Зубайдат Шябанова
Гьаму йигъари хизандихъди шагьрин паркдиъ лицурайи вахтна, йиз таниш дишагьли Асият алахъунчуз. Дюзди гъапиш, думу дярякъри хьуд йистIан артухъ вуйиз. Асият ич гъунши гъулаз духнайир ву. Аьхиримжи ражари узуз думу алахъруган, дурар Мягьячгъала шагьриъ саб бицIи хулаъ яшамиш шулайи, ва дурариз кьюр велед айи. Гьаму йисарин арайиъ дугъан аьхюну шуру 9-пи класс ккудубкIну, кьялану бай мектебдиз гъягъюри ими ва дурариз сарсана бицIи риш гъахьну. Асиятди ктибтганси, дугъан жилир ужуб ляхниъ а, улихьди чпи яшамиш шулайи йишв масу тувну, дурар шубуб хал ккайи аьхю квартира масу гъадабгъну, гьамус гьашваъ яшамиш шула. Хъпехъруган, Асиятдин хизан албагу ва ужуб яшайиш айиб ву. Хъа улихьнаси узуз дурар сар-сарихьан жара гъахьну кIури гъеебхьнийзуз. Сюгьбатнаъ Асиятди узуз ачухъ гъапIганси, жилирихъди вуйи гьюкуматдин загс дугъу шубуд йис улихьна алдабгъну, хъа мусурман нюкягь илми. Дурар сатIиди яшамиш шула. Думу ляхин дурари гьюкуматди бицIидариз туврайи пособйир гъадагъбан бадали гъапIуб вуйи.
Къалпди ЗАГС чIюбгъюра
Сюгьбатниин мюгьтал гъахьири, Асиятдихьан, учву гьюкуматдиз кучIлар апIураданчва ва, му дюшюш ашкар гъабхьиш, судди жаза тувбан хатIа адаринчвуз, кIури гьерхнийза. Дугъу, зарафатар апIури, гъи гьар кьюбпи табасаран хизанди загс алдабгънадарин, гъапи.
Узу Асиятдихъ хъугъундарза. Амма, гьаму темайиан макьала гьязур апIуз хъюгъган, думу гьякь вуйиб гъаври гъахьунзу.
Улихьнаси узу РД-йин юстицияйин министерствойин дахилнаъ айи ЗАГС-дин управлениейин Табасаран райондиъ айи отделин кIулин пишекар Эльмира Аьлиевайихъди сюгьбат гъубхнийза. ВуйиштIан, Табасаран райондиъ цци 6 вазлин арайиъ 61 цIийи хизан арайиз гъафну, хъа 102 хизанди нюкгьяр алдагъну.
«Му саб ихь райондин ваъ, хъа вари уьлкейин учIру месэлйирикан саб дубхьна. Гъубшу йис вари Урусатдиъ Хизандин йисси мялум гъапIнийи. Гьаддиз дилигди, декабрин аьхириъ ачухъ гъапIу гьисабарин улупбариинди, Урусат нюкгьяр чIюргъбаан вари дюн’яйиъ шубубпи йишв’ина удубчIвну. Ихь уьлкейиъ 10 цIийи хизан ккебгъраш, 8 хизан ккадабхъура», – гъапнийи ЗАГС-дин гъуллугъчийи.
Себеб пособие ву
Урусатдин юстицияйин мини-стерствойин официальный сайтариъ туврайи мялуматариинди, аьхиримжи вахтна вари Урусатдиъ нюкгьяр чIюргъбаан варитIан аьхю улупбар Чечен республикайиъ гьисабназ гъадагъна. Душваъ 2025-пи йисан сабпи кьюб вазли 312 хизанди нюкягь гъапIну, хъа 965 хизанди загс алдабгъну. Нюкягь чIюбгъюрайидарин кьадар шубуб ражари артухъ айи улупбари гьисабар гъахурайидар ва экспертар мюгьтал гъапIну. Мялум гъабхьиганси, му республикайиъ хизанар жара хьувалин себеб сар-сарихъди яшамиш хьуз даршулайивал вая хасият дибрисрайивал ваъ, гьюкуматдин пособияйихъ хъачIарккнайивал гъабхьну.
Чечен республика гъибтну, Дагъустандиз ва Табасарандиз хътакурхьа. Дагъустандин минюстдин улупбариинди, 2025-пи йисан эвелариан республикайиъ чпин нюкягь гьюкуматдин къарарниинди йибтIуз ЗАГС-дин идарайиз 1244 жигьил хизанар илтIикIну, хъа 2863 хизанди нюкгьяр алдагъну. Экспертари мялум гъапIганси, му улупбар думукьан аьхюдар дар, фицики гъубшу йисан тялукь вахтна Дагъустан республикайиъ 4441 хизанди суддин къарарниинди гьюкуматдин нюкягь батIул гъапIну.
Гьюкуматдиз кучIлар апIури нюкягь дючIюбгъну, амма сатIиди яшамиш шули, пособйир гъадагъурайи хизанарин гьял фициб шулу, кIури Эльмира Аьлиевайихьан гьерхнийза.
«Мушваъ кьатI’иди дупну ккунду, Урусатдин я уголовный, ясана финансовый къанунариъ «къалп нюкягь» кIуру юридический понятие адар. Эгер хизандиъ жилирра, хпирра, кьюриддин гаф саб вуди, нюкягь чIюбгъюз дуфнаш, себебар фу вуш гьедрерхди, судди дурар жара апIуру. Суддин къарарниинди нюкягь алдабгъбан кьяляхъ сатIиди яшамиш шулайи хизанар жавабдарвалихъна хуз шулдар. Жилири вая хпири гъалмагъалин кьяляхъ, фикир дарапIди, нюкягь алдабгъуз гьялак гъахьунча, гьамус албагунча ва нюкягь апIуз вахт вая гьюкуматдин пошлинайихъан тувуз пул адарчуз, кIуру. «Нюкягь гьюкуматдиз кучIлар апIури гъючIюбгъюб вуш, участковый гъюри лигуру, хизандин аьгьвалат ахтармиш апIуру», – кIури гучIарра ккаъру. Хъа фуж гъягъюру лигуз?! Гьарсар касдин, шлихъди яшамиш шулуш, чан ихтияр ву. Гъадагъа сарихьанра апIуз шулдар. Саризра гужназ нюкягь апIин пуз ихтияр адар. Гьюкуматдин регистрация гьарсар касди чан хушнинди апIурайиб ву.
Узхьан, нюкгьяр чIюргъбан якьин себеб фу вуш, пуз шулдарзухьан, ич идарайиз дицдар хизанар суддин къарар хьади гъюра. ИкибаштIан, дурари себебар кIурадаршра, вари гъаври ахьа – аьхюну пай хизанари нюкягь гьюкуматдин пособие гъадабгъуз кьаст ади чIюбгъюра. Табасаран райондиъ гьюкуматдин нюкягь алдабгъурайидар асас вуди шубур ва артухъ бицIидар айи хизанар ву. Хъа, вушра, Дагъустандин жара районарик тевган, Табасаран райондиъ аьгьвалат думукьан чIуруб дар», – гъапнийи Эльмира Аьлиевайи.
Гъубшу йисан Табасаран райондиъ 215 цIийи хизанди нюкягь гъапIну ва 219 хизанди пособие бадали нюкгьяр гъючIюргъну. Цци гьюкуматдиз кучIлар апIури 200-тIан артухъ хизанар нюкягь алдабгъури суддиз илтIикIну. Хъа мутIан гъагъи аьгьвалат фициб шулуш, фикриз гъюрадариз.
