Гъи бязи гъулариъ яшамиш шулайи элугълийири чарва, мал-къара дюрюбхиш, думу дубккну, ясана масу тувну, кIуллан алдапIиш, «узуз гъуни-гъуншди, майил-мадатди фу пиди, фициб кьимат дивди, саб гафниинди, гъулан кьялаъ яшамиш духьну гьаз вуяв хъа, эгер хянаъ саб мал-чарва адарш» кIуру гафарикан нач ва кин кади дурар уьрхюрайидар ихь арайиъ цIиб адар.
Саб бязи инсанари алдагъурайи ликари, дуруршвди, дюрюрхди дахьнайи хутIлар-хярари му ляхин тасдикь ва субут апIури а.
Жвуву уьбхюрайи мал-чарва лазим вуйи къайдайиинди лижягъ гъяпIну, дидин гвачIин-хябяхъ фици апIуруш, фици гъайгъу зигуруш, ухьуз варидиз лап ужуйи мялум вухьуз. Амма гьяйифки, саб кабцIнайи агълижи вари лиж (сюри) кабцIру гъапиганси, ихь жямяаьтдин арайиъра гьацдар агълижар гизаф дихъури шулу.
Гьадрариз ва гьацдариз дилигну, имбударира, «вагь, накь чаз фици ккундуш лижахъ гъушурин улар адагъур фужкIа адарки, хъа закур узу гвачIниан хябяхъдизкьан, хилиъ маргъ, гъюнихъ тавра хъипну лижахъ гъушну кIури, узукра медаль кибтIидар гьа», гафар-чIалар апIури, жвув’ина нубат гъафиган мал-чарва гьаци чIураризди утIурккну, дурарихъ лазим вуйи саягъниинди габанвал дарапIрувалин тереф бисуз хъюгъру. Хъа гьациб къайдасузвали гъулаъ-хулаъ гъалмагъал ипри, инсанар, гъуни-гъуншйир сар-сарикан аьсси шули а. Фу бадали? Сад йигъан чан нубат гъафиган, маларин ясана чарвйирин нубатнаан лижахъ гъягъдарза пували.
Ав, дугъриданра, мици хьувалилан тина инсанари гъуни-гъуншйирихъди ва гъвалахъ ерлешмиш духьнайи гъулариъ айидарихъдира чпин арйир чIюргъюра. Фицики, ухьуз варидиз мялум вуйиганси, эгер лижахъ адми хътарди гъабхьиш, гьаци чIурдиз утIубккнайи мал-къарайи аьхю зарар тувру: убшвуз ккайи хяраъ убчIвру, дибисну, ижми дапIнайи йишвкан мал-къара кацIахну, саб бицIи гур гъабхьиш, душваъ убчIвну кивнайи гъелемариз, укIар-кIажариз, картфариз аьхю зарар тувру.
Багарихь ерлешмиш духьнайи гъуларин чIурариина малар гъушган, думу гъулан агьалйир уюгъар вуйинхъа? Дурари 7-8 касди сатIиди, малар сабшв`ина гъварч дапIну, хъаъну, чпин кевшенарилан алдауру, ясана гъварч дапIнайи малар чпин гъул`ина хъаъну гъягъюри, сар фужкIа-мужкIа адру хулариъ тIаъру – дюз малин эйси гъяйиз. Хъа малин эйси гъафиган, сарун мициб хьибдар кIури, миннат, дад-бидад дапIну, чан малар адаъну, хъаъну гъягъюру. Яна, саб гафниинди, кучIлин гафар тувну. КучIлин гафар тутрувди гьапIдихъа, гъулаъ лижахъ чабан хътруган? Сад шубуд-юкьуд йигъ улдубчIвайизра, му ляхин текрар шулу, ва миннатар апIури, дустагъ дапIнайи маларин эйсийи хъана чан усалвал улупуру.
Ав, узу дидиз усалвал кIуруза. Гьаз миннат апIуйихъа, сад йигъан чаина гъафи малин нубатнаан лижахъ учв аькьюллуди гъушнийиш?
Узу, валлагьи, сад йигъан артухъси лижахъ гъягъярза, сар шлин-вуш улихь, саб жаза гъадабгъури, гардандиъ аьхю тахсир айирси, миннат апIури дугъужвайиз.
Убшвури адаршра, уьбхюри адаршра, яв мал-къара йиз чIурдик кубчIвуз мигъибтан, кIура. Гьелбетда, му гафнак чIуруб фукIа ктар. Эгер гьадмукьан яв жандик миж ктарш, мал-къара дюбхну гьаз вуявхъа, элугъли?
Узу гъунши гъуландарин тахсир апIури адарза, хъа вушра, мал-къарайин диван апIуз шлу мутму дар. Увуз тувнайи зарар ва гьадму мал яв йишваъ ади саб шикил йивну, участковыйдиз дих дапIну, увуз тувнайи зарар малин эйсийикан ктабгъруси апIин. Хъа мал – мал ву сарун, габан хътру. Думу гъубччвну кIури, ясана «дустагъдиъ» тIапIну, ясана алдапIну кIури, дидкан эсер шуладар. Эйсийиз тясир дарапIрайихъан мина маликан фу улхухьахъа?! Думу флану йишваъ тIапIну, дидиз закур йигъан хатIа гъабхьиш, хъасин дидин жаваб тувузра фунуриз вушра читинди алабхъуру.
Гьюрматлу гъуландар ва Хив райондин агьалйир. Узуз ихь гъуларин му учIру суалар гьял апIури, лиж фици ккебгъруш ва уьбхюруш, мал-къара лижягъна фици хъапIуз гъитруш ва нубатнахъ фици гъягъюз гъитруш, мялум вузуз. Му ляхин кIули гъабхбан бадали я гъуларин главйир, ясана участковыйир лазим дархьуз. Я лазим гъахьишра, дурар ухьуз бакар вуйи вахтна ляхниъ дихъудархьуз, я гъидихъишра, дурар ихь дердназ, улихьдиси дарман шули имдархьуз. Гьаддиз, дурар адру мисал дапIну, гъуландари, зиихъ узу дупнайи учIру месэлайин гьякьнаан тахсир кайи касдин раккниина душну, сар 10-15 касдиз мютIюгъ шулуш ужубдиинди, даршсана харжибдиинди «Я гъулажви, узу яв хюндихъ гъушган, уву йиз хюндихъ гьаз гъягъюдарва? Гьаз яв мал йизубси лижягъ гъядарив? Уву йиз гъулажви ву дупну, узу яв хатир-гьюрмат уьбхруган, хайир-шейирнак кайиган, узу яв гъулажви даринхъа? Гьаз яв нубатнахъ гъягъюри адарва? Гьаз узуз зарар тувурва? Гьаз гъулаъ увлан тина нягьякь сес иправа? Закур яв нубат ву, яв лижахъ гъарах, чве» дупну ккунду. Йиз фикриан, 10-15 касдин гьамцдар гафар-чIаларикан дугъаз эсер дарапIди гъубзуб мумкин дар. Гьелбетда, дициб тахсир кайи касдин улихь жвуван мелз ярхиди гъубзбан бадали, сифте думу шартIар жвувура дюрхну ккунду.
Аллагьу Тяаьлайи юкIв варидиз тувну ахьуз, амма гьяйифки, варидин юкIв гъул-хал бадали сабси либхури адарихь. Зиихъ узу кудухнайи месэлйири, гафар-чIалари иццру дарапIрайи касдиз, я маргълира, я люкьнира иццру дарапIур, я дугъаз журумдихьанра, халкьдин нянайихьанра гучI даршул.
