Урусатдин авиацияйин игитвалин тарихдиъ хайлин машгьур ччвурар дидикIна. Дурарин жергейиъ гъийин деврин машгьур летчик, ихь ватанагьли Ражаб Аьлимурадович Ражабовра (шиклиъ) а.
Ражаб Ражабов Дагъ. Огни шагьриъ 1960-пи йисан бабкан гъахьну. Дугъу чан жикъи, амма аку уьмрин 30-тIан артухъ йисар завариз бахш гъапIну.

 

2016-пи йисан 31-пи июлиъ Кемеровский областдин Кузнецкий Алатау ччвур али дагълу йишваъ, Краснодарский крайдиан табшуругъ тамам апIуз гъитIибху АН-2 самолет жилиина абхъну, экипаждин кIул, ихь ватанагьли Ражабов Ражаб, пилот ва самолетдиъ айи механик гъийихнийи. Му бедбахтвалин асас себеб – гьавайин пис шартIар вуйи.

Ихь ватанагьлийирин арайиъ лётчиквалин пишейин вакилар лап цIибтIан адар. Гьаддиз дурар ухьуз жа-жаради аьгъяди ккунду. Ражаб Ражабовдин уьмрихъди ва дугъу чан цирклиъ гъадагъу хъуркьуваларихъди газат урхурайидар таниш апIбан бадали, узу дирбаш летчикдин бабахъди ва дугъан уьмрин юлдшихъди гюрюшмиш гъахьунза.

Ражаб Ражабов кечмиш духьну, магьа 6 йис шула, амма дугъан дада – Тугъ’я, бай тIирхну кьяляхъ гъюр кIури, гьамусра ккилигура.
Тугъ’я бабу чан ккуни веледдикан вуйи ихтилат гьамци ккебгънийи.

– Ражабдин варитIан ккуни ляхин самолетарин шиклар зигуб ва макетар уч апIуб вуйи. Думу бицIидарин багъдиз гъушу вахтна тербиячи дишагьлийин, аьхю гъахьиган фуж хьуз ккундувуз, суалназ Ражабди летчик шулза, гъапнийи. Летчикдин пишейиин думу мектебдиъ имидитIан машгъул духьнайир вуйи. Хъа узу, бицIи балин хиялар ву дупну, дурариз дицикьан фикир туври гъахьундайза. Дугъаз хайлин самолетарин жюрбежюр жюрйир, дурарин мумкинвалар аьгъяйи. Йиз бали пише ктабгъувализ дугъан аьхюну эмди Каспийск шагьриъ авиацияйин техникайин пишекарди гъуллугъ апIури хьували аьхю тясир гъапIну. Дагъ. Огни шагьриъ 3-пи нумрайин мектеб ужудар аьгъювалариинди ккудубкIну, Ражаб Харьковский областдиъ Волчанск шагьриъ дявдинна гьавайин флотдин авиацияйин институтдиъ урхуз учIвру.
Вуздин кьяляхъ дугъаз Грозныйдиъ ляхниъ дийигъуз теклиф гъапIнийи. Хъа абйир-бабарин айи сар бай ву кIури, ич тIалабниинди, думу Мягьячгъалайин аэропортдиъ ляхниз гъадагънийи. Летчикдин пише гизаф читинуб, гъагъиб, хъа бязи вахтари хатIалубра вушра, Ражаб чан ляхниин разиди вуйи. Узу бали думу пише ктабгъувалиин затра рази дайза, хъа дугъан кIвак кучидарза кIури, сарун мютIюгъ гъахьнийзу. Йиз улар гьаммишан завариз лигури, ккилигури шулийиз; завариин амсар алийкIан, гьавйир чIурди вуйкIан кIури, дерд кабхъну шуйзук. «Узуз, дада, завариин тIирхру вахтна гьадмукьан рягьят шулийиз, – ктибтуйи Ражабди. – Душваъ гьациб марццивал а, ужу гъабхьну инсанар жилиин дуланмиш шулайивал, дарш узхьан завариин мици рягьятвалиинди тIирхуз хьибдайи».

– Тугъ’я баб, яв бай, чан ляхнихьан мюгьлет дубхьну, абйир-бариз, хизанариз, варис-мирасдиз фикир тувуз хъуркьуйин?

