Урусатдин Федерацияйиъ 8-пи февралиъ илимдин Йигъ къайд апIури, цци къанна кьюдпи йис ву. Му йигъан ухьу илимдин жюрбежюр цирклариъ заан хъуркьувалар гъазанмиш гъапIу, чпин ахтармишарин натижйириинди жямяаьтлугъдин уьмур улихь гъабхуз гъитрайи, халкьдин мяишат артмиш хьуз мумкинвал туврайи, багъри халкьдин ад за апIурайи касар кIваин апIури шулхьа.
Гъи Дагъустан Республикайин илимдин жюрбежюр идарйириъ, вузариъ ихь халкьдин вакилар – 22 илмарин докторар, 80-рихьна илмарин кандидатар лихура. Му сиягьнаъ лайикьлу йишв тарихи илмарин доктор, ДАССР-ин илмарин лайикьлу гъуллугъчи, Урусатдин Федерацияйин илмарин лайикьлу гъуллугъчи, вари халкьарин заан мектебдин илмарин Академияйин академик Мягьямед Ражабович Гьясановди дибисна. Багъри табасаран халкьдин, Дагъустан Республикайин ва Кавказдин тарих ахтармиш апIури, зегьмет зигру арфси, йигъ-йишв дарпиди лихурайи му ватанпервер касдикан ва аьлимдикан деребхьур, шак адарди пуз шулу, ихь халкьдин арайиъ фужкIа адаршул. Мициб ад дугъу лайикьлуди гъазанмиш дапIна, фицики, дегьзаманйирилан ккебгъну, гъийин йигъазкьан табасаран тарих илмин бинайиинди ахтармиш гъапIур анжагъ гьаму кастIан дар. Чан китабариъ, илмин макьалйириъ дугъу, табасаран халкьдиз тарих адар кIуру паччагьлугъдин вахтари яшамиш шули гъахьи урсарин аьлимариз, табасаранар бицIи халкьси улупуз, ихь ата-бабйири багъри жил ва республика жюрбежюр чапхунчйирихьан азад апIбак киву пай кьиматсуз апIуз ккуни, табасаранар бегьем дару миллетси улупуз, думу чIатху миллетарик кпикьуз ният айи ерли аьлимариз кIатI’и жавабар туври, дурарин фикрар ва ляхнар батIул апIури гъахьну.
Гъи, Мягьямед Ражабовичди тарихдин илмин хутIлиъ гъизигу аьхю жафйириз гюре, гьарсар табасаранлуйихьан учв кьягьял абйирин насил вуйивалиинди, девлетлу тарих хъайи, кемшрин девриан мина гъюрайи халкьдин вакил вуйивалиинди дамагъ апIуз шулу.
ЙицIисар бицIир айи аьдати табасаран хизандиъ бабкан гъахьи Мягьямед Гьясанов, чан намуслу зегьмет, илмихьна, багъри халкьдихьна вуйи ккунивал, чан вазифйирихьна вуйи жавабдарвал себебар духьну, гъи вари Урусатдиъ ва хайлин жара уьлкйириъ машгьур аьлим духьна. Хючнаарин кьялан мектебдиъ урхурайиган, дугъаз дарсар киври гъахьи урус дишагьли Ф. Алейниковайи гъапиганси, Мягьямед Ражабович, дугъриданра, «бицIи гъул’ан вуйи дагъустандин Ломоносов» ву.
Мягьямед Гьясановди Табасарандин, Дагъустандин, Кавказдин, Улхьан Азияйин тарихдикан 750-тIан артухъ илмин ляхнар, гьадму гьисабнаан 26 чаIатху монографйир, дидикIна. Гьамусяаьт думу хьубсан китабарин зиин лихура, дурарикан шубуб багъри халкьдин тарихдикан, дидин адлу вакиларикан, Табасарандиъ ислам дин тарабгъбакан ву.
Мягьямед Ражабович «Дагъустандин тарихдин важиблу месэлйир» кIуру илмин мектебдин биначи ва дидин регьберра ву. Думу мектебди 2012-пи йисан Урусатдин Федерацияйин образованиейин ва илимдин министерствойин грант, хъа 2016-пи йисан – РД-йин Главайин грант гъадагъну. Гъи дугъан регьберваликкди тарихи илмариан 72 докторвалин ва кандидатвалин диссертацйир дюрхна.
Мягьямед Гьясановдин зегьметназ республикайин кIулиъ айидарира лайикьлу кьимат тувна. Думу табасаран халкьдин вакиларикан сарпир вуди «Дагъустан Республикайин улихь лишанлу хьпаз лигну» ордендиинди лишанлу дапIна. Дидланра савайи, Мягьямед Ражабович РФ-дин Президентдин, Урусатдин биналу ахтармишарин фонднан (РФФИ) грантарин, илмин жюрбежюр сооб-ществйирин дипломарин сагьиб ву.
М. Гьясановдиз чан ляхнин гъарашугъарира, республикайин машгьур касарира заан кьимат тувну.
«Табасарандин XVIII аьсрин – XIX аьсрин эвелин тарихдиан» М.Р. Гьясановдин китаб аьхю иштагьниинди гъурхунза. Дугъу халкьдиз аьхю ляхин дапIна… Гьаму китабдиан тина миллетариз Дагъустандин ва Кавказдин уткан мурччвнакан – Табасарандикан артухъси аьгъю хьибди» (Расул Гьямзатов, Дагъустандин халкьдин шаир).
«КьюдваржтIан артухъ илмин ляхнар, гьадму гьисабнаан 13 монография, саб-швнуд варж илмин макьалйир дикIуз, гьадму саб вахтна педагогвалин ляхинра гъабхури – мициб гьунарлувал гьарсариз тувнадар. Мицисдар илмин натижйир гъадагъуз анажагъ илмин коллективдихьантIан удукьудар.
Профессор М.Р.Гьясанов учв чIивиди имиди ужуб гьюрматназ ва кIваин уьрхювализ лайикь ву» (Аьлиев А.-Г., РАСН-дин академик, профессор).
«Мягьямед Ражабович Гьясанов неинки Урусатдин, хъа гьацира вари дюн’яйин дережайиъди гьюрмат айи аьлим ву. Думу аьхю дережайин аьхю тарихчи ву»
(Исмяилов Ш.И., ДГПУ-йин улихьгандин ректор).
Ихь ватанагьлийин адресназ дупнайи гьаму жюрейин мани ва намуслу ляхниинди гъазанмиш гъапIу тярифнан гафар гизаф хуз шулу. Гьаддиз учу газатдин гъюру нумрайиъ Мягьямед Ражабовичдихъди вуйи аьхю интервью тувдича. Гьаддихъди сабси газатдин машариъ, «Тарихчийихъди сюгьбат» ччвур тувну, цIийи рубрика ачмиш апIидича ва дидиккди ихь халкьдин тарихдиъ жюрбежюр деврариъ гъахьи, амма яркьуди мялум дару гьядисйирикан М. Гьясановдихъди сюгьбатар гъахури, газат урхурайидар маракьлу мялуматрихъди таниш апIидича.
Улубкьурайи пишекарвалин йи-гъахъди Мягьямед Ражабович тебрик апIури, узу «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйин терефнаан дугъаз хъана артухъ хъуркьувалар, хъа дурар гъазанмиш апIуз мюгькам сагъ’вал ккун апIураза. Аллагьди ярхи уьмур тувривуз, Мягьямед Ражабович!
Гьаму темайиан урхай:
