуз ихь уьлкейин кафари меркездиз гъювалин теклиф гъапIнийи. Гьамци узу дина алдахъур вуйза. Шагьрин ядиграри, дараматарин текрар апIуз даршлу утканвали узу гъидиснийи. Байвахтнахъанмина адашди апIру гъвандин уставалин ляхнарихъди танишди вуйза. Дадара ихь табасаран халачйирин устад вуйи. Саб гафниинди, ич хизан яратмиш’валин ляхнарихьна лап багахь вуйивализ лигну, узукра яратмиш апIбан бажаранвал кайивал рябкъюйи. Абйир-бабариз чухсагъул кIураза, узу ктабгъу зегьметнан рякъюк дурарин лайикьлу пай ка. Санкт-Петербургдиъ художествойин академияйик урхуз кучIвнийза.

– Уву Санкт-Петербургдиъ архитектурайин машгьур академик Селим Хан-Мягьямедовдихъди ляхин гъапIуваликан мялум вучуз. Дугъу Дагъустандин халкьдин архитектурайин ядиг-рар арайиз адагъбиин гизаф зегьмет гъизигну. Гъи ихь дагъустанлуйирин, табасаранарин хулар тикмиш апIбан къайдйир дигиш гъахьну. Яв фикриинди, тикилишчивалин устадвалин гьадму къайдйир уьрхювал лазим вуйин?

– Селим Хан-Мягьямедовдихъди узу танишди вуйза, мидланра савайи, узу дугъан гьякьнаан Табасаран халкьдин интеллигенцияйин вакиларихъди сюгьбатарра гъухунза. Селим Уьмарович Дагъустандин гъулариъ гизаф гъилицну, чаз гъябкъю гьарсаб гъулан тикилишчивалин къайда илимдин цIарназ гъадабгъну. Дугъу гизаф китабар гъидикIну, гьадму китабар цIийикIултIан чап апIуз ният айиз. Узу урхурайи вахтна, тятIилариз гъулаз гъягъруган, Москвайиз Селим Уьмаровичдихьна гъягъюри шуйза. Дугъу узуз Табасарандикан, Дер-бентдикан китабар тувуйи. Табасаран райондин милли библиотекайиъ, Дербент райондин библиотекайиъ, Хив райондин библиотекайиъ дугъан къул дизигну багъиш дапIнайи китабар а. Дурар художникариз, архитекторариз, урхурайи студентариз лазим ву. Селим Уьмарович гизаф интеллигентный инсан вуйи. Дугъан дада Екатерина Махова урус дишагьли вушра, урсаригъ яшамиш гъахьнушра, дугъу Табасарандин культурайихъан гизаф юкIв убгури гъахьну. Дугъаз лайи-кьлуди архитектурайин академик кIуру ччвур тувну. Дугъан регьберваликкди узура Дагъустандин халкьдин архитектурайин ядиграр агбиин ляхин гъубхунза. Аьдат вуйиси, гьамусдин деврин художникари, архитекторари цIийиди адагъурайи тикилишчивалин къайдйирик кюгьне вахтарин тикилишчивалин устадвалин лишнар кади шулу.

– Селим Хан-Мягьямедовдикьан даршра, архитектура артмиш апIбак увура хайлин пай кивунва. Аьхиримжи вахтна Хив райондиъ Темирхан Шалбузовдиз, Огни шагьриъ СВО-йин игит Исрафил Мягьямедовдиз ядиграр дивунва. Гележегдин планариъ ихь табасаран халкьдин фицдар вакилариз ядиграр гьязур апIувал айив?

– Первердигар Аллагьди сагъ’вал тувиш, кIваъ гьацдар метлебар айиз. Хъа жвуву чан улихь ужуб метлеб дивиган, Аллагьу Тяаьлайи йисарра тувру.
Улихьнаси, ихь Ватандин маракьар уьрхюри, хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ игитси гъакIи Исрафил Мягьямедовдиз ядигар ачмиш гъапIнийи. Дугъаз ядигар гьязур апIуз теклиф гъапIиган, узу аьхю разивалиинди думу ляхин апIуз хъюгънийза. Дугъан суратниин ляхин апIуз рягьятди дайи. Игитси гъакIи жигьилиз ядигар гьязур апIруган, ядигар гьадму касдин суратназ ухшарвал айиб дубхьну ккунду. Лазим вуйиси зегьмет гъизигунча, йиз фик-риан, ядигар ужуб гъабхьну, гьаддиин узу гизаф рази вуза.
Темирхан Шалбузовра гизаф лайикьлу инсан вуйи. Дугъу ихь чIалнан тафавутлувал гъюбхну, миллетдин зигьимлувалин рякъяр яркьу гъапIну. Узухьна илтIикIну, гьадму касдин сурат арайиз хувалик йиз пай кайивалиин гизаф шад вуза. Варидариз ядигар кьабулра гъабхьну.
Вари гьаму суратар Санкт-Петербургдин кьялаъ айи ич аьхю устаханайиъ арайиз духнайидар ву. Гьадму вари ляхин йиз кIул’инди апIураза. Узу Петербургдин скульпторарин отделениейин союздин член вуза. Эгер яв хъуркьувалар адарш, думу союздиз членди кьабул апIурадар. Санкт-Петербургдиъ художникариз, скульпторариз аьхю гьюрмат а. Шагьрин администрацияйин терефнаан арендайин, коммунальный гъуллугъарихъан гьякъи тувуз кюмек апIуру. Хъа узура Табасарандихъди, ихь халкьдихъди аьлакьалу фунуб месэла гьял апIбазра кюмек тувуз гьаммишан гьязур вуза.
Сабсана месэлайикан улхуз ккундузуз: Селим Хан-Мягьямедов гьадмукьан лайи-кьлу табасаран инсан вуки, дугъан ччвур аьсрариз гъубзбиин ляхин дапIну ккунду. Йиз фикриинди, я Хив, я Дербентдиъ, я Огнийиъ вая Мягьячгъалайиъ саб кючейиз дугъан ччвур тувну, ядигар дивувал ихь буржарикан ву. Хив Темирхан Шалбузовдиз ядигар ачмиш апIруган, ихь халкьдин интеллигенцияйин вакиларихъди гьаддикан сюгьбатар гъухунза.

– Мирзабег Эседуллаевич, Урусатдин гизаф йишвариъ яв хилариинди гьязур гъапIу ядиграр айив. Гьадрарикан яв кIваз варитIан хушуб фунуб ву?

– Советарин Союз дабгъру вахтари Казахстандиъ мист диврира гъахьунча. Узу шубуб мист дивбан архитектурайин ляхнар тамам гъапIунза. Санкт-Петербургдиъ айи диндин дараматар тикмиш апIбакра йиз зегьметнан пай ка. Ибадат апIбан дараматар дивбиин узу гизаф ляхин гъапIур вуза. Гьадму ляхин гизаф кьабулди вузуз. Ядиграрикан улхуруш, Петр 1-риз рукькан дапIнайи ядигар гьязурди айич. Думу ядигар Мягьячгъалайиз гъабхбан бадали гьязур гъапIуб вуйич. Дагъустандиъ гьюкмин кIулиъ айидар гьюдюхюри, думу ядигар чан йишв’ина рубкьурадар. Гьамусяаьтра гьаддин гьякьнаан улхбар гъахурача, думу дивру йишван гьякьнаанра мясляаьтар дапIнача, вушра 100% жаваб тувуз шуладар. Санкт-Петербургдиъ айи Дагъустандин вакил Гьясан Гьясановди узуз, кьяляхъ мизиган, думу ляхин дапIну ккунду кIури, швнуб-саб ражари чавра кюмек гъапIну.
Сочийиъра Олимпиадайиз улихьна конкурсар гъахьнийи, учура иштирак’вал гъапIнийча, натижайиъ ич проектар гъалиб гъабхьнийи. Душваъ учу гьязур гъапIу юкьуб арт-объектар а.
Дербендин 2000 йис къайд апIруган, аьхю стела гьязур гъапIнийча. Вазна гьацI вахттIан имдайи, Дагъустандиан дих дапIну, уву хъуркьну ккунду кIури, месэла дивнийи. Вахтназ хътрукьри, гьялак-гьялакди ляхин апIуваликк ккубкьнийи.

– Мирзабег Эседуллаевич, гьарсар устайиз ученикар ади шулу, ясана дугъу чан ляхин жвуван веледариз улупуру. Увуз яв ляхин давам апIуз ккуни жигьилар айин?

– Узуз кьюр бай ва сар риш азуз. Аьхюну бай, институтра ккудубкIну, йиз шилнаъди гъягъюра, гьадмура скульптурайин ляхнариин машгъул ву. БицIину бали институтдиъ урхура. Дурариз узу илзигурадарза, гьарури чан кIваз хуш вуйи ляхин дапIну ккунду. Йиз веледар дарди, жара ученикарра айиз, шиклар зигбиин, лепкайиин машгъул шлудариз кюмек апIуз гьязур вуза. ХъитIибшнайи гъатху руг гьаммишан гьязурди айиз. Ич устаханайиз бицIидар хъади экскурсияйизра гъюри шулу. Гьадраризра ругдик хилар кивуз мумкинвал туврача.
Ич редакцияйиан рес-публикайин милли политикайинна диндин ляхнариз лигру министр Энрик Муслимов-динна Санкт-Петербург шагьриъ Дагъустандин вакил-валин кIулиъ айи Гьясан Гьясановдин гюрюшдиъ иштирак хьуз гъушу Мирзабег Аьлимирзаев, ляхниъ гъазанмиш дапIнайи хъуркьувлариз ва намуслувалиинди зегьмет зигбаз лигну, РД-йин Главайин терефнаан аферин мялум апIбиинди лишанлу гъапIнийи.

Мирзабег Эседуллаевич му шадлу гьядисайихъди тебрик апIури, дугъаз сагъ’вал, чан кIваъ айи мурад-метлебарихъ хъуркьувал ккун апIидихьа.