– Йиз бай ву дупну кIурадарза, амма дугъан ччвур учв яшамиш шули мидитIан ва кечмиш гъахьихъанра кьисайик кайибсиб гъабхьну. Зегьмет зигуз ккунивал, улихь дивнайи метлебнахъ хъуркьуз гьяракат апIувал Ражабдин хасиятназ хас вуйи лишнар вуйи. Завариъ тIирхури ашра, жилиин алидарин метлебарра тамам апIуз хъуркьуйи, фуж ляхниъ учIвруш, шлин фу читинвал аш, думу гьаммишан кюмек тувуз улихь хьайир вуйи. Учуз думу абайин ва бабан гьюрмат-хатур уьбхюри гъахьи бай вуйи. Чав завариз тIирхруганра, кьяляхъ дуфну, самолет депIу вахтнара учуз телефондиан зенг апIуйи; фунуб ляхин апIурушра, узхьан насигьят гъадабгъуйи, фицики дугъаз аьгъяйи – дадайин юкIвси веледдихъан сар касдинра юкIв убгурдар.
Думу бедбахтвалин 31-пи июлин йигъ узхьан кIваълан гьархуз хьибдар. Пенсияйиз удучIвбалан кьяляхъра йиз бай сикинди гъитри гъахьундар, гьаз гъапиш Ражабдин чан ляхнихьна айи жавабдарвал авиацияйин заан кIулиъ айидариз рябкъюйи ва варитIан жавабдарвалин табшуругъариз йиз бай гьауйи.
Аьхиримжи йисари дугъаз Краснодариз ляхниз теклиф гъапIнийи. Гьадму кIару йигъан гвачIнинганра дугъу узуз телефондиан зенг гъапIнийи, валлагь, жан дада, узу гъи Кемеровский областдиз тIирхураза, яв разивал аш… узуз тувнайи табшуругъ жавабдарвалинуб ву, кIури… Гъапиш хътругъарва, кIваан ужуб дару эсер тувдиз. «Жан бай, гъи дитIрирхиш хай шулдарин», – гъапиза. Хъа Ражабди, узуз тувнайи табшуругъ гизаф жавабдаруб ву, чарасуз тIирхну ккунду, гъапнийи. ЮкIв сикинсуз гъабхьнийиз, швушваз, худлариз зенг гъапIниза, гьаму юкIв эсер туврайиз, гъи Ражаб тIирхну ккундадариз, кIури.
Хъа узу дурарихъди гафар-чIалар апIурайи вахтна Ражаб рякъюъ ади гъахьну. Дугъан баярира, Кемеровский областдин гьавйириз гъилигиган, чпин адашдиз зенг апIуру, гьавайин гьялар ужудар дар, кIури. «Узу думутIана читин гьавайин шартIар вуйи вахтарира гъитIирхунза», – вуйи дугъан аьхир гафар, сарун дугъахъди вуйи телефондин аьлакьа дубгну. Ва саб хайлин вахтналан учIвру хабар кубкьунчук, Ражаб айи самолет дагъдиъ йивну абхъну, кIури. Гьаммишан кIуру гаф вуйи чан, йикIуруш, марцци завариъ тIирхури йикIуз ккундузуз, кIури. Гьаци думу уьмрианра гъушну.
Гъийин йигъанра завуъ самолет тIибхури, сес гъеебхьиш, яраб йиз Ражаб тIирхурайкIан кIури, фикир шулиз, – чан уларин нивгъар марцц апIури гъапи Тугъ’я бабу.

– Адашдин шилнаъди чан баярикан гъушдар айин?

– Ав, дугъаз шубур бай айиз, Мирзабег, Расул, Малик. Расулди ва Маликди адашдин пише ктабгъну. Расул Каспийск шагьриъ авиацияйин диспетчерди, хъа Малик «S7 Airlines» авиакомпанияйин пилотди лихура. Аьхюрсир бай Мирзабег Дагъ.Огнийин 3-пи нумрайин мектебдиъ мялимди лихури гъахьну, 2020-пи йисан думу гъагъи уьзриан кечмиш гъахьнийи.

Ражаб Ражабовдиз албагу хизанра а. Чан хпирихъди дугъу шубур бай тербияламиш гъапIну. Ва ич сюгьбатнан аьхириъ дугъан хпир Зюгьреханум Гьябибуллаевнайизра чан фикрар ачухъ апIуз гаф тувнийза. Фици гъапишра, гьаму читин пише апIурайи жилирихъди хайлин йисариъ яшамиш гъахьи хпир гьюрматназ лайикь ву.

– Летчикдин хпир хьуб думукьан рягьят ляхин дар, хъа алабхъиган, сабур дапIну ккунду. Думу йиз жилир ву дупну кIурадарза, амма завариъ тIирхурашра, чан хизандин, чахъди ляхин апIурайидарин варидарин гъайгъушнаъ шлур вуйи. Узу дугъахъди 35 йисанкьан яшамиш гъахьунза, ва узузна бицIидариз думу хулаъ машкврин хялижвси шулийчуз. Гьаз гъапиш дугъан ляхин завариин алиб вуйи… Дугъан самолет абхъу йишв Сибириъ айи варитIан гъалин яркур, инсанди лик дириву йишв ву кIури, ктибтуйи дугъахъди сатIиди ляхин апIурайи юлдшари. Дифрахьан улихь хьайи дагъ дярябкъри гъабхьну, ва самолет дагъдиъ гъивну…

Думу кас гьавйириз думукьан фикир туврур дайи, мархь, йиф убгъурашра тIирхуйи, узуз заварин рякъяр вари кIваъланди аьгъязуз, кIуйи… Чан кьисмат гьациб гъабхьуншул, фу пуза. Гизаф ужур бай, адаш, аба, жилир гъахьну думу учуз варидариз. Гъи магьа дугъан худул Камилира Санкт-Петербургдин ватандаш авиацияйин гьюкуматдин университетдин авиацияйинна транспортдин колледждиъ урхура…
Узу завуз тIирхру вахтна йиз хулаз тIирхурайибси шулиз кIуйи… Гъи магьа учуз имбудар дугъан фикрар ва гафар ву…