Афгъан дявдин цIа гъябкъдар

 

Ухьуз мялум вуйиганси, Афгъан дявдиъ 550 агъзурихьна эскрар иштирак гъахьну. Дурарикан 13833 эскер ва 1979 офицер думу дявди талаф, хъа 6669 эскер сагъламвалихъ мягьрум гъапIну, 200 агъзур кас орденариз ва медалариз, 71 кас «Советарин Союздин Игит» ччвурназ лайикьлу гъахьну. Техникайикан ва яракьарикан улхуруш, душваъ ихь кьушмарин 147 танк ва БТР, 1314 миномёт, 118 самолёт, 333 вертолёт талаф гъахьну.

Дявдин женгар кIули гъягъру йишвариъ пулин дакьатарин харжарра цIиб шулдар. Афгъанистандиъ мялум дарапIу дявдиз ихь гьюкуматди 40 миллиард доллар харж гъапIну. Думу дявдин гьяракатар гъуху 40-пи армияйиз 1978-пи йислан 1990-пи йисаз гьар йисан СССР-ин бюджетдиан 7,5 миллиард манат харж апIури гъахьну.

 

 

Афгъан халкьдиз интернационалвалин кюмек тувбан дявдиъ Дагъустандиан 4500 эскер иштирак гъахьну. Гьадрарикан 140 касди думу кIваин алдру дявдин женгариъ чпин жанар дивну, 85 эскер сакьат гъахьну. Дагъустанлуйири думу дявдиъ чпин кьягьялвал, аьхю насларин аьдатариз ва эскервалин буржийиз вафалувал улупну.

Дявди Табасаран райондин агьалйирра гъирагъдиъ гъитундар – интернационалвалин буржи тамам апIуз Афгъанистандиз 120 жигьил гъушну. Дурарин арайиъ Тажудин Сефербеговра айи.

Тажудин Сефербегов 1966-пи йисан Табасаран райондин ГьепIил гъулаъ бабкан гъахьну. Чан эскервалин рякъ дугъу 1984-пи йисан Афгъанистандихьан шубуб километр манзилнаъ айи Узбекистандин Ширабад кIуру дагълариъ дявдин гъуллугънахьна вердиш хьувалилан ккебгънийи. Дявдин эскрар вердиш апIру майдандиъ думу разведподразделениейин авчиди гьязур апIуру. Дидин кьяляхъ Тажудин Сефербегов Афгъанистандиз гьаънийи.

Чаз табшурмиш дапIнайи вазифа, хъа сифте вуди разведкайин дестейин вазифйир тамам апIбан бадали, думу дагълариъ стрелковый батальондиз взводдин командирин заместителди гьаъру. Гьадушваъ Тажудин Сефербегов, дестейин старшинайин ччвурра тувну, дестейин командирдира дерккру. Дугъан дестейиз Герат, Шинданд, Фарах, Сангин, Лашкаргах, Кандагар кIуру шагьрариъ швнуб-сабан душмнарихъди дяви апIувал алабхънийи.

«Кми-кмиди душмандихъди вуйи кчIихбариъра иштирак шуйча. Дурарин терефнаанра, ихьдариканра йивну йихрударра, зийнар шлударра хайлин шуйи»,

– ктибтнийи Тажудинди.

Душмнарихъди вуйи женгариъ игитвал улупбаз лигну, му кас «Уьру хяд» ордендиинди, «Дирбаш’вал улупбаз лигну» медалиинди, гьацира жара медалариинди лишанлу дапIна. Афгъандин дявдин кьяляхъ дугъу Москвайиъ айи технологияйин институтдиъ инженервалинна экономикайин факультет ккудубкIну.

Афгъанистандин дявдин сарсан игит Агъагюл Агъагюлов ву. Газатдин мухбир Умгьанат Сулеймановайихъди вуйи сюгьбатнаъ дугъу дявдиъ чаз алахьу читинваларикан ктибтну.

– Агъагюл Хидирбегович, увуз дявдиз гъягъювал кьисмат хьувал абйир-бабари фици кьабул гъапIнийи?

– Узу Табасаран райондин ТIаттил гъулаъ Агъагюловарин хизандиъ бабкан гъахьунзу. Хъа 1984-пи йисан гъулаъ мектеб ккудубкIну, ватандаш’валин буржи тамам апIуз армияйиз гъушнийза. Ашхабад шагьриъ шубуб вазлин арайиъ дявдин гъулугънахьна гьязур гъапIнийзу ва гьадлин Афгъанистандин Ташкурган шагьриз саперарин ротайиз гьаънийзу. Дявди инсанарин юкIвариъ пашман ва дерднан шил гъибтру. Узу Афгъанистандиъ гъуллугъ апIурайиваликан абйир-бабариз хабар тувундайза, дурариз хажалат дарибшри кIури. Отпускдиз гъафиганра, узу наан гъуллугъ апIураш, абйир-бабариз гъапундайза.

– Гьюкуматдин терефнаан гъи фициб кюмек туврачвуз?

– Улихьнади дарди, гьамус учуз, «афгъанлуйириз», гьюкуматдин терефнаан аьхю фикир тувуз хъюгъна. Гьамусяаьт «Афгъанистандин ветеранарин Уру-сатдин союз» кIуру вари Урусатдин жямяаьтлугъ тешкилатдин отделение, вари йишвариъси, Дербент шагьриъра а. Дидин кIулиъ айир Афгъан дявдин ветеран Аьлиакбер Расулов ву.

Гьамусяаьт дидин дахилнаъ Дербент шагьриъ яшамиш шулайи 153 кас, хъа Дербент райондиан 143 кас а. Гьар йисан 9-пи майиъ, 23-пи февралиъ, 15-пи февралиъ, жара дявйириъра иштирак гъахьи касарихъди сатIиди машкврар къайд апIур шулча. Жямяаьтлугъ ляхнариъ иштирак шули, мектебариъ айи урхурайидарихъди гюрюшмишар тешкил апIури, жигьиларихъди тербияйин ляхин гъабхурача.

Сагъламвал мюгькам апIуз ккуни Афгъандин ветеранариз Мягьячгъала шагьриъ реабилитацияйин центр а, соцстрахдиан санаторйириз путёвк-йирра жара апIуручуз. Хуларихъди тямин апIувалра фикриз гъадабгъну, хайлин йисар ву, амма гьелелиг гьял дапIнадар. Гьамусяаьт республикайин кIулиъ айи Сергей Меликовди думу ляхниз аьхю фикир тувра.

– Увухъди думу дявдиъ хайлин табасаран баярра иштирак гъахьуншул, дурариканра саб-кьюб гаф г пуб ккун апIураза.

– Думу йисари Афгъанистандин ругариин чпин ватандаш’валин буржи тамам апIури гъахьи йицIбариинди ихь жигьиларин ччвурарра пуз шулу. Йиз кIваин илимбудар ЧIилихъ гъул’ан вуйи Сефер Сеферов, гъи Огни шагьриъ дуланмиш шула; СикIа гъул’ан вуйи Аьлимирза Аллагьвердиев; Акъа гъулан агьали Эфенди Ханмягьямадов, гьамус ЦРБ-йиъ духтирди лихура; СиртIич гъулан агьали Гьямзабег Рамазанов ву.

Узу гъуллугъ апIурайи йишв фукьан вушра хатIалу йишв вуйи. Миномётный машиндин командирди гъахьунза. Учу гьарган дявдин улхьан цIарнаъ шуйча. Душмнари гьарсаб рякъюкк, лик дивру йишварихь, жиликк бомбйир ккивуйи, хъа учу дурар ихтиятди, ккадагъуз чалишмиш шуйча. Гьамци кьюд йисна урчIвуб вазли Афгъандиъ гъуллугъ гъапIунза.

Чан гъуллугъ тамам дапIну, кьяляхъ гъафи Агъагюл Агъагюлов Ставрополиъ сельхозинститудик урхуз кучIвру, ва думу ккудубкIган, 1998-пи йисан Буйнакск шагьриъ айтIан органариъ ляхин апIуз хъюгъру. Хьуд йислан Дербент шагьриъ къанунсузди наркотикар тарагъувалихъди женг гъабхру отделиъ, 2003-пи йисан ГАИ-йиъ лихуру. 2012-пи йисан пенсияйиз удучIвуру.

Ихь уьлкейин тарихдиъ гизаф пашман гьядисйир а. Ккундушра, ккундаршра дурар кIваин апIувал, дурарикан улхувал, дурарихъди ихь жигьил наслар таниш апIувал алабхъуру. Афгъанистандиъ ихь кьушмар ау йигъра ухьуз пашман йигъ вуди гъубзра, гьаз гъапиш душваъ душмандихъди кIули гъушу женгариъ ихь хайлин эскрар гъийихну, гизафдар инвалидар гъахьну. Хъа думу уьлкейиан ихь кьушмар адау 15-пи февралин йигъ ихь уьлкейин агьалйириз шаду машквар гъабхьну.

Афгъанистандиан ихь кьушмар адау машквран йигъахъди тебрик апIури, Тажудин Сефербеговдиз ва Агъагюл Агъагюловдиз ва Афгъан дявдин вари иштиракчйириз сагъ’вал, кIван шадвал, кIул’ин гьарган ислягь зав хьувал ккун апIурхьа